Hetmańszczyzna (
1649
-
1775
), zwana także
Wojskiem Zaporoskim
– w okresie
Rzeczypospolitej Obojga Narodów
system
autonomicznych
rządów terytorialnych na
Lewobrzeżnej
i
Prawobrzeżnej Ukrainie
, oparty o system
demokracji wojennej
Kozaków Zaporoskich
, powstały w wyniku zawartej w roku
1649
ugody zborowskiej
wojska zaporoskiego
z królem i Rzecząpospolitą, potwierdzony w roku
1654
w
ugodzie perejasławskiej
pomiędzy wojskiem zaporoskim a rosyjskim carem
Aleksym I
i ponownie (w rozszerzonej formie) w
unii hadziackiej
(króla i Rzeczypospolitej z Kozaczyzną zaporoską,
1658
).
Po przejęciu lewobrzeżnej Ukrainy przez Rosję w konsekwencji
traktatu Grzymułtowskiego
(
1686
) system autonomii hetmańskiej został utrzymany na Ukrainie lewobrzeżnej (podległej carowi) i od czasów hetmana
Iwana Mazepy
systematycznie ograniczany, aż do całkowitej likwidacji w
1775
[1]. Po roku
1775
zostały w ramach
Cesarstwa Rosyjskiego
utrzymane jednak specyficzne przywileje Ukrainy lewobrzeżnej (dotyczące statusu języka ruskiego i pozycji szlachty kozackiej).
Ustrój Hetmańszczyzny
Władze centralne
Ustrój Państwa Kozackiego był właściwie niezmienny od utworzenia przez
Bohdana Chmielnickiego
. Na czele Hetmańszczyzny stał
hetman
(pochodzący z wyboru), wokół niego skupiał się organ doradczy - Rada starszyzny generalnej, w skład której wchodziła starszyzna kozacka: pisarz generalny, sędzia generalny, oboźny generalny, esauł generalny, buńczuczny generalny, chorąży generalny. Władzę wykonawczą sprawowała Generalna Kancelaria Wojskowa, a instancją apelacyjna dla sędziów pułkowych i sotennych był Generalny Sąd Wojskowy. Siedziba hetmana znajdowała się początkowo w
Czehryniu
, potem w
Buturynie
, a po jego zburzeniu w
Głuchowie
.
Władze lokalne
Władzę lokalną sprawowali pułkownicy i setnicy. Cała kozacka ludność Hetmańszczyzny podzielona na 10 okręgów, nazywanych pułkami. Stanowiły one jednocześnie jednostkę administracyjno-terytorialną i wojskową. Były to pułki: hadziacki, kijowski (z siedzibą w Kozielcu na lewym brzegu Dniepru), Lubieński, mirhorodzki, nizyński, perejasławski, połtawski, pryłucki, starodubski i czernihowski.
W wyprawach wojennych uczestniczyli Kozacy, a lud wiejski stanowiła
czerń
.
Mieszkańcy rządzili się w swoich miastach
prawem magdeburskim
przyniesionym z Polski[], natomiast własne prawo zwyczajowe zostało skodyfikowane na podstawie
statutów litewskich
oraz w niewielkim stopniu prawa magdeburskiego[].
Historia
Hetmańszczyzna powstała po ucieczce
Chmielnickiego
wczesną wiosną
1648
na
Sicz
, gdzie – szermując hasłami wyzwolenia spod władzy magnatów sprzeciwiających się woli królewskiej – przejął władzę z rąk
atamana koszowego
i stanął na czele powstania jako hetman kozacki.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Na Ukrainie prawobrzeżnej został faktycznie zlikwidowany w trakcie najazdu tureckiego na Rzeczpospolitą i wojny turecko-polskiej (
1672
-
1698
).
Literatura