Polonezköy, (pol. Adampol) – polska
wioska
w
Turcji
, założona w poł.
XIX
w. Osada polskich emigrantów na obrzeżach szybko rozprzestrzeniającego się
Stambułu
, położona po azjatyckiej stronie cieśniny
Bosfor
, na północny wschód od centrum metropolii. Do ok.
1960
r. była typową wsią rolniczą, w której obok tureckiego używany był także język polski i pielęgnowano polskie obyczaje. W II poł.
XX
w. miejscowość zmieniła charakter na typowo turystyczny, składa się głównie z hoteli. Nosi urzędową nazwę Polonezköy (po polsku "Polska Wieś"), ale tylko jej najstarsi mieszkańcy znają jeszcze język przodków. Pomimo że osoby pochodzenia polskiego stanowią w Polonezköy już mniejszość (ok. 1/3), to na
wójta
wybiera się tradycyjnie Polaka.
Historia
W
1841
r.
Michał Czajkowski
przybył nad
Bosfor
, mianowany przez księcia
Adama Czartoryskiego
szefem Agencji Głównej Misji Wschodniej
Hotelu Lambert
. Jej celem było przeciwstawianie się rosyjskim wpływom w Turcji. W tym samym czasie w Turcji przebywało wielu emigrantów, byłych uczestników
powstania listopadowego
, którzy często nie mieli co z sobą począć i nie mieli środków do życia. Z inicjatywy ks. Adama Czartoryskiego
Michał Czajkowski
zakupił w okolicach położonych ok. 100 km od ówczesnego Stambułu nieuprawiane tereny, na których księża
lazaryści
zaczęli tworzyć wieś.
19 marca
1842
poświęcono pierwszą chatę, a wieś nazwano Adampolem na cześć Adama Czartoryskiego. Tak więc domniemywanie pochodzenia nazwy miejscowości od poety
Adama Mickiewicza
jest błędne. Oprócz powstańców listopadowych Czajkowski osiedlał we wsi także wykupionych z niewoli tureckiej i czerkieskiej jeńców-Polaków przymusowo wcielonych do armii rosyjskiej na
Kaukazie
.
Tablica upamiętniająca 150-lecie Polonezköy
Fakt istnienia prawdziwej polskiej gminy gdzieś w świecie, w czasach, gdy samo państwo polskie nie istniało, był i ważny, i głośny. Do Adampola ściągali nie tylko Polacy, ale i pokrewne narodowości emigrujące z terenów
carskiej
Rosji
. Język mieszkańców gminy był wbrew pozorom bardzo urozmaicony i zamiast polskiego języka składał się z wielu gwar regionalnych. Wpływ na taki stan rzeczy miało także sprowadzenie przez Czajkowskiego z terenów
Bośni
zakonu
franciszkanów
. Osadnictwo po
1856
r. pochodziło już w większości z obszarów etnicznie polskich, a na utworzenie się polskiego języka całej tej wspólnoty miało wpływ dopiero utworzenie polskiej szkoły. Adampol do
1883
był własnością księży lazarystów. Przejęty przez ród Czartoryskich na następne 85 lat (do
1968
).
Adampol stał się nie tylko miejscem azylu dla polskich emigrantów, ale także ośrodkiem działalności politycznej polskiej emigracji.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w
1918
r. o wiosce znów było głośno. Stała się tak popularna, tak jakby ją odkryto drugi raz. Wioskę zalewały dary z Polski. Wielu potomków osadników wróciło też w tym okresie z Adampola do ojczyzny.
W
1933
r. postawiono tu popiersie z polsko-tureckim napisem: "Naszemu Wieszczowi Adamowi Mickiewiczowi w rocznicę zgonu 1855–1933."
W czasach
II wojny światowej
władze tureckie starające się o neutralność swojego kraju zabroniły Polakom obchodów
święta 3 Maja
i zabrały znajdujący się we wsi sztandar będący dla Polaków relikwią. Najtrudniejsze czasy przyszły jednak po wojnie, gdy z natury rzeczy kontakty z komunistyczną Polską wyraźnie osłabły.
W
1979
roku Turcję odwiedził
Jan Paweł II
. Ponieważ papież nie przyjechał do Polonezköy – mieszkańcy wybrali się autokarami do Stambułu.
Jednak przez ponad sto lat, aż do czasów nieuchronnej
industrializacji
tych obszarów spowodowanej rozrostem Stambułu obyczaje polskie zachowały się w Adampolu w niezmienionej formie. Było to prawdziwa oaza obyczajów
staropolskich
. Sprzyjała zresztą temu wyraźna odrębność kulturowa otoczenia utrudniająca
asymilację
, jakiej podlegały polskie osady znajdujące się w innych częściach świata, oraz brak sprzeczności interesów, a więc i życzliwy stosunek władz tureckich. 150-lecie powstania wsi obchodzono w Turcji bardzo uroczyście.
Znane miejsca
Ciekawostki
- Zgodnie z miejscową legendą, zamieszkujący wieś na przełomie
XIX
i
XX wieku
Austriak
Heinrich Albertall (zm.
1941
), był w rzeczywistości ukrywającym się przed wymiarem sprawiedliwości
arcyksięciem Rudolfem
(wg. Łątki nie był to arcyksiążę Rudolf Tylko Jan Salwator vel Jan Orth)[1].
- W Polonezköy rozgrywa się część akcji powieści
Eugeniusza Paukszty
Złote korony księcia Dardanów i W cieniu hetyckiego sfinksa.
- W Polonezköy urodziła się znana turecka śpiewaczka polskiego pochodzenia
Leyla Gencer
.
Literatura przedmiotu
- Lucyna Antonowicz-Bauer Polonezkayu Adampol
- Kazimierz Dopierała, Adampol-Polonezkoy. Z dziejów Polaków w Turcji, Poznań 1983
- Adam Lewak, Dzieje emigracji polskiej w Turcji (J 831-1878), Warszawa 1935.
- Jerzy S. Łątka, Adampol. Polska wieś nad Bosforem, wyd. I Kraków 1981, wyd. II Kraków 1992.
- Tenże, 150 lat Adampola, Kraków 1994.
- Janusz Nowak, Adampol polska osada w Turcji 1842-1992.
-
Eugeniusz Paukszta
, Złote korony księcia Dardanów
- Paweł Ziółkowski, Adampol (Polonezkioj). Osada polska w Azji Mniejszej, Poznań 1929
- Nalan Sarkady, "Orient nam bliski: fotografie z podróży Przemyśl-Stambuł 1912", Przemyśl 2006
- Nalan Sarkady, "Za górami... za morzami...: z dziejów Adampola, polskiej wioski w Turcji (w 165. rocznicę założenia", Przemyśl 2007
Przypisy
- ↑ Jerzy Łątka: Oskarżam arcyksięcia Rudolfa. Wydawnictwo Śląsk, 1988. .
Linki zewnętrzne