Runy (alfabet runiczny) –
alfabet
używany do zapisu przez ludy
germańskie
(tzw. alfabet
fuþark
). Niekiedy nazwę "runy" odnosi się także do systemów piśmienniczych stosowanych przez
ludy tureckie
(tzw.
alfabet orchoński
) oraz
Madziarów
(
Węgrów
) (tzw.
rowasz
). Używany również w obrzędach
magicznych
.
Staronordyckie
słowo
*run oznacza 'tajemnicę', 'sekret'.
Fuþark starszy - transliteracja
Fuþark młodszy w dwóch odmianach: u góry – duńskiej, u dołu – szwedzko-norweskiej
Fuþark starszy - powiększenie
Historia i pochodzenie
Według
wierzeń nordyckich
runy podarował ludziom
bóg
Odyn
[1].
Najstarsze znane zapisy runiczne pochodzą z ok.
200
r n.e.[2] Są one krótkie i trudne do przetłumaczenia. Do ok.
650
r. stosowano tzw.
starszy Fuþark
nazwany tak od pierwszych sześciu run:
F
–
U
–
Þ
–
A
–
R
–
K
→ (zobacz rycinę obok), liczący 24 znaki. Później alfabet runiczny zaczął się różnicować: w
Norwegii
i
Szkocji
używano Fuþarku z 16 lub 18 runami, natomiast w
Anglii
rozwinął się alfabet zwany
Fuþorc
w różnych odmianach, z 24, 28 lub nawet 31 runami. Zmiana nazwy wiąże się ze zmianą czwartej litery runicznej. Runami zapisywano głównie
języki germańskie
, choć odnaleziono kilka zapisów w
łacinie
. Przestano ich używać około roku 1000, poza jedynie
Skandynawią
, gdzie przetrwały jeszcze kilka wieków. Ale i tam wyparł je wreszcie
alfabet łaciński
.
Najprawdopodobniej alfabet ten został zapożyczony od ludów północnej Italii (alfabet alpejski). Niektórzy badacze zwracają uwagę na jego powiązania z
alfabetem fenickim
,
hebrajskim
. Sugerowano również związek z pismem
greckim
zauważając, że runy starszego Fuþarku częściowo odpowiadają graficznie jak i fonetycznie odpowiednim literom tego alfabetu samogłoski:
- Fehu = Wau
- Uruz = Ypsilon
- Þurisaz = Delta
- Ansuz = Alfa
- Raido = Ro
- Kaunan = Gamma
- Gebo = Chi
- Wunjo = Wau
- Haglaz = Heta
- Naudiz = Ni
- Isaz = Iota
- Jeran = Jot
- Ïhwaz = Jot
- Pertho = Pi
- AAlgiz = Sampi
- Sowilo = Sigma
- Tiwaz = Tau
- Berkanan = Beta
- Ehwaz = Epsilon
- Mannaz = Mi
- Laguz = Lambda
- Iŋwaz = Qoppa
- Dagaz = Delta
- Othalan = Omega
Jednak w porównaniu z okrągłym kształtem liter alfabetu greckiego kształt run starszego Fuþarku jest kanciasty (głównie proste linie, mało łuków). Także kolejność liter greckich i run starszego Fuþarku jest inna.
Runy były używane do zapisu krótkich
inskrypcji
w drewnie, metalu czy na kamieniach (tzw.
kamienie runiczne
). Kształt liter tego alfabetu ułatwiał zapis na takich powierzchniach.
Do run, oprócz ich znaczenia fonetycznego, było także przypisane dodatkowe, słowne znaczenie. Na przykład runa þ (th) oznaczała w Fuþarku, tyle co þurisaz (olbrzym).
Runy w kulturze popularnej
Runy pojawiają się często w literaturze fantasy. Własny alfabet runiczny stworzył na potrzeby realiów
Władcy Pierścieni
angielski pisarz
John Ronald Reuel Tolkien
Według zwolenników
New Age
runy są symbolami działającymi na zasadzie "promieniowania kształtów". Każdy symbol przywołuje subtelne energie ze świata ducha i z kosmosu. Według innych runy wywierają wpływ na podświadomość, aktywując siły psychiczne, które są ukryte pod progiem świadomości. Ponadto współcześnie runy są używane przez niektóre osoby m.in. do kształtowania osobowości (tzn. wzmacniania pewnych cech adepta i eliminowania innych, jak lęk, strach itp.). Nie zostało to jednak w żaden sposób potwierdzone przez naukę.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
Polskie strony na temat run:
- ↑ A. Szrejter ,, Opowieści o bogach mroźnej Północy " 1
- ↑
http://pysigunda1.webpark.pl/
2