Hala Stulecia (Hala Ludowa) |
nr rej. 198 z 24.04.1962 oraz nr rej. 343/Wm z 15.04.1977 |
|
Państwo |
Polska
|
Miejscowość | Wrocław |
Adres | ul. Wystawowa 1 |
Lata budowy |
1911
–
1913
|
Otwarta |
1913
|
Architekt |
Max Berg
|
Liczba miejsc |
Stałych | 6000 |
Dostawnych | 1200 |
Całkowita | 7200 |
Hala Stulecia, Hala Ludowa[1] (
niem.
Jahrhunderthalle,
ang.
Centennial Hall) – hala widowiskowo-sportowa położona w
Parku Szczytnickim
we
Wrocławiu
. Wzniesiona w latach
1911
–
1913
według projektu
Maxa Berga
, w stylu
wczesnomodernistycznym
.
W
2006
roku hala została uznana za obiekt
światowego dziedzictwa UNESCO
. Wpisana do
rejestru zabytków
w
1962
oraz ponownie w
1977
, wraz z zespołem architektonicznym obejmującym m.in.
Pawilon Czterech Kopuł
,
Pergolę
i
Iglicę
.
Obecnie hala i jej okolice są bardzo licznie odwiedzane przez wrocławian i turystów nie tylko ze względu na samą halę ale także na bliskość
Pergoli
z
Fontanną Multimedialną
,
Ogrodu Japońskiego
oraz
ZOO
.
Historia budowli
Od powstania do 1945 r.
Najsłynniejsze dzieło wrocławskiego modernizmu. Jego powstanie związane było z setną rocznicą wydania we Wrocławiu przez
Fryderyka Wilhelma III
odezwy Do mojego ludu (An Mein Volk) z 17 marca 1813 roku, wzywającej do powszechnego oporu przeciwko
Napoleonowi
. Rocznicę postanowiono uczcić wystawą prezentującą historię i gospodarczy dorobek Śląska, by jednocześnie zapewnić miejsce do częstszego odbywania się wielkich wystaw i imprez przemysłowych, kulturalnych czy sportowych. Zaplanowana została wielka Wystawa Stulecia, której organizację powierzono
Karlowi Masnerowi
, dyrektorowi Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytnego. Miasto wygospodarowało na ten cel tereny położone na skraju
Parku Szczytnickiego
, w pobliżu założonego około 40 lat wcześniej i cieszącego się rosnącą popularnością
wrocławskiego Ogrodu Zoologicznego
, na miejscu czynnego do
1907
roku toru
wyścigów konnych
. Rozpisano konkurs na zagospodarowanie terenu, w którym spośród 43 zgłoszonych projektów zaakceptowany został projekt miejskiego architekta Wrocławia,
Maxa Berga
. Współpracowali z nim inżynierowie
Günther Trauer
i Miller oraz młody, nieznany jeszcze szerzej absolwent
lipskiego
wydziału architektury
Richard Konwiarz
. Pomimo oryginalnego, ale bardzo kontrowersyjnego projektu hali i wysokich szacowanych kosztów jej budowy (1,9 miliona marek),
28 czerwca
1911 roku uzyskał on formalne zezwolenie na budowę.
W momencie powstania Hala stanowiła obiekt wyjątkowy, posiadając
żelbetowe
przekrycie o największej rozpiętości na świecie - większe rozmiary osiągały wówczas tylko nieliczne konstrukcje stalowe. Hala ma 42 m wysokości, a nakrywająca ją kopuła 67 m średnicy. Maksymalna szerokość wnętrza Hali wynosi 95 metrów, a dostępna powierzchnia wynosi 14,0 tys. m². Prócz samej centralnej hali w budynku zaplanowano jeszcze 56 innych pomieszczeń wystawienniczych, obszerne okrążające główną salę
kuluary
, a całość obliczona była na 10 tysięcy osób.
