Szczytna (do
1945
niem.
Rückers) –
miasto
w
woj. dolnośląskim
, w
powiecie kłodzkim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Szczytna
. Położone jest u podnóża
Gór Stołowych
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. wałbrzyskiego
.
Przez miejscowość przepływa
Bystrzyca Dusznicka
, niewielka rzeka dorzecza
Odry
, dopływ
Nysy Kłodzkiej
.
Według danych z
31 grudnia
2004
miasto miało 5286 mieszkańców.
Ośrodek przemysłowo-usługowy i turystyczno-krajoznawczy. Huta szkła gospodarczego, szlifiernia kryształów; przemysł metalowy i drzewny. Przez miasto przebiega
trasa międzynarodowa E67
i
linia kolejowa
Kudowa-Zdrój
–
Kłodzko
.
W Szczytnej powstało Centrum Sportu Aktywnego Wypoczynku i Rehabilitacji Ruchowej. Przy istniejącej hali sportowej zostały wybudowane boiska ze sztuczną nawierzchnią do gry w piłkę ręczną, piłkę nożną, kort tenisowy a także ścianka wspinaczkowa z parkiem linowym, super plac zabaw i skateplaza z torem do nauki jazdy na wózkach inwalidzkich.
Historia
Pierwsze wzmianki o Szczytnej pochodzą z
XIV w.
, kiedy to osada należała do państewka homolskiego, a jej rozwój związany był z handlem (położenie na
szlaku bursztynowym
) i rozwijającym się rzemiosłem, a później przemysłem. W
XVI w.
wraz z okolicznymi włościami zakupił ją znany w
Europie
lekarz i reformator religijny
Jan Crato von Kraffstein
i wtedy to została znacznie rozbudowana. Obok istniejącego już
folwarku
powstał
tartak
,
młyn
,
browar
i wiele zakładów rzemieślniczych. W
XVII w.
wybudowano pierwszą
hutę szkła
. W dokumencie z
1347
r. Szczytna występuje pod nazwą Rukers i pod zbliżoną nazwą – Rückers – dotrwała do końca
II wojny światowej
. Polscy osadnicy początkowo używali spolszczonej formy nazywając dzisiejszą Szczytną Rucewem (stacja kolejowa nosiła krótko nazwę Ruchock). Przeszłość pozostawiła Szczytnej nieco zabytków, które warte są obejrzenia i zapoznania się z ich historią.
Zabytki
- neogotycki
Zamek Leśna
z
1827
r.
-
barokowy
kościół pw. św. Jana Chrzciciela
- dworzec kolejowy z
1890
r.
- kamienny
posąg św. Nepomucena
- w centrum miejscowości, przy skrzyżowaniu drogi krajowej nr. 8 z ul. Sienkiewicza, nieopodal rzeki Kamienny Potok. W dniu 10 marca 1983 roku figura została wpisana do rejestru zabytków pod numerem:883/422 r.
Figura św. Jana Nepomucena
Największą atrakcją turystyczną jest
zamek
na górze Szczytnik. Dawna jego nazwa Waldstein (dosłownie: Leśny Kamień) dobrze oddawała charakter
neogotyckiej
budowli. Chociaż zamek wiernie odzwierciedla
średniowieczną architekturę
, to jednak wybudowany został nie aż tak dawno. Powstał w latach
1832
-
38
, wkomponowany w skały górujące nad Szczytną. Obok zamku jest obecnie urządzony punkt widokowy – stąd roztacza się wspaniała panorama gór i
Obniżenia Dusznickiego
, w którym leży Szczytna. Zamek otoczony jest suchą
fosą
,
murami obronnymi
, ma wspaniałą Salę Rycerską, piękną
kaplicę
, w której regularnie odprawiane są
msze święte
. Większa część zamku jest siedzibą Państwowego Domu Pomocy Społecznej "Zamek" i stanowi dom dla ok. 100 niepełnosprawnych. Z tego względu całości budowli nie można zwiedzać. Dostępne jest jednak piękne, zadbane otoczenie i kaplica, będąca, wraz z jednym skrzydłem zamku, własnością ojców
Misjonarzy Świętej Rodziny
. Warto też przejść
Drogę Krzyżową
prowadzącą przez tereny leśne przy zamku. Ta kalwaria wyróżnia się oryginalnymi
płaskorzeźbami
z
piaskowca
osadzonymi w naturalnych skałach. Inne zabytki Szczytnej znajdują się już w samym mieście. Przede wszystkim odnowiony,
barokowy
kościół parafii
św. Jana Chrzciciela
, fragment
pręgierza
umieszczony przed prowadzącymi do kościoła schodami, a w centrum miasta, nad rzeką Kamienny Potok, figura
św. Jana Nepomucena
. Wewnątrz kościoła cennymi zabytkami są
ambona
z
1748
r., figura Jana Chrzciciela w
ołtarzu
głównym, ołtarze boczne,
stalle
,
konfesjonały
. Jednym z artystów, którym kościół zawdzięcza swój wystrój był znany na
ziemi kłodzkiej
twórca
Michael Klahr Starszy
. Przed kościołem, wśród zachowanych tablic nagrobnych wyróżnia się grobowiec Hochbergów (budowniczych zamku), a także polonicum – tablica nagrobna z
1850
r. z polskim tekstem.
