Mowa jest nieodzownym atutem komunikacji i zdobywania informacji .Daje możliwość wyrażania uczuć i sądów. Często jednak u dzieci z upośledzeniem umysłowym występuje opóźniony rozwój mowy, który nasila wady wymowy. Opóźnienia w rozwoju mowy zależą od stopnia upośledzenia umysłowego, przyczyn, wieku dziecka i warunków środowiskowych.
Dzieci z upośledzeniem umysłowym przejawiają najczęściej zaburzenia mowy wynikające z:
- naśladownictwa złego wzoru mowy (wadliwa wymowa jednej , wielu lub wszystkich głosek, opuszczanie dźwięków, zastępowanie głosek innymi) - opóźnienia rozwoju słowno – pojęciowego (ubogi zasób słownictwa, budowanie niepełnych i niegramatycznych zadań, brak rozumienia pojęć) - niedosłuchu (brak głosek i zniekształcanie artykulacji głosek już wywołanych) - wadliwa budowa i funkcjonowanie obwodowych narządów mowy (zaburzenia rozumienia, fonacji i artykulacji głosek, zaburzenia napięcia mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych); np. dzieci z Zespołem Downa)
Praca logopedyczna z dzieckiem upośledzonym umysłowo powinna polegać na stosowaniu zabaw usprawniających narządy mowy ( niemożliwe jest funkcjonowanie mowy bez sprawności języka, warg, podniebienia miękkiego, żuchwy), podnoszeniu sprawności rozumienia mowy przez słuchanie i wprowadzanie nowych wyrazów poprzez desygnaty – przedmioty i obrazki. Środkiem uzupełniającym w terapii logopedycznej są ćwiczenia uzupełniające, prowadzone w formie zabawy: np. ćwiczenia manualne, ćwiczenia spostrzegawczości, ćwiczenia rytmiczne i ćwiczenia słuchowe.
Najlepszą formą terapii logopedycznej jest praca indywidualna, przeplatana zajęciami grupowymi. Ważne jest, by ćwiczenia wymowy odbywały się systematycznie, przed lustrem.
Terapia logopedyczna z dzieckiem z upośledzeniem umysłowym obejmuje: - masaż (masaż dłoni, masaż szyi, masaż żuchwy, masaż czoła, masaż policzków, masaż warg, masaż dziąseł, masaż podniebienia, masaż języka)
- ćwiczenia oddechowe usprawniające aparat oddechowy: wdech nosem, wydech ustami, wdech jedną dziurką, wydech drugą dziurka, różnicowanie faz oddechowych, pogłębianie oddechu i wzmacnianie wydechu, wydłużanie wydechu przykłady: dmuchanie na kłębuszki z waty, piłeczki, papierki, świeczkę, bańki mydlane, nadmuchiwanie baloników - ćwiczenia fonacyjne – usprawniające mięśnie gardła: modulowanie siły głosu i wysokości głosu przykłady: naśladowanie mruczenia (mmmmm), wyśpiewywanie samogłosek ( a, o, u, i, y , e), powtarzanie sylab ( ma, me, mo, mu, my ...itp.) - usprawnianie motoryki narządów mowy: ćwiczenia żuchwy, ćwiczenia wargi i policzków, ćwiczenia języka, ćwiczenia podniebienia miękkiego przykłady otwieranie i zamykanie ust, wysuwanie i chowanie języka, oblizywanie warg, opuszczanie i unoszenie żuchwy, wysuwanie warg, parskanie, ziewanie, przełykanie śliny, wdech przez nos i wydech ustami - ćwiczenia słuchowe słuchu fonematycznego, prozodycznego, analizy i syntezy słuchowej przykłady różnicowanie dźwięków (bębenek, gwizdek) , wysłuchiwanie i różnicowanie odmiennych od siebie odgłosów (chrapanie i dzwonienie pęku kluczy, zamykanie okna i kaszel itp.), rozpoznawanie różnych rzeczy zamkniętych w pudełku ( groch, kamyki, piasek), toczenie piłki i kamyka po podłodze i wysłuchiwanie jaki przedmiot wydał dźwięk, szukanie ukrytego, dzwoniącego budzika - ćwiczenia artykulacyjne polegające na wywoływaniu głosek, których dziecko nie posiada, bądź na korekcji głosek czyli wyuczeniu prawidłowych ruchów artykulacyjnych właściwych danym głoskom - doskonaleniu artykulacji- ustawienie narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia głosek - ćwiczenia usprawniające wymowę wyćwiczonych głosek w izolacji, w sylabie, w wyrazie, w zdaniu i w mowie potocznej - wypracowanie sposobu komunikowania poprzez proste zdania - ciągłe wzbogacaniu słownictwa – swobodne rozmowy z dzieckiem, opowiadanie i czytanie wierszyków i bajek, opowiadanie treści obrazków, kontakt z przyrodą - rozwijaniu umiejętności czytania i pisania (jeśli to możliwe) - aktywizowaniu dziecka do życia społecznego poprzez zabawę, piosenki, inscenizacje
Prowadzone przez nauczyciela zajęcia logopedyczne powinny obejmować:
I część – Zajęcia wstępne - ćwiczenia wprowadzające: ćwiczenia oddechowe - ćwiczenia usprawniające narządy mowy - ćwiczenia głosowe
II część – Zajęcia właściwe - realizacja danego tematu - ćwiczenia artykulacyjne z danego tematu - ćwiczenia uzupełniające związane z tematem zajęć
III część – Zajęcia końcowe - powtórzenie przerobionego tematu - ćwiczenia oddechowe, których celem jest rozluźnienie mięśni narządów mowy
Metody ćwiczeń logopedycznych :
- metoda słuchowo – wzrokowa – polega na powtarzaniu dźwięków izolowanych, logopeda wymawia w sposób przedłużony dźwięk, a dziecko naśladuje - metoda wzrokowa- polega na zademonstrowaniu przez nauczyciela ,przed lustrem, właściwego układu narządu mowy i odtwarzanie go przez ucznia pod kontrolą wzroku - metoda słuchowa – polega na odróżnieniu dźwięków prawidłowo artykułowanych od dźwięków artykułowanych niepoprawnie - metoda mechaniczna – polega na ustawieniu narządów mowy wtedy, gdy dziecko nie potrafi osiągnąć danego układu narządów mowy dla uzyskania prawidłowego brzmienia - metoda uwrażliwiania miejsc artykulacyjnych – polega na dotykaniu szpatułką miejsca artykulacji, co ułatwia dziecku wyszukanie właściwego punktu w jamie ustnej - metoda usprawniania narządów mowy – polega na ćwiczeniu narządów mowy, głównie języka i warg - metoda czuciowa – polega na wykorzystaniu wrażeń dotykowych i czucia skórnego dłoni lub palców przy wywołaniu głosek np:
‘s’ – dmuchamy na palec ‘sz’ – dmuchamy na całą dłoń ‘p’ – zdmuchujemy papierek z czubka języka ‘b’ – dotykamy policzki ‘w’ – kładziemy palec pod wargą
- metoda wyjaśniania – polega na wyjaśnieniu położenia narządów mowy podczas artykulacji danej głoski, są to wskazówki jak ułożyć język, wargi itp. - metoda przekształceń artykulacyjnych – opiera się na głoskach poprawnie przez dziecko artykułowanych i uzyskanie z nich innych głosek, zbliżonych pod względem artykulacyjnym - metoda naturalna – polega na naśladowaniu ‘naturalnych szmerów’, które prowadza do właściwej artykulacji
- metoda usprawniająca wymowę – polega na ćwiczeniu uzyskanej głoski w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazów, stosując odpowiedni materiał językowy
Należy podkreślić, że tempo i rodzaj ćwiczeń musi być dostosowany do możliwości dziecka.
Literatura: I. Styczek – ‘Logopedia’ II. G. Demel – ‘Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola’ III. E. Skorek – ‘Oblicza wad wymowy’
Urszula Bachorz Zespół Szkół Specjalnych w Krotoszynie
|