Hala Stulecia widziana z
ZOO
Jahrhunderthalle około 1920
Pionierskie było również podejście Berga do projektowania architektonicznego, projektując Halę skoncentrował się on na wymaganiach funkcjonalnych i kształtowaniu wnętrza w harmonii z systemem konstrukcyjnym, które nadały całości formę. Układ Hali jest w rzucie kolisty, oparty symetrycznie na
greckim krzyżu
, na którego trzech końcach znajdują się małe hale wyjściowe, a na zachodnim, skierowanym w stronę centrum miasta – dwupoziomowa owalna hala wejściowa. Konstrukcyjnie Hala złożona jest z dwu niezależnych elementów – podstawy w formie układających się w walec
łuków
, wygiętych w płaszczyźnie podłużnej. Podparcie tych czterech wygiętych stanowią pełniące rolę
przypór
żebra, tworzące boczne
apsydy
. Drugą,
oddylatowaną
i spoczywającą swobodnie na podstawie część stanowi tzw. kopuła, będąca jednak w istocie układem schodzących się promieniście żelbetowych łuków – żeber, opierających się u góry o centralny pierścień ściskany, a u dołu o pierścień rozciągany, wzmocniony stalową wkładką. Układ zadaszenia w formie pierścieniowych tarasów umożliwił zaprojektowanie nad każdym z nich rzędów okien, doświetlających wnętrze hali, tak że światło przenika między żebrami. Mała kopułka wewnątrz pierścienia ściskanego była pierwotnie całkiem przeszklona, stanowiąc rodzaj
oculusa
, jednak ze względu na problemy z wodoszczelnością po kilku latach ją zabudowano, co nadało zwieńczonemu teraz wizualnie ciężkim
zwornikiem
wnętrzu charakter
ekspresjonistyczny
. Konstrukcyjna szczerość i surowość (powierzchnię pozostawiono jako widoczny żelbet) i formalna prostota do dziś wydają się niektórym szokujące.
W celu spojenia stanowiącej
wolno stojący obiekt
Hali z otoczeniem wpisano ją w zaprojektowany przez
Hansa Poelziga
większy układ obiektów wystawowych, mający charakter jeszcze z gruntu
klasycyzujący
i dość typowy dla pierwszych lat
XX wieku
(
pergola
, układy osiowe).
Budowę Hali ukończono w grudniu 1912 roku, półtora miesiąca przed zaplanowanym terminem. W trakcie jej budowy wybudowano na otaczających ją terenach liczne inne obiekty wystawowe, w tym
Pawilon Czterech Kopuł
,
Pergolę
, obiekty rekreacyjne itp. W Hali umieszczono specjalnie dla niej zaprojektowane i wykonane przez znaną firmę Sauer (nadal istniejącą) we
Frankfurcie nad Odrą
organy
o 222
rejestrach
i 16706
piszczałkach
, naówczas największe na świecie; obecnie organy te częściowo wykorzystywane są w
archikatedrze wrocławskiej
. Wystawa Stulecia i zarazem Hala zostały zainaugurowane wystawieniem sztuki
Gerharta Hauptmanna
.
Po zakończeniu Wystawy Stulecia tereny wystawowe wokół Hali kilkakrotnie jeszcze rozbudowywano, a w samej Hali również dokonywano pewnych przeróbek i adaptacji (m.in. wejścia głównego i klatek schodowych); autorem tych projektów był najczęściej
Richard Konwiarz
. Przed
II wojną światową
Hala, prócz wystaw i przedsięwzięć na mniejszą skalę, kilkakrotnie jeszcze była miejscem wielkich masowych imprez, w tym między innymi publicznych wystąpień najważniejszych funkcjonariuszy
NSDAP
z
Adolfem Hitlerem
na czele.
Po 1945 r.
Hala przetrwała II wojnę światową bez poważniejszych uszkodzeń, lecz uszkodzeniu uległy organy. Tereny wystawowe wokół Hali oraz ją samą po raz pierwszy po wojnie wykorzystano na większą skalę od lipca do września
1948
na
Wystawie Ziem Odzyskanych
i podczas towarzyszącego jej (
25
-
28 sierpnia
)
Światowego Kongresu Intelektualistów w Obronie Pokoju
. W czasach
PRL
nie przeprowadzono w Hali żadnych poważniejszych prac, które w istotny sposób zmieniłyby jej charakter. Oprócz skucia z filarów
hitlerowskich
"
gap
", położenia betonowej posadzki w kuluarach, instalacji
centralnego ogrzewania
(do tej pory Hala nie była w ogóle ogrzewana), instalacji nagłośnienia i innych podobnych - stosunkowo mało znaczących – prac remontowych lub adaptacyjnych nie wprowadzano w Hali żadnych zmian. Służyła jako miejsce koncertów (występował tu m.in. w
latach 60.
