Po raz pierwszy termin dysleksja pojawił się w pracy Hinshelwooda w 1896 r. i dotyczył trudności w czytaniu o objawach opisanych przez Pringle Morgan ( 7. XI. 1896 r. ) , u 14 - letniego chłopca, który nie mógł nabyć umiejętności czytania pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego oraz niezaburzonych zmysłów słuchu i wzroku. Uczniowie dyslektyczni mają problem z uczeniem się czytania i pisania , mimo co najmniej przeciętnego poziomu rozwoju umysłowego, prawidłowego rozwoju fizycznego, właściwej motywacji, prawidłowej metody nauczania, sprzyjających warunków socjoekonomicznych.
DYSLEKSJA ROZWOJOWA Pojęcie dysleksji Po raz pierwszy termin dysleksja pojawił się w pracy Hinshelwooda w 1896r. i dotyczył trudności w czytaniu o objawach opisanych przez Pringle Morgan (7 XI1896r. , u 14-letniego chłopca, który nie mógł nabyć umiejętności czytania pomimo prawidłowego rozwoju intelektualnego oraz niezaburzonych zmysłów wzroku i słuchu.) Uczniowie dyslektyczni mają problem z uczeniem się czytania i pisania, mimo co najmniej przeciętnego poziomu rozwoju umysłowego, prawidłowego rozwoju fizycznego, właściwej motywacji, prawidłowej metody nauczania, sprzyjających warunków socjoekonomicznych. Dysleksji towarzyszą:
- Dysgrafia-niski poziom graficzny pisma (brzydkie pismo)
- Dysleksja-trudności w czytaniu
- Dysortografia- trudność w opanowaniu poprawnej pisowni (w tym także błędy ortograficzne)
Przyczyny i mechanizmy powstawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu Przyczyny dysleksji nie są do końca znane. W literaturze można znaleźć kilka koncepcji wyjaśniających etiologię zaburzeń w czytania i pisania:
- koncepcja organiczna-przyczyn dysleksji upatruje w mikrouszkodzeniach centralnego układu nerwowego, powstałych w okresie płodowym, podczas porodu lub we wczesnym dzieciństwie. Powodują je np. konserwanty, alkohol, przedłużający się poród, zamartwica. Mogą one spowodować uszkodzenie tych części mózgu, które realizują czynność czytania i pisania.
- Koncepcja genetyczna –badacze podają , że w około 20-30% jest ona uwarunkowana dziedzicznie
- Koncepcja hormonalna-wg której nadprodukcja testosteronu w okresie płodowym zaburza funkcjonowanie systemu immunologicznego organizmu i prowadzi do zablokowania rozwoju lewej półkuli mózgu odpowiedzialnej za czytanie, przy jednoczesnej kompensacji rozwoju półkuli prawej , objawiającej się ponadprzeciętnymi uzdolnieniami plastycznymi, muzycznymi, konstrukcyjnymi.
W nauce czytania i pisania główną rolę odgrywają spostrzeżenia zmysłowe (wzrokowe, słuchowe, kinestetyczno-ruchowe). Wrażenia słuchowe i wzrokowe są przesyłane drogami neuronowymi do określonych okolic mózgu, gdzie dopiero są różnicowane. Pola mózgu złożone z wysoce wyspecjalizowanych neuronów, w których dokonuje się proces analizy i syntezy, nazywamy analizatorami. Podłożem dysleksji są nieprawidłowości w pracy analizatorów: wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego. SYMPTOMY RYZYKA DYSLEKSJI Obserwując małe dziecko, nietrudno dostrzec symptomy zapowiadające późniejsze trudności w czytaniu.
