Krasnobród – miasto w
województwie lubelskim
, w
powiecie zamojskim
nad
Wieprzem
, na terenie
Krasnobrodzkiego Parku Krajobrazowego
; liczy 3004 mieszkańców (2007, GUS). Prawa miejskie posiadał w latach
1576
-
1869
, przywrócone 30 grudnia
1994
r[1].
Opis miasta
Krasnobród to lokalny ośrodek usługowy,
uzdrowiskowy
i popularny ośrodek turystyczno-wypoczynkowy na
Roztoczu
Środkowym
. Latem najpopularniejszą formą wypoczynku jest plażowanie i kąpiel w zalewie położonym nad rzeką
Wieprz
. Zimą główną atrakcją jest liczący 500 metrów długości
wyciąg narciarski
na Górze Chełmowej. Trasy zjazdowe są oświetlone, co umożliwia korzystanie z wyciągu do późnych godzin wieczornych.
Atrakcyjny punkt widokowy w mieście to położony dość wysoko kamieniołom, na północ od zalewu, gdzie od niedawna znajduje się niewielka wieża (
baszta
).
Wśród zabytków znajduje się tu pałac Leszczyńskich z
XVII
-
XIX
w. W tym zespole pałacowo-parkowym funkcjonuje
Sanatorium Rehabilitacyjne dla Dzieci im.
Janusza Korczaka
(osiedle
Podzamek
), gdzie leczone są choroby górnych dróg oddechowych oraz schorzenia narządów ruchu.
Historia
Staraniem Andrzeja Firleja, ówczesnego właściciela dóbr, w 1576 r. (lub – jak podają inne źródła – w 1572 r.), Krasnobród otrzymał od króla Zygmunta III Wazy prawa miejskie. W ciągu wieków zmieniali się właściciele miejscowości:
Firleje
,
Leszczyńscy
, Lipscy,
Zamoyscy
,
Tarnowscy
, Mycewscy, a od 1880 r.
Fudakowscy
. Z powodu dużego oddalenia od głównych szlaków handlowych oraz nieurodzajnych, piaszczystych gleb nigdy nie stanowił dużego i zamożnego ośrodka miejskiego[2].
Do czasów II wojny światowej, struktura etniczno-wyznaniowa miasta była zróżnicowana. W 2 poł. XIX w. społeczność współtworzyli głównie Polacy (katolicy) oraz Żydzi, którzy zaczęli się osiedlać już w 2 poł. XVI w. Niewielki odsetek ludności miasta i okolicznych miejscowości stanowili Rusini[3].
Parafia rzymskokatolicka została erygowana prawdopodobnie w II poł. XVI wieku. W 1595 r. świątynię parafialną przejęli kalwini na skutek przejścia na to wyznanie właścicieli miasta, Leszczyńskich. W 1647 r. miejscowość przeszła na własność Zamoyskich i sytuacja religijna uległa zmianie. W miejscu objawień Matki Bożej, w latach: 1648-64, postawiono kościół. Wojewoda sandomierski
Jan Zamoyski
, 23 listopada 1664 r., wystawił dokument będący podstawą do założenia klasztoru dominikańskiego w Krasnobrodzie.
Miasto mocno ucierpiało w czasie powstania Chmielnickiego. W drugiej połowie XVII w. Krasnobród kilkakrotnie plądrowali Tatarzy. Podczas jednego z najazdów miejscowość spłonęła, a wraz z nią okazały kościół drewniany. W 1763 r. król August III na nowo nadał Krasnobrodowi prawa miejskie
W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 r. Krasnobród wszedł w skład zaboru austriackiego, a w 1809 r. do departamentu lubelskiego Księstwa Warszawskiego. Po Kongresie Wiedeńskim wszedł w skład obwodu zamojskiego Królestwa Polskiego.
24 marca
1863
pod miastem miała miejsce
bitwa
oddziałów
Marcina Borelowskiego
z wojskiem
rosyjskim
mjr Ogalina. Upamiętnia ten fakt Pomnik Powstańców Styczniowych, znajdujący się na miejscowym
cmentarzu
. Za udział w
powstaniu
Krasnobród utracił prawa miejskie.