Marino Marini
– m.in. z wykonaniem
po polsku
piosenki z tekstem
Wandy Sieradzkiej
"Nie płacz, kiedy odjadę"), imprez
sportowych
(m.in. XIII
Mistrzostwa Europy w koszykówce
mężczyzn w
1963
– Polska zajęła wówczas II miejsce), w sali działało też największe w mieście
kino
("Gigant"). Jedynie kontekst urbanistyczny Hali zmienił się dość silnie, poprzez odcięcie południowej części terenów wystawowych (zostały przekazane
Ogrodowi Zoologicznemu
), a zwłaszcza poprzez ustawienie w
1948
na placu przedwejściowym
Iglicy
, która całkowicie zmieniła statyczny wyraz głównego wejścia Hali.
Po roku
1989
dokonano w Hali pewnych przeróbek: trwający tam kilka miesięcy remont generalny w
1997
obejmował takie zmiany jak plastikowe
rolety
na oknach, tablice ogłoszeniowe, nagłośnienie, przede wszystkim zaś obniżenie o około 1 m poziomu posadzki i wbudowanie przesuwnych trybun oraz rozkładanych boisk (umożliwia zmianę przeznaczenia Hali w zależności od bieżących potrzeb: sportowe, widowiskowe albo targowe). Nowe elementy (białe rolety, intensywnie niebieskie siedziska) wyróżniają się silnie z dostojnej szarości wnętrza. W Hali odbywają się większe imprezy targowe, wystawiane bywają także monumentalne przedstawienia operowe (np.
Straszny Dwór
Moniuszki
,
Aidę
,
Trubadura
i
Nabucco
Verdiego
,
Złoto Renu
,
Walkirię
,
Zygfryda
i
Zmierzch bogów
Wagnera
, w październiku
2006
odbył się Wagnerowski Festiwal Operowy), służyła również przez kilka sezonów jako miejsce rozgrywania pojedynków
koszykarskiej ekstraligi
oraz
Euroligi
drużyny
Śląska Wrocław
.
31 maja
1997
w czasie
szóstej wizyty w Polsce
Jan Paweł II
poprowadził w Hali Ludowej modlitwę ekumeniczną w ramach
kongresu eucharystycznego
.
Remont Hali Stulecia
W 2010 r. zakończył się remont elewacji zewnętrznej oraz wymiana wszystkich 600 okien. Całkowity koszt inwestycji zamknął się w kwocie 21 mln zł. Elewacja odzyskała swój przedwojenny żółto-piaskowy kolor. Dokonane zostały również drobne naprawy konstrukcji żelbetonowej. Największym problemem okazała się wymiana okien. Max Berg w swoim projekcie wykorzystał mahoń żelazowy sprowadzany specjalnie z Australii. Dziś ten gatunek drzewa nie występuje, więc na wniosek konserwatora zabytków wykorzystano
drzewo teakowe
. Spowodowało to podwyższenie kosztów remontu oraz przedłużenie czasu naprawy. Kolejnym etapem było wybudowanie nowego Regionalnego Centrum Turystki Biznesowej. Realizacja budowy w zabytkowym miejscu była możliwa dzięki zachowanym a niezrealizowanym planom rozbudowy autorstwa Maxa Berga. Oficjalne otwarcie nastąpiło 17 września 2010 r. Ostatnim etapem będzie odnowienie elewacji wewnątrz budynku. Zwiększy się także pojemność hali podczas zawodów sportowych (do około 10 tysięcy osób). Koszt remontu ma wynieść 71 mln złotych, a zakończenie inwestycji przewidywane jest na sierpień 2011 roku.
Dojazd i udostępnienie do zwiedzania
Do hali dojechać można
tramwajami
nr 1, 2, 4, 10 oraz
autobusami miejskimi
E, 145, 146. Halę można zwiedzać codziennie w godzinach 9-16. Ze względu na odbywające się w hali imprezy zwiedzanie w niektóre dni może być niemożliwe lub ograniczone. Bilet normalny kosztuje 7 zł, a bilet rodzinny (dla 4 osób) to tylko 15 zł.
