Mazurzy – mieszkańcy południowych
Prus Wschodnich
, potomkowie polskich osadników z
Mazowsza
(przeważnie chłopów, ale także
szlachty
), którzy w kilku falach osadnictwa zasiedlili południową i częściowo wschodnią część
Prus Książęcych
od XIV w.
Zagroda mazurska z domem ustawionym szczytem do drogi
W odróżnieniu od katolickich
Warmiaków
, przyjęli oni
luteranizm
wraz z
sekularyzacją
Prus Książęcych
oraz przejściem ich władcy (
Albrechta Hohenzollerna
) na
protestantyzm
w
1525
. Odtąd luteranizm stał się ważną cechą wyróżniającą Mazurów od pokrewnych grup etnicznych.
Mazurzy często nie uznawali się ani za
Polaków
, ani
Niemców
, a za polskojęzycznych Prusaków. Mówili
gwarą mazurską
, wypieraną od połowy XIX w. przez
język niemiecki
. Językiem oświaty i literatury religijnej Mazurów aż do lat 30. XIX w. był
język polski
. Mazurska
szlachta polska
uległa germanizacji najwcześniej, bo już pod koniec XVIII w.
Język niemiecki, używany przez Mazurów był językiem literackim (
hochdeutsch
) i różnił się od potocznego języka niemieckich mieszkańców Prus Wschodnich, który był bliski
językowi dolnoniemieckiemu
(plattdeutsch).
Historia
W XIX wieku polskojęzyczna ludność Mazur, podobnie jak i Śląska, poddana została germanizacji przez rząd pruski. Germanizacji przeciwdziałał
Gustaw Gizewiusz
, polski działacz społeczno-narodowy i folklorysta. Przede wszystkim domagał się utrzymania języka polskiego w szkołach, a w celu powstrzymania germanizacji wydawał polskie książki dla Mazurów, m.in. tłumaczenie podręcznika szkolnego Przyjaciel młodzieży, we współpracy z Marcinem Gregorem (Królewiec 1845). Spisywał pieśni ludu mazurskiego włączone później przez O. Kolberga do jego Dzieł Wszystkich. Po I wojnie światowej, władze niemieckie otwarcie zwalczały gwarę mazurską. Prześladowania rozpoczęte przez bojówki niemieckie dotknęły zwłaszcza tą część ludności, która w plebiscycie, w 1920 roku, opowiedziała się za przynależnością do Polski ale szybko objęły wszystkich Mazurów, którzy nie utożsamiali się z Niemcami. Także w latach późniejszych władze niemieckie tłumiły przejawy tożsamości narodowej Mazurów zamykając szkoły w których nauczano mowy mazurskiej.
Mazurzy, podobnie jak
Warmiacy
i inne grupy etniczne, po
II wojnie światowej
byli szykanowani przez polskie władze komunistyczne jako element niepewny. Często byli traktowani jako Niemcy. Wynikało to ze znacznego
zgermanizowania
Mazurów w XIX-XX w. Doprowadziło to do fal migracji Mazurów i wielu innych częściowo zgermanizowanych, polskich grup etnicznych, które na swej ziemi przetrwały wieki. O prawa Mazurów w tym okresie walczył
Jerzy Burski
.
Powiązania etniczne
Na ziemiach polskich można znaleźć natomiast innych potomków Mazurów. Są nimi
Kurpie
zamieszkujący
Kurpiowszczyznę
. Posługują się oni
gwarą kurpiowską
, która tylko nieznacznie różni się od klasycznej
gwary mazurskiej
. Z powodu dość dużych odmienności w tradycji i kulturze regionalnej zwykło się uważać Kurpiów za odrębną
grupę etnograficzną
.
Etnonimia
Pierwotne znaczenie słowa "Mazur" = człowiek z Mazowsza np.
Jan Chryzostom Pasek
jako mieszkaniec Mazowsza. Określenia "mazurskość", "język mazurski" zaczęły rozpowszechniać władze pruskie w połowie XIX wieku aby zaznaczyć rzekomą odrębność mieszkańców południowych Prus od ludności polskiej. Takim też mianem określana była w Małopolsce i Rusi Czerwonej (
Galicja
)[1][2], ludność osadzana na prawie polskim i magdeburskim począwszy od XIV wieku (zob. Sienieńscy,
Krasiccy
). Byli jedną z ważniejszych grup etnograficznych
Galicji
zaliczani do tzw. Podolaków czyli równiaków, mieszkańców równin obok Krakowiaków, Grębowiaków (Lisowiacy czyli Borowcy),
Głuchoniemców
, Bełżan, Bużan (Łopotniki, Poleszuki) Opolan, Wołyniaków, Pobereżców czyli Nistrowian"[3].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ SGKP tom II. str. 458
- ↑ " Mazowsze zasługuje na uwagę ze względu uzdolnień kolonizacyjnych ludności, które to plemię zapędzały na Ruś Czerwoną, w ziemię bialską, więc w sadyby dawnych
Jadźwingów
, na
Podole
. Wszędzie jednakże swoje plemienne cechy, a chociażby nazwę Mazurzy. Do dziś dnia (Tatomir Geografija Galicji
1876
. str. 59) między
Rabą
a lewym brzegiem Sanu ludność miejscowa nosi nazwę Mazurów, z których część pod nazwą Grębowiaków (
Lisowiaków
al. Borowców) siedzi między Wisłą, dolnym
Sanem
po
Mielec
, i
Leżajsk
. Mamy zaś ślady, że w
1373
w
Sanockiem
nad
Sanem
, z daru księcia
Władysława Opolczyka
, a wówczas pana Rusi (lwowskiej) otrzymał wieś
Jabłonicę
Przybysław syn Fala z
ziemi łęczyckiej
(
AGZ
t. VII, str. 15-16)..." [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom VI. III. Etnografia i stosunki społeczne. str. 191.
- ↑ SGKP tom II str. 459
Linki zewnętrzne