Na przełomie XVIII i XIX w. Krasnobród stał się ośrodkiem garncarstwa i meblarstwa. Produkowano tu gonty, kafle porcelanowe, patyczki do zapałek oraz tzw. „skrzynie krasnobrodzkie”. Pod koniec XIX w. Krasnobród stał się znany dzięki jednemu z pierwszych w Europie sanatoriów przeciwgruźliczych, założonemu przez dr Alfreda Rose, w którym gruźlicę leczono kumysem, jednakże brak dobrych połączeń komunikacyjnych przyczynił się do upadku placówki.
Podczas
I wojny światowej
, w czerwcu
1915
roku, bili się tu
Rosjanie
z
Austriakami
. Polegli żołnierze spoczywają na miejscowym cmentarzu.
W
kampanii wrześniowej
miejsce potyczek cofających się armii polskich z Niemcami. Na miejscowym cmentarzu leży 500 poległych żołnierzy polskich. W zabudowaniach klasztoru mieścił się szpital dla żołnierzy polskich i niemieckich. 23 września
1939
miała tu miejsce szarża
25 Pułku Ułanów Wielkopolskich
podpułkownika Stachlewskiego, którzy w okolicy Kaplicy "Na Wodzie" stoczyli zwycięską bitwę z kawalerią niemiecką, opanowując miasteczko (to prawdopodobnie arena ostatniej bitwy między oddziałami konnymi w historii II wojny światowej). Przez pewien czas Krasnobród był okupowany przez wojska sowieckie.
Podczas okupacji okolica była terenem działań oddziałów partyzanckich
AK
i
BCh
. Krasnobród został spacyfikowany i wysiedlony przez Niemców 5 lipca
1943
roku. Miejscowa ludność żydowska została wymordowana w 1942 roku[4], bądź też wcześniej uciekła do ZSRR. Krasnobród został zdobyty przez Armię Czerwoną 22 VII 1944 roku.
W wyniku zniszczeń wojennych oraz rozwoju cywilizacyjnego nie zachował się dawny układ urbanistyczny miasteczka z drewnianą zabudową (charakterystyczne były podcienia).
Życie religijne
Kościół pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
Mieszkańcy Krasnobrodu należą obecnie przede wszystkim do Kościoła Rzymskokatolickiego; istnieją dwie parafie: Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny oraz Zesłania Ducha Świętego.
Pod koniec XVI w. i w pierwszej połowie XVII w. funkcjonował w Krasnobrodzie zbór kalwiński (w latach 1595, 1638, 1642 i 1647 odbyły się tu nawet synody). Teren gminy zamieszkiwali dawniej również
unici
, którzy posiadali swoje świątynie. Po kasacie unii założono parafie prawosławne, zmuszając grekokatolików do przejścia na to wyznanie. Prawosławni zamieszkiwali ten teren głównie do I wojny światowej (krasnobrodzka cerkiew została rozebrana)[5]. Jednakże do II wojny światowej w miasteczku przeważała ludność żydowska[6] (synagoga i cmentarz uległy zniszczeniu, pozostał natomiast dawny budynek mykwy).
Krasnobród to ponadregionalny ośrodek kultu religijnego. We wschodniej części miasta, w
Podklasztorze
, znajduje się
barokowy
zespół
klasztorny
dominikanów
. W zabudowaniach klasztoru mieści się Muzeum Wsi Krasnobrodzkiej, w którym zgromadzone są eksponaty będące odzwierciedleniem rzemiosł takich jak:
garncarstwo
, gontarstwo oraz
meblarstwo
(wyrób skrzyń krasnobrodzkich).
Kościół
pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wybudowany w latach
1690
-
1699
wraz z klasztorem został ufundowany przez
Marysieńkę Sobieską
jako wotum wdzięczności za uzdrowienie. Wewnątrz kościoła znajdują się m.in.:
XVIII
-wieczna chrzcielnica,
barokowa
ambona w kształcie wazy oraz główny
ołtarz
wykonany przez Jana Mauchera w latach
1774
-
1776
. Kościół od 300 lat jest znanym ośrodkiem kultu maryjnego, odwiedzanym przez liczne rzesze pielgrzymów. Szczególną czcią cieszy się obraz Matki Bożej Krasnobrodzkiej. Tradycją stały się międzynarodowe letnie koncerty organowe w Sanktuarium Maryjnym.