Organy wielkie
W chwili wybudowania organy były największym
instrumentem muzycznym
na świecie. Instrument posiadał 200
rejestrów
rozłożonych na 5
manuałów
i pedał. W 1937 roku organy zostały rozbudowane do 222 rejestrów. W takim stanie trwały do 1945 roku. "W czasie wojny Hala Ludowa nie ucierpiała prawie w ogóle (były powybijane szyby w oknach), więc można sądzić, iż także organy zachowały się w całości. Jednak w czasach powojennych Hala ze względu na swą wielkość była obiektem odsuniętym na dalszy plan, jeśli chodzi o zabezpieczenie, remont, odbudowę. Drzwi do budynku stały otworem, każdy kto chciał mógł do niej wejść. Właśnie w tamtym czasie organy ucierpiały najbardziej. Prawdopodobne jest, iż do dewastacji instrumentu przyczynili się nawet mistrzowie, budowniczowie organów wynosząc z hali piszczałki"[2]. Faktem jest, że zniknęły wszystkie
piszczałki
głosów językowych
.
W latach 1950-1952 firma Biernackiego zainstalowała organy w
Archikatedrze Wrocławskiej
, uzupełniając ubytki w dyspozycji piszczałkami z innego instrumentu firmy Sauer, z wrocławskiego kościoła im. Gustava Adolfa. Do czasów dzisiejszych przetrwał w całości
stół gry
(przygotowany pod 222 rejestry).
Dyspozycja organów z 1913 roku
Poszczególne głosy oznaczono kolorami: głosy językowe, mixtury. Długość największej piszczałki danego głosu podawana w stopach, gdzie 8' ≈ 2,5 m
I. Manual C-c4 | II. Manual Schwellwerk C–c4 | III. Manual Schwellwerk C–c4 | IV. Manual Schwellwerk C–c4 Hochdruckwerk | V. Manual Schwellwerk C–c4 Fernwerk | Pedal C-g1 44 Töne C-g2 |
---|
Principal 16’ Majorbaß 16’ Gedackt 16’ Principal 8’ Principal amabile 8’ Geigenprincipal 8’ Viola di Gamba 8’ HD Stentor Gamba 8’ Harmonika 8’ Doppelflöte 8’ Flute harmonique 8’ Flauto dolce 8’ Spitzflöte 8’ Gedackt 8’ Gemshorn 8’ Quintatön 8’ HD Groß-Octave 4’ Octave 4’ Flute Octaviante 4’ Gemshorn 4’ Rohrflöte 4’ Violini 4’ Viol d’amour 4’ Gedacktquinte 5 1/3’ Quinte 2 2/3’ HD Piccolo 2’ Octave 2’ Rauschquinte 2 2/3’, 2’ Progressio III-IV Groß-Cymbel V-VI Scharf III Mixtur III-IV Mixtur IV-V Groß-Mixtur VII-IX Kornett V Posaune 16’ HD Tuba mirabilis 8’ Basson 8’ Trompete 8’ HD Oboe 8’ HD Clairon 4’ Clarine 4’ II-I III-I IV-I V-I Sub II-I Super II-I
| Gamba major 16' Quintatön 16' HD Stentorprincipal 8' Principal 8' Schalmei 8' Viola 8' HD Stentorflöte 8' Flute harmonique 8' Soloflöte 8' Quintatön 8' Flauto dolce 8' Dulciana 8' Geigenprincipal 8' Flötenprincipal 8' Bourdon 8' Harmonika 8' Vox angelica 8' Oktave 4' Jubalflöte 4' Fugara 4' Zartflöte 4' Dolce 4' Quintatön 4' HD Flute Octaviante 4' Quinte 2 2/3' Sesquialter II Piccolo 2' Mixtur III Kornett IV HD Groß-Kornett III-V Cymbel III Scharf V HD Bombarde 16' Basson 16' Posaune 8' HD Trompete 8' Cor anglais 8' Klarinette 8' Clairon 4' Glockenspiel, 30 Töne Pizzicato für Glockenspiele III-II IV-II V-II Sub III-II Super III-II
| Nachthorn 16' Salicional 16' Prinzipal 8' Flötenprincipal 8' Geigenprincipal 8' Nachthorn 8' Jubalflöte 8' Quintatön 8' Spitzflöte 8' Violoncello 8' Wienerflöte 8' Flaute d'amour 8' Gedackt 8' Gemshorn 8' Salicional 8' Aeoline 8' Voix celeste 8' Praestant 4' Nachthorn 4' Rohrflöte 4' Violini 4' Flaute d'amour 4' Bifra 8', 4’ Dulciana 4' Gemshorn 4' Flautino 2' Sifflöte 1' Nassat 2 2/3' Rauschquinte 2 2/3’, 2’ Harmonia aetheria III Kornett V Mixtur IV Scharf III Cymbel IV Groß-Cymbel VII Fagott 16' Trompete harmonique 8' Oboe 8' Klarinette 8' Vox Humana 8' Trompete 4' IV-III V-III Sub III Super III
