Akademia (
gr.
akademeia) – szkoła założona w
Atenach
ok.
387 p.n.e.
przez
Platona
, istniała do
529
, kiedy została zlikwidowana przez cesarza bizantyjskiego
Justyniana
. Mieściła się w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu
Akademosowi
, od którego imienia pochodzi jej nazwa. Zajmowano się w niej przede wszystkim filozofią i matematyką, a także retoryką i naukami przyrodniczymi. Legenda głosi, że widniał na niej napis ἀγεωμέτρητος μηδεὶς εἰσίτω (
gr.
niech nie wchodzi nikt nieobeznany z geometrią).
Początki Akademii Platońskiej
Akademia była przedmieściem Aten położonym ok. 3 km na północny wschód od
Agory
, wzdłuż drogi na przedmieście
Keramejkos
. Wzięła nazwę od ateńskiego herosa
Akademosa
– poza murami miasta znajdował się poświęcony mu święty gaj. Archaiczna nazwa dzielnicy brzmiała Hekademeia, w czasach klasycznych nazywano ją Akademeia.
Platon założył Akademię po pierwszej podróży na Sycylię, ok. 387 p.n.e. Założenie Akademii mogło być inspirowane przez instytucjonalne formy bractwa pitagorejskiego, z którymi Platon zapoznał się w Italii.
Do niedawna sądzono, że Akademia powstała jako stowarzyszenie religijne czcicieli
Apollina
i
Muz
– hipotezę tę wysnuwał m.in. Ulrich von Wilamowitz-Moellendorf, który sądził, że skoro Akademia była pierwszą uczelnią i prawa ateńskie nie przewidywały możliwości powstania instytucji tego rodzaju, można uznać za zrozumiałe na gruncie umysłowości greckiej, że Platon założył Akademię właśnie jako stowarzyszenie religijne. Obecnie tezę tę uznaje się za domysł i twierdzi, że Platon mógł założyć Akademię jako stowarzyszenie nieformalne.
Etapy rozwoju Akademii Platońskiej
Przez ponad 900 lat istnienia Akademia przeżywała okresy kryzysu (a nawet zaniku) i odrodzenia, zmieniały się też dominujące w niej poglądy filozoficzne, najczęściej jednak przeważały różne interpretacje
platonizmu
. Od starożytności wyróżnia się trzy główne etapy rozwoju Akademii: akademię starszą, akademię średnią (od scholarchatu
Arkezylaosa
, tendencje
sceptyckie
) i akademię młodszą (od scholarchatu Filona z Larissy, tendencje
stoickie
).
Akademia starsza
Akademia starsza zachowywała główne wątki filozofii Platona, pogłębiając w niej aspekty
pitagorejskie
i zainteresowanie matematyką. Zdaniem wielu zagubiła jednak prawdziwą treść platońskiej teorii idei (Giovanni Reale określa to jako "zagubienie głębi spekulatywnej"). Po 40-letnim scholarchacie Platona scholarchą został
Speuzyp
, jego siostrzeniec – nie mamy pewnych informacji na ten temat, wydaje się jednak, że objęcie scholarchatu przez Speuzypa wywołało burzliwy konflikt z
Arystotelesem
, który ostatecznie założył własną szkołę,
Lykeion
. Speuzyp interesował się przede wszystkim matematyką, w jego filozofii funkcje, które u Platona pełniły idee, przejęły byty matematyczne. Kolejni scholarchowie starszej akademii to Ksenokrates z Chalcedonu, rozwijający platońską demonologię, Polemon z Aten, rozwijający
etykę
platońską i sprawujący scholarchat tylko przez rok Krates z Mallos. Inni znaczniejsi filozofowie starszej akademii to
Heraklides z Pontu
,
Eudoksos z Knidos
, Filip z Opos i Krantor z Soloi. Własne szkoły filozoficzne założyli prócz Arystotelesa także inni uczniowie Akademii – Heraklides z Pontu i twórca
stoicyzmu
uczeń Kratesa
Zenon z Kition
. I Lykeion, i założona przez Zenona Stoa wzorowały się na formach instytucjonalnych Akademii.
Akademia średnia
Za Scholarchatu
Arkezylaosa
Akademia odstąpiła od czystego platonizmu akademii starszej i przejęła wiele wątków filozofii sceptyckiej – do tak ukształtowanej filozofii akademii średniej stosuje się termin akademizm lub
sceptycyzm
akademicki. Tak używał go
Augustyn z Hippony
[1]. Akademicy poruszali przede wszystkim zagadnienia epistemologiczne – zdaniem Arkezylaosa możemy mieć
pewność
podmiotową
co do prawdy, nie możemy mieć jednak pewności przedmiotowej. Filozofię tę rozwinął przede wszystkim
Karneades z Cyreny
, twórca probabilizmu.
Akademia młodsza
Od scholarchatu
Filona z Laryssy
i
Antiocha z Askalonu
(II w. p.n.e.) filozofowie skupieni w Akademii starali się powrócić do autentycznej nauki Platona. W istocie stworzyli jednak
eklektyczną
syntezę platonizmu i stoicyzmu. Na przełomie tysiącleci działalność szkoły platońskiej rozprasza się, Akademia przestaje być centrum platonizmu – zarazem coraz silniejsze stają się w jej filozofii wątki pitagorejskie, religijne i mistyczne. Od
Ammoniusza Sakkasa
mówi się o
neoplatonizmie
– najważniejszym ośrodkiem filozofii platońskiej jest wtedy
Aleksandria
, gdzie działał
Plotyn
, a także
Syria
, gdzie działali
Porfiriusz
i
Jamblich
.
Po rozproszeniu się podczas zniszczenia Aten przez
Sullę
Akademia została założona na nowo przez platoników, którzy nazywali się następcami (diadochoi) Platona. Między Akademią późnej starożytności a Akademią założoną przez Platona nie ma jednak żadnej ciągłości instytucjonalnej ani kulturowej. Skupieni w Atenach filozofowie pochodzili z różnych części świata
hellenistycznego
, często ze Wschodu. W Akademii działają w V w. Hermiasz i Diogenes z Fenicji,
Jamblich
,
Plutarch z Aten
,
Proklos
, Izydor z Gazy, Demescjusz,
Marinos z Neapolis
i
Symplicjusz
.
W 529 cesarz Justynian nakazał jednak zamknięcie Akademii, ze względów religijnych. Działający w niej filozofowie udali się wtedy do
Persji
.
Lista scholarchów Akademii
Tak daty sprawowania scholarchatu, jak i sama wykaz scholarchów umieszczone na tej liście nie są pewne lub mają charakter przypuszczeń.
Ateny
Aleksandria
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne