Zeus (także Dzeus,
gr.
Ζεύς,
nowogr.
Δίας Dias,
łac.
Jupiter) – najwyższy z bogów w
mitologii greckiej
. Syn
Kronosa
i
Rei
. Grecki bóg Nieba i Ziemi. Bóg pogody; władca błyskawic. Uosobienie najwyższej zasady rządzącej Wszechświatem. Władca wszystkich bogów i ludzi. Strzegł prawa i porządku na świecie, bezlitośnie karząc przestępców, a zwłaszcza morderców, krzywoprzysięzców i zdrajców. Jego atrybutami były złote pioruny, orzeł i tarcza zwana
egidą
. Wychowała go
nimfa
Amalteja
o koziej postaci.
Różne ośrodki kultu przypisywały Zeusowi cztery przydomki, w zależności od sfer życiowych, jakimi się opiekował:
- Horkios − opiekun praw, na tronie, ze Sprawiedliwością u stóp
- Ksenios − opiekun gościnności
- Herkejos − opiekun rodzin i zagród
- Hellenios − opiekun narodu greckiego
Narodziny
Zeus narodził się jako ostatni ze związku Kronosa i Rei.
Kronos
, przeklęty przez swego ojca (
Uranosa
), którego zrzucił z tronu, został uprzedzony przez
wyrocznię
, że któreś z jego własnych dzieci pozbawi go tronu. Dlatego też Kronos postanowił wykluczyć to zagrożenie, pożerając swoje potomstwo.
Rea
zrozpaczona, że traci kolejne dzieci, będąc po raz szósty w ciąży uciekła na
Kretę
(w innej wersji - do
Arkadii
), gdzie w ukryciu, potajemnie, urodziła Zeusa.
Kronosowi
, który ją odnalazł, zamiast dziecka do połknięcia dała kamień zawinięty w
pieluchy
, a Zeusa ukryła w grocie pod skałą diktejską, na zboczach góry
Ida
na
Krecie
. Tam, ukrytego, karmiła koza
Amaltea
, a wychowywały
nimfy
. Gdy koza złamała róg, Zeus pobłogosławił go - tak powstał
róg obfitości
; opowiadano, że po śmierci karmicielki wziął jej skórę i pokrył nią tarczę, którą nazywano
egidą
i swoje ciało, które po okryciu było odporne na strzały. Dokarmianiem Zeusa zajmowały się także
pszczoły
z góry Idy, które specjalnie dla niego zbierały
miód
. Orzeł przynosił mu co dzień kubek nektaru. Rea rozkazała nimfom aby te grały na harfie co zagłuszało płacz dziecka.
Przejęcie władzy
Gdy osiągnął wiek dorosły, postanowił przejąć władzę i zemścić się na swoim ojcu. Za radą
Metydy
(Metis) rozkazał matce aby podala
Kronosowi
środek wymiotny, dzięki czemu przywrócił do życia swoje rodzeństwo:
Hestię
,
Demeter
,
Herę
,
Hadesa
i
Posejdona
. Rodzeństwo pod wodzą Zeusa zaatakowało swojego ojca. Wojna trwała 10 lat, w walce za radą Gai wsparli go
cyklopi
i
hekatonchejrowie
, którzy byli zamknięci przez Kronosa w
Tartarze
. W czasie walki Zeus otrzymał od cyklopów broń w postaci wykutych przez nich gromu i błyskawic. Po zwycięskiej wojnie, gdy już przepędzono Kronosa, rodzeństwo podzieliło się władzą, losując dziedziny, którymi mieli odtąd rządzić. Zeusowi przypadło niebo i zwierzchnictwo nad innymi bogami,
Posejdon
stał się panem morza, zaś
Hades
został panem krainy dusz.
Związki z kobietami
Afrodyta była boginią miłości i pożądania, zrodzona z piany morskiej zmieszanej z obciętymi sierpem przez
Kronosa
genitaliami Uranosa.
Siostra Zeusa, bogini płodności, urodzaju, rolnictwa, matka
Kory-Persefony
- żony Hadesa, bogini świata podziemnego.
Kolejna z tytanid, która według jednej z wersji mitów miała być matką
Afrodyty
.
Córka
Okeanosa
. Z nią spłodził
Charyty
czyli Gracje:
Aglae
,
Eufrosyne
,
Talię
.
Siostra Zeusa, z którą związał się dopiero po licznych przygodach z innymi kobietami. Ich związek okazał się jednak trwalszy od pozostałych. Hera została jego drugą żoną i funkcjonuje w mitologii jako żona boga bogów. Wg
Hezjoda
był to święty związek. Z tego związku zrodzili się:
Hebe
,
Ejlejtyja
,
Hefajstos
i
Ares
oraz według niektórych mitów także siostra bliźniaczka Aresa
Eris
.
Zeus miał z nią syna
Apolla
i córkę
Artemidę
.
Jedna z
Plejad
, z którą Zeus miał syna
Hermesa
.