| Majorbaß 16' Stentorprinzipal 8' Stentorgamba 8' Stentorflöte 8' Oktave 4' Flute Octaviante 4' Piccolo II 2' Groß-Kornett III-V Bombarde 16' Tuba mirabilis 8' Trompete 8' Oboe 8' Clairon 4' V-IV Sub IV Super IV
| Dulciana 16' Bourdon 16' Principal 8' Hohflöte 8' Viola di Gamba 8' Aeoline 8' Voix celeste 8' Quintatön 8' Flute harmonique 8' Gedackt 8' Oktave 4' Flauto Dolce 4' Flageolett 2' Mixtur III Kornett III-IV Baßtuba 16' Tuba 8' Trompete 8' Basson 8' Klarinette 8' Vox Humana 8' Clarine 4' Glockenspiel, 25 Töne Sub V Super V
| Principal 32' Untarsatz 32' Kontaviolon 32' HD Kontrabass 16' Principal 16' Violon 16' Subbaß 16' Gemshorn 16' Harmonikabaß 16' Lieblich Gedackt 16' Quintbaß 10 2/3' Principal 8' HD Oktavbaß 8' Violoncello 8' Gemshorn 8' Flötenbaß 8' Gedacktbaß 8' Dulciana 8' Quinte 5 1/3' Groß-Rauschquinte 5 1/3, 4' HD Oktave 4' Spitzflöte 4' Fugara 4' Sesquialter II Oktave 2' Kornett IV-V Kontaposaune 32' Posaune 16' Fagott 16' Trompete 8' Ophikleide 8' Baßklarinette 8' Clairon 4'
Ferpedal Violon 16' Subbaß 16' Dolce 16' Viola 8' Baßflöte 8' Dolce 8' Oktave 4' Trompete 8' I-P II-P III-P IV-P V-P Super P
|
Registry dodatkowe: Handregistierung, Freie Kombination 1, Freie Kombination 2, Freie Kombination 3, Freie Kombination I, Freie Kombination II, Freie Kombination III, Freie Kombination IV, Freie Kombination V, Freie Kombination P, Walze (Crescendo) I - III und Pedal, Tutti mit Fernorgel, Tutti ohne Fernorgel, Fortissimo, Forte, Mezzoforte, Piano, Tutti I, Tutti II, Tutti III, Tutti IV, Tutti V, Tutti P, Forte I, Forte II, Forte III, Forte V, Forte P, Mezzoforte I, Mezzoforte II, Mezzoforte III, Mezzoforte IV, Mezzoforte V, Mezzoforte P, Piano I, Piano II, Piano III, Piano V, Piano P, Pianissimo P, Tuttikoppel, Generalkoppel, Flöten I, Flöten II, Flöten III, Prinzipale I, Prinzipale II, Prinzipale III, Gamben I, Gamben II, Gamben III, Rohrwerk, Rohrwerk I, Rohrwerk II, Rohrwerk III, Rohrwerk IV, Rohrwerk V, Rohrwerk P, Ferpedal an, Handregister ab, Handregister I ab, Handregister II ab, Handregister III ab, Handregister IV ab, Handregister V ab, Handregister P ab, Handregister Fr. K. ab, Handregister Fr. K. I ab, Handregister Fr. K. II ab, Handregister Fr. K. III ab, Handregister Fr. K. IV ab, Handregister Fr. K. V ab, Handregister Fr. K. P ab, Walze (Crescendo) ab, Rohwerke ab, Rohwerke I ab, Rohwerke II ab, Rohwerke III ab, Rohwerke IV ab, Rohwerke V ab, Rohwerke P ab, 16' ab, 16' I ab, 16' II ab, 16' III ab, 16' IV ab, 16' V ab, HD ab, HD I ab, HD II ab, Pedalkoppeln ab, I ab, P ab, P I - IV ab, Automatische Pedal - umschaltung V, Schwelltritt II, Schwelltritt III, Schwelltritt IV, Schwelltritt V,
Galeria
|
Panorama Hali Stulecia i Pergoli |
Panorama Hali Stulecia i Pergoli
Zobacz też
Przypisy
Literatura
Paul Keller, Wrocław: Stolica Śląska, [w:] Śląsk. Rzeczywistości wyobrażone, pod red. Wojciecha Kunickiego, Poznań 2009, s.267-278.
Linki zewnętrzne