Do zabytków można już też zaliczyć miejscową
stację PKP
wybudowaną ok. 1890 r. i całą linię kolejową na trasie
Polanica-Zdrój
, przez Szczytną,
Duszniki-Zdrój
do
Kudowy-Zdroju
, której trasa jest wyjątkowo urozmaicona. Podróżnych oczekują tu wysokie
wiadukty
, wspaniałe widoki gór rozpościerające się z okien wagonów, przejazd przez
tunel
.
Piaskowiec ze Szczytnej
Odmiana
piaskowca
, w granicach Polski występującego w centralnej części Niecki Krzeszowa i w
Górach Stołowych
(np.
Szczeliniec Wielki
, Szczytna,
Polanica Zdrój
). Kamień ten jest bardzo twardy (jak na piaskowiec), zwarty, jednorodny, posiada drobne ziarno i krzemionkowe spoiwo. Barwa waha się od białej, poprzez bladokremową, do jasnożółtej. Od XVII wieku wytwarzano z piaskowców szczytnieńskich
kamienie młyńskie
, elementy dekoracyjne fasad, rzeźby, płyty chodnikowe i kostkę brukową. Duży kamieniołom Szczytna-Zamek (
miąższość
– 25,4 m, powierzchnia – 5,2 ha, zasoby – około 2800 ton) nie jest w tej chwili eksploatowany. Wydobywane tutaj kamienie, od lat 60. XX wieku, trafiały m.in. do
Czechosłowacji
,
Niemiec Zachodnich
,
Austrii
,
Szwajcarii
,
Syrii
i
Libanu
. Piaskowiec ze Szczytnej, wydobywany w różnych miejscach, użyty został m.in. w następujących realizacjach:
-
Zamek Królewski w Warszawie
,
-
Pałac Prezydencki w Warszawie
,
- dawne Ministerstwo Rolnictwa w
Warszawie
,
- Ministerstwo Komunikacji w Warszawie,
-
kandelabry
na
Placu Konstytucji w Warszawie
,
-
Stadion Dziesięciolecia
w Warszawie,
-
Collegium Historicum
UAM
w
Poznaniu
,
-
Pałac Działyńskich w Poznaniu
,
- Olimpia w Poznaniu (dawny Dom Kultury
MO
na
Grunwaldzie
),
-
Wawel
w
Krakowie
,
-
Katedra w Berlinie
,
-
Katedra w Koszycach
,
- budynek
PZU
w
Karłowie
.
Podstawowe cechy: gęstość – 2,31 g/m3, wytrzymałość na ściskanie – 140 Mpa, wytrzymałość na zginanie – 7,9 Mpa, nasiąkliwość wagowa – 3,02%, całkowita mrozoodporność, możliwość polerowania[1].
Linki zewnętrzne
Przypisy
- ↑ Henryk Walendowski, Piaskowiec ze Szczytnej Śląskiej, w: Rynek Kamienia, nr 43(7/2009), s.78