Znajdują się tu również małe, drewniane kapliczki, m.in. "Kaplica na Wodzie" koło kościoła pw. Nawiedzenia NMP, przy której wypływa woda słynąca z uzdrawiania, oraz kaplica
św. Rocha
, otoczona lasami na terenie
rezerwatu "Święty Roch"
w
Krasnobrodzkim Parku Krajobrazowym
, jaki obejmuje okolice miasta.
Ważniejsze uroczystości religijne: odpust Matki Bożej Jagodnej (1 i 2 lipca),
MB Zielnej
(15 sierpnia), Św. Rocha (pierwsza niedziela po 15 sierpnia), MB Siewnej (8 września), MB Różańcowej (pierwsza niedziela października) oraz Dożynki Diecezjalne (wrzesień).
Atrakcje turystyczne
- Barokowy kościół pw. Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny
- Dawny klasztor Dominikanów
- Muzeum Sztuki Sakralnej
- Muzeum Wieńców Dożynkowych
- Ptaszarnia
- Pałac Leszczyńskich
- Kamieniołom z basztą widokową
-
Cmentarz żydowski
- Kaplice "Na Wodzie" i św. Rocha
-
Rezerwat przyrody Święty Roch
- Park linowy
Galeria
Plac Siekluckiego w centrum miasta | Kościół pw. Nawiedzenia NMP | Wnętrze kościoła pw. Nawiedzenia NMP | |
| | Kamieniołom z basztą na szczycie | Widok na miasto z kamieniołomu |
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Dz. U. z 1994 r. Nr 132, poz. 672
- ↑ W 1683 r. w Krasnobrodzie było 98 domów; w 1716 r.: 46; w 1810 r. miasto liczyło 780 mieszkańców; w 1827 r.: 116 domów i 973 mieszkańców, w 1860 r.: 10 domów murowanych i 153 drewnianych oraz 1268 mieszkańców, w 2 poł. XIX w. – 1602 mieszkańców; w 1890 r.: 2109 mieszkańców; w 1910 r.: 3370 mieszkańców; w 1921 r.: 304 domów i 2036 mieszkańców; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 244-245.
- ↑ Pod koniec XIX w. w Krasnobrodzie mieszkało 558 katolików, 1039 Żydów i 5 prawosławnych;
- ↑ W dniach 4-12 lutego 1942 r. Niemcy rozstrzelali 40 mieszkańców Krasnobrodu i spalili 53 gospodarstw. W październiku podczas czterech egzekucji zamordowano kolejno: 6, 32, 30, a następnie 128 osób; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 244.
- ↑ Cerkiew istniała w Krasnobrodzie już w 1620 r. i prawdopodobnie została zbudowana już w końcu XVI wieku. W 1759 r. miejscowość posiadała drewnianą cerkiew parafialną p.w. Narodzenia Najświętszej Marii Panny, należącą do dekanatu szczebrzeszyńskiego (istniała jeszcze w 1860 r.). W 1870 r. władze carskie wybudowały murowaną cerkiew prawosławną (filia parafii w Suchowoli), którą rozebrano w latach 30. XX w.; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 244.
- ↑ Według spisu z 1921 roku Krasnobród liczył 2036 mieszkańców, w tym 1148 Żydów; Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny..., Zamość 2003, s. 245.
Bibliografia
- Izabela Juchniewicz, Krasnobród, Kraków 2002.
- Mieczysław Kościński, Znani i nieznani. Szkice z przeszłości Krasnobrodu, Lublin 2002; Krasnobród dawnych lat. Opowieści i wspomnienia, Lublin 2003; Z gliny ulepione. Dzieje krasnobrodzkiego garncarstwa, Lublin 2004; Za bramą ciszy. Na krasnobrodzkich cmentarzach, Lublin 2005; Dawny Krasnobród – ludzie, domy, ulice, Lublin 2006; Dominikanie w Krasnobrodzie (1664-1864), z dziejów kościoła i klasztoru, Lublin 2008.
- Teresa Kozłowska-Szczęsna, Krzysztof Błażejczyk, Barbara Krawczyk, Bioklimat Krasnobrodu, Warszawa 2001.
- Józef Niedźwiedź, Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2003, s. 243-245, .
- Edward Słoniewski, Wędrówki po Ziemi Krasnobrodzkiej, Krasnobród 1998.
- Zofia Tyrka, Jan Rodzik, Krasnobród, mała monografia miasta, Lublin 1998.
Linki zewnętrzne