- nie raczkuje lub mało raczkuje, ma problem z utrzymaniem równowagi, późno zaczyna chodzić, słabo biega
- mało zręczne manualnie, nieporadne w samoobsłudze :mycie rąk, ubieranie się, jedzenie, zapinanie guzików, z trudem uczy się jeździć na rowerku trzykołowym
- opóźniony rozwój mowy : nie wypowiada pierwszych wyrazów w pierwszym roku życia prostych zdań w wieku dwóch lat, zdań złożonych w wieku trzech lat ,nieprawidłowa artykulacja wielu głosek, wydłużony okres posługiwania się neologizmami, brak płynności wypowiedzi (wstawianie zastępczych słów typu: ten, tamten, no więc…), mylenie słów odnoszących się do bliskich zjawisk np. mówienie o śniadaniu gdy je kolację
- nie próbują same rysować, nie naśladują lini w wieku dwóch lat, nie umieją namalować koła w wieku trzech lat
- opóźniony rozwój lateralizacji- leworęczność, oburęczność, skrzyżowana
- słaba koordynacja wzrokowo -ruchowa- dziecku sprawia trudność budowanie z klocków, rysuje niechętnie i prymitywnie, nie umie narysować kwadratu i krzyżyka jako czterolatek, trójkąta jako pięciolatek
- opóźnienie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni – ma trudności ze wskazywaniem na sobie części ciała i określaniem prawe, lewe, nie umie określić kierunku na prawo na lewo, od siebie
- trudność orientacji w czasie, np. .określanie pory roku, dnia, czasu na zegarze
- trudność w zapamiętaniu wiersza, piosenki, mylenie nazw zbliżonych fonetycznie, materiału uszeregowanego w serie i sekwencje (dni tygodnia, nazwy miesięcy, pór roku, kolejnych posiłków, liter alfabetu )
- trudność w poprawnym czytaniu –czyta wolno, głosując, z trudem syntezując słowa lub szybko, ale z wieloma błędami
- trudność z odróżnianiem liter o podobnych kształtach, np. m-n, l-t-ł, lub inaczej położonych w przestrzeni, np. b-p, b-d, p-g,
- trudność w różnicowaniu głosek podobnie brzmiących z-s, b-p, k-g ,
- trudność z poprawnym używaniem wyrażeń przyimkowych :nad-pod, za-przed
- trudność z rysowaniem rombu, złożonych figur geometrycznych, rysowaniem szlaczków
- trudności z pisaniem :opuszczanie wyrazów, stosowanie wielkich liter, zlewanie się liter w wyrazie
- trudność z utrzymaniem długopisu z powodu nadmiernego napięcia mięśni i męczliwości
- błędne porządkowanie sekwencyjne dźwięków charakterystyczne dla mowy przedszkolnej, np. somotol, dinozarł,kołdra
- trudność w wykonywaniu dwóch lub więcej zadań jednocześnie
- niekonsekwencja w pisaniu wyrazów wcześniej wyćwiczonych
- niski poziom graficzny i estetyczny prac
- mylenie i-j , l-r, e-ę ,
- niewłaściwe stosowanie łącznej i rozdzielnej pisowni
- brak lub niewłaściwe używanie interpunkcji
- pomijanie drobnych elementów graficznych w tym ogonków przy ę,ą
- nieprawidłowe rozmieszczanie pracy pisemnej na kartce,
- niezdolność do zapamiętywania dyktowanych wyrazów
- dodawanie, pomijanie, przestawianie liter, sylab, wyrazów
- brak różnicowania w zmiękczaniu, np. słońce-słonice
- tracenie wątku podczas opowiadania
ZAKRES SPECYFICZNYCH TRUDNOŚCI W UCZENIU SIĘ DZIECI Z DYSLEKSJĄ PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE JĘZYKÓW OBCYCH :
- opanowanie pamięciowe tekstów
- trudności w przyswajaniu materiału z gramatyki,
- mylenie liter podobnych graficznie :a-o, m-n, n-u
- rozumienie wypowiedzi i poleceń nauczyciela
- przepisywanie z błędami
- opuszczanie końcówek , zmyślanie
- przestawianie liter w wyrazach
PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE MATEMATYKI- DYSKALKULIA
- opanowanie pojęć , słownictwa z powodu koncentracji na technice czytania ,a nie rozumieniu tekstu
- rozumieniu problemów w zadaniach z treścią
- uczenie tabliczki mnożenia
- mylenie cyfr i liczb o podobnym kształcie: 2-5, 6-9, 69-96…..
- zachowywanie kierunkowości- zwłaszcza, gdy trzeba przeprowadzić operacje w odmiennych kierunkach ,np. dodawanie i odejmowanie zaczynają się od lewej strony, a dzielenie i mnożenie od prawej
- różnicowanie wzrokowe – pomyłki w znakach :<, >, +, -, =
- liczenie w pamięci
- mylenie :licznik i mianownik
- określania miejsca po przecinku oraz funkcji zera
Niektórzy dyslektycy lubią rozwiązywać zadania w pamięci i robią to szybko , ale ich odpowiedzi mogą być błędne. Mają kłopot z werbalizowaniem i wyjaśnianiem swoich odpowiedzi. Niektórzy z nich są zaś genialnymi matematykami. PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE PRZYRODY
- wskazywanie na mapie kierunków świata
- czytanie mapy i planu miasta
- ustalanie kierunków w terenie
PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI W NAUCE HISTORII
- nauka chronologicznych układów,
- zapamiętywanie nazwisk, dat,
- rozumienie pojęć,
- zapamiętywanie obrazu graficznego liczb rzymskich ,
- trudność z ustalaniem wieku ,
PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI NA TECHNICE
- trudność w szyciu, majsterkowaniu, lepieniu, wykonywaniu modeli i konstrukcji
- trudność wykonaniem rysunku technicznego,
- brak umiejętności organizacji pracy,
PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI NA PLASTYCE
- zmienia kierunek rysowania ,
- przyciska ołówek zbyt mocno lub zbyt słabo ,
- ma trudność w rozplanowaniu rysunku i ustaleniu proporcji elementów ,
- rysunki ubogie ,
- w czasie rysowania występują synkinezje ,np. wysuwanie języka
PRZYKŁADY TRUDNOŚCI NA MUZYCE
- czytanie nut ,
- gra na instrumencie i czytanie nut ,
- śpiewanie i jednocześnie tańczenie
- zapamiętywanie tekstu piosenek
- niechęć do indywidualnych występów ,
PRZYKŁADOWE TRUDNOŚCI NA WYCHOWANIU FIZYCZNYM
- słaba orientacja swojego ciała
- nieudolność w grach i zabawach
- trudność z ocenianiem odległości ,np. w czasie rzucania do kosza, skoku przez skrzynię,
- trudność z rzucaniem do celu ,dwutaktem,
Uczeń z problemem dysleksji na wszystkich przedmiotach ma : najczęściej niestaranne zeszyty, z licznymi przekreśleniami ,poprawkami, plamami. Z powodu złej orientacji w przestrzeni żle wykonuje tabelki, dokonuje niewłaściwego wyboru linijek, zapis w linijce rozpoczyna od środka, opuszcza strony. DLACZEGO ROŚNIE LICZBA DZIECI Z DYSLEKSJĄ
- prowadzimy niezdrowy tryb życia,
- dzieci za szybko zaczynają chodzić (bez raczkowania)
- karmimy je sztucznymi odżywkami
- nieodparta chęć podrzucania dzieci do góry –prowadzi do mikrowylewów
- tkwiące w środowisku nauczania : szkoła, programy , metody ,brak czasu na zabawy, ćwiczenia manualne
ZASADY POSTĘPOWANIA DYDAKTYCZNEGO Z UCZNIEM DYSLEKTYCZNYM
- dziecko takie powinno siedzieć blisko nauczyciela , by można mu pomóc
- nie należy odpytywać go z głośnego czytania przed całą klasą ,chyba że sobie tego życzy
- lektury może czytać na zmianę z rodzicami. Może także korzystać z „książek mówionych”
- nauczyciel powinien pisana tablicy i kontrolować, czy dziecko nadąża
- wielokrotne przepisywanie wyrazów mija się z celem
- na ławce dziecka powinien znajdować się słowniczek ortograficzny, a zadaniem n-la jest zachęcanie do korzystania z niego
- nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi , dać czas na zastanowienie
- wymagania dostosować do możliwości ,przy ocenianiu wziąć pod uwagę wysiłek włożony w prace
- przy ocenie opierać się głównie na wypowiedzi ustnej
- ocena prac pisemnych powinna dotyczyć głównie treści, kompozycji i stylu
- dyktanda w klasach młodszych zastąpić pisaniem z pamięci , a w starszych uzupełnianiem luk w tekście –wyrazami z trudnością ortograficzną
- ocena poprawności powinna mieć charakter opisowy
- zeszyty nie powinny być zbyt rygorystycznie oceniane pod względem estetyki
- w przypadku nasilonej dysgrafii należy zgodzić się na prace pisane na komputerze….
- nauczanie języków obcych powinno mieć charakter praktycznej nauki w sytuacjach codziennych
- podczas zajęć sportowych, techniki i sztuki konieczna jest indywidualizacja nauczania i wymagań ;należy uwzględnić też wieku rozwoju ruchowego, który w przypadku dzieci z zaburzeniami dyslektycznymi może być obniżony o2-3 lat
- dziecko z problemem dysleksji ma prawo do wydłużonego limitu czasu na pisanie jakichkolwiek sprawdzianów
- dziecko z problemem dysleksji ma prawo do nauczania opartego na emocjach pozytywnych: zainteresowaniu, zaciekawieniu, przeżyciu sukcesu, poczuciu kompetencji, siły i własnych możliwości
PRZYKŁADY ĆWICZEŃ
- pisanie twórczych opowiadań
- dobieranie synonimów synonimów antonimów
- tworzenie rymów
- tworzenie rebusów ,anagramów, nowych wyrazów przez dodanie sylab
- tworzenie rodziny wyrazów
- podawanie przykładów na niezwykłe wykorzystanie np. butelka, szklanka,
- dopełnianie tekstu poprzez wybieranie określeń podanych na marginesie
- redagowanie planu wypowiedzi kontrolowanie powiązań logicznych
- tworzenie list wyrazów dotyczących jednego problemu ortograficznego ,np.- ówka w zakończeniach rzeczowników
- objaśnianie wyrazów- kojarzenie z desygnatem lub użycie w kontekście
- wizualizacja ,czyli plastyczne wyobrażenie sobie procesu pisania trudnego wyrazu
- prowadzenie osobistych słowniczków ort. gdzie w odpowiednich rubrykach mogłoby się znaleźć skojarzenia, tłumaczenia danego wyrazu
- wymyślanie obrazków lub wierszyków dla wyrazów pozbawionych reguł ort. np. pisz ó jaskółka wszak w locie robi kółka
- angażowanie jak najwięcej zmysłów ,czemu służy metoda dramy
- pismo biblioteczne
OPRACOWANO NA PODSTAWIE :
- Biblioteczki nauczyciela nr 1 styczeń 2002 „O dysleksji prawie wszystko „
- Refleksje marzec 2003 „Symptomy dysleksji . Opieka nad dzieckiem z problemem dysleksji „
Opracowała : Ewa Radecka |