Gaja przepowiedziała Zeusowi, że Metyda (Metis) zrodzi z siebie syna, który zrzuci swojego ojca z tronu. Przerażony Zeus połknął ją, gdy miał nadejść moment rozwiązania. Po pewnym czasie zaczął odczuwać silny ból głowy.
Prometeusz
(wg innej wersji
Hefajstos
) uderzeniem siekiery rozłupał czaszkę Zeusa, skąd wyskoczyła
Atena
w pełnej zbroi.
Kolejna z tytanid. Była rodzicielką 9
muz
:
Kalliope
,
Klio
,
Polihymnii
lub Polhymnii,
Euterpe
,
Terpsychory
,
Erato
,
Melpomene
,
Talii
i
Uranii
.
Pierwsza żona Zeusa. Była jedną z
tytanid
. Miał z nią córki, zwane
Horami
Pory Roku:
Ejrene
Pokój, Eunomia Praworządność,
Dike
Sprawiedliwość, a także
Mojry
:
Kloto
,
Lachesis
,
Atropos
.
Kobiety śmiertelne
Zeus był bardzo "kochliwy", więc trudno jest wymienić wszystkie jego związki ze śmiertelnymi kobietami. Praktycznie nie było krainy w
Starożytnej Grecji
, która by się nie chwaliła, że ma
eponima
pochodzącego od Zeusa.
Jego przygody z różnymi "ziemiankami" (np.
Semele
,
Alkmena
) powodowały gniew Hery, co doprowadzało do różnych tragicznych wydarzeń. Zeus, chcąc ukryć swoje miłosne przygody, bardzo często przybierał postacie zwierzęce, np.
byka
czy
łabędzia
.
Oto tylko kilka bardziej znanych przykładów:
-
Alkmena
, żona
Amfitriona
, do której Zeus przybył pod postacią jej męża. Urodziła ona potem
Heraklesa
, największego herosa mitologii greckiej.
-
Danae
, królewna
argolidzka
. Ponieważ jej ojciec
Akrizjos
zamknął ją, by nie spłodziła potomka, Zeus dostał się do jej komnaty pod postacią złotego deszczu. Później Danae urodziła syna
Perseusza
.
-
Lamia
, królowa Libii. Dzieci jej i Zeusa wymordowała Hera. Lamia zamieniła się w potwora w ludzkiej postaci, który pożera dzieci.
-
Semele
, księżniczka
tebańska
. Zeus, ulegając jej prośbom, ukazał się jej w swej prawdziwej postaci, co ją zabiło. Ponieważ była wtedy w
ciąży
, Zeus zaszył sobie ich dziecko w udzie i "donosił' je do końca. W ten sposób pojawił się
Dionizos
.
Ojciec wielu dzieci
Dzieci Zeusa to m.in.:
Achajos
, Aglae, Ajakos (
Eak
),
Amfion
,
Ananke
, Ankajos,
Apollo
,
Ares
, Argos, Arkas,
Artemida
,
Astraja
,
Ate
,
Atena
,
Atropos
,
Britomartis
,
Charyty
,
Dardanos
,
Dike
,
Dionizos
,
Ejlejtyja
,
Ejrene
,
Endymion
,
Erato
,
Eufrosyne
, Eunomia,
Euterpe
,
Harmonia
,
Hebe
,
Hefajstos
,
Hekate
,
Helena
,
Herakles
,
Hermes
,
Hory
,
Kalliope
, Karnejos, Kastor i Polluks (
Dioskurowie
),
Klio
,
Klitajmestra
,
Kloto
, Kora-
Persefona
, Korytos,
Lachesis
, Litaj,
Lokros
,
Melpomene
,
Minos
,
Mojry
,
Muzy
, Nimfy,
Palikowie
,
Pan
, Pelasgos,
Perseusz
,
Polihymnia
,
Radamantys
,
Sarpedon
,
Talia
(charyta),
Talia
(muza),
Tantal
,
Terpsychora
, Tityos,
Urania
,
Zagreus
, Zetos (
Amfion i Zetos
),
Mity
Ilość mitów, w których występuje Zeus, jest ogromna. Praktycznie nie ma mitu, który by nie był związany z Zeusem. Do najważniejszych należą:
- spisek
Hery
przeciwko Zeusowi, w wyniku którego Hefajstos zostaje wyrzucony z Olimpu,
- mit o
Prometeuszu
,
- mit o
Potopie
.
Występuje również we wszystkich mitach zawierających kłótnie pomiędzy bogami.
Atrybuty Zeusa i miejsca kultu
Atrybuty
Głównym atrybutem Zeusa jest piorun. Najczęściej przedstawiano go jako siedzącego na tronie z piorunem w ręku. Jego świętym drzewem był
dąb
, a zwierzęciem
orzeł
.
Miejsca kultu
W
mitologii rzymskiej
Zeus identyfikowany jest z
Jowiszem
.