August Hlond (ur.
5 lipca
1881 w Mysłowicach-Brzęczkowicach, zm.
22 października
1948 w Warszawie) – salezjanin,
arcybiskup
metropolita
gnieźnieński i poznański (1926-
1946
), arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski (1946-1948),
kardynał
,
prymas
Polski
,
Sługa Boży
.
Biografia
Drugie dziecko Jana (dróżnika kolejowego) i Marii z d. Imiel, brat
Antoniego
i Ignacego – również salezjanów. Uczeń szkoły salezjańskiej, w
1893
wysłany z niej do
Włoch
celem kontynuowania nauki.
13 października
1896
wstąpił do zgromadzenia księży salezjanów i
3 października
1897
złożył
śluby zakonne
. Studia na
Papieskim Uniwersytecie Gregoriańskim
zakończył
10 lipca
1900
doktoratem
z
filozofii
i
teologii
.
15 września
1904
zdał maturę w Cesarsko-Królewskim Gimnazjum we
Lwowie
.
17 grudnia
1904 otrzymał tonsurę oraz niższe
święcenia kapłańskie
,
18 marca
1905
subdiakonatu
,
9 lipca
diakonatu
, a
23 września
święcenia kapłańskie w
Krakowie
. W latach 1900-
1909
kolejno
nauczyciel
i kierownik domów salezjańskich w
Oświęcimiu
, Krakowie,
Przemyślu
i Lwowie. W
1919
prowincjał
salezjańskiej
prowincji
niemiecko-austriacko-węgierskiej w
Wiedniu
, gdzie poznał Achille Rattiego, późniejszego
papieża
Piusa XI
, który wpłynął na jego późniejszą karierę. W
1922
mianowany administratorem apostolskim w Katowicach, w części
diecezji wrocławskiej
, przyznanej Polsce w wyniku
plebiscytu
.
Po utworzeniu w końcu 1925 diecezji katowickiej mianowany, a
3 stycznia
1926 konsekrowany na biskupa.
24 czerwca
1926 mianowany arcybiskupem gnieźnieńskim i poznańskim, prymasem przez papieża Piusa XI, a
20 czerwca
1927 kreowany kardynałem. Jako prymas wiele wysiłku włożył w organizację
Akcji Katolickiej
, z centralą w
Poznaniu
, powstałej w
1930
. Brał również udział w licznych międzynarodowych kongresach eucharystycznych oraz zorganizował w 1927 międzynarodowy kongres misyjny w Poznaniu. W
1932
wraz z ks.
Ignacym Posadzym
utworzył
Towarzystwo Chrystusowe dla Polonii Zagranicznej
. Prezentował ugodowe stanowisko względem rządu, zarówno przed, jak i po
przewrocie majowym
, odcinając się zarówno od skrajnej prawicy, jak i lewicy. Odznaczony w 1932
Orderem Orła Białego
.
Sprzeciwiał się planom wprowadzenia prawa małżeńskiego, które wprowadzało świeckie małżeństwa cywilne i rozwody w całej Polsce (istniały one tylko w zaborze pruskim) – w efekcie projekt zarzucono, a małżeństwa cywilne i rozwody wprowadzono dopiero w 1947 roku.
W 1936 roku w przededniu
pogromu w Przytyku
, wystosował list pasterski odczytany w całej Polsce.
W dniu 10 września
1939
został ranny podczas nalotu na stację kolejową w Siedlcach. 14 września przekroczył granicę Polski, udając się początkowo do
Rumunii
. Tam prezydent
Mościcki
rozważał jego osobę jako kandydata na
prezydenta
. Zrezygnował z niej jednak, lecz desygnowany na to stanowisko
Bolesław Wieniawa-Długoszowski
chciał powierzyć mu urząd
premiera
, z czego prymas zrezygnował.
19 września
1939 przybył do
Watykanu
. Działał tu na rzecz sprawy polskiej poprzez przemówienia w watykańskim radiu, udzielając wywiadów prasie oraz wykorzystując swoje wpływy osobiste. W związku z przygotowaniami Włoch do wojny z
Francją
musiał opuścić
Rzym
. Od
9 czerwca
1940
do
6 kwietnia
1943
przebywał w
Lourdes
, gdzie informował przywódców Zachodu o sytuacji w
okupowanej
Polsce.
Zmuszony przez
rząd Vichy
przeniósł się do opactwa w Hautecombe koło
Aix-les-Bains
.
3 lutego
1944
aresztowany przez
gestapo
i internowany w
Paryżu
, a potem kolejno w klasztorach w Bar-le-Duc i Wiedenbrück (w
Westfalii
). W Paryżu był nakłaniany do podpisania kilku niemieckich odezw propagandowych skierowanych do Polaków, w zamian za zwolnienie. Propozycje te spotkały się ze zdecydowaną odmową oraz oskarżeniem
Hitlera
o spowodowanie tragedii narodu polskiego. August Hlond sformułował jednocześnie warunki, które w przyszłości określiłyby pojednanie między narodem polskim a niemieckim, uzależniając je od wyrzeczenia się przez Niemców zaborczych zamiarów (
Drang nach Osten
), naprawienia szkód i zajęcia pokojowej postawy wobec Polski i świata[2].
Po wyzwoleniu przez
Amerykanów
udał się do Rzymu, skąd, mimo sprzeciwu
rządu w Londynie
,
20 lipca
1945
wrócił do Poznania.
4 marca
1946 z jego inspiracji
Papież Pius XII
rozwiązał istniejącą od
1821
unię personalną metropolii poznańsko-gnieźnieńskiej i utworzył nową warszawsko-gnieźnieńską stawiając go na jej czele. Kardynał naznaczył swe urzędowanie odbudową kościołów Warszawy, powołując w tym celu radę prymasowską. W
8 września
1946 w
Częstochowie
poświęcił naród polski Niepokalanemu Sercu Maryi Panny. W 1948
KUL
przyznał mu tytuł doktora
honoris causa
.
August Hlond został pochowany w podziemiach
Archikatedry św. Jana
w Warszawie.
Stosunek do Żydów
Wobec potęgujących się nastrojów antysemickich w Polsce drugiej połowy lat trzydziestych, wystosował 29 lutego 1936 roku list pasterski do wiernych odczytany w całej Polsce, w którym potępił stosowanie wszelkich form przemocy, wezwał do traktowania Żydów jak bliźnich i sąsiadów. Zarzucił jednocześnie części Żydom: propagowanie ruchu bolszewickiego, pornografii, dopuszczanie się oszustw, lichwy i handlu żywym towarem oraz wywieranie ujemnego wpływu na młodzież katolicką[3].
W 1946 roku po
pogromie kieleckim
odmówił wyraźnego potępienia zajść, ale jednocześnie wystosował list, w którym potępił wszelkie morderstwa. Podkreślił w nim postawę Polaków, którzy ratowali Żydów z narażeniem życia, a za psucie dobrych stosunków obarczył odpowiedzialnością żydowskich komunistów. Gdy biskup
Teodor Kubina
w sposób jednoznaczny potępił pogrom kielecki, kardynał Hlond był jednym z inicjatorów odezwy episkopatu, która go za to pośrednio skrytykowała[4].
Nagrobek rodziców
W Mysłowicach na tzw. Nowym Cmentarzu przy ul. Mikołowskiej znajduje się nagrobek rodziców Augusta Hlonda. Byli to Jan Hlond (
1855
–1919) i Maria Hlond (
1858
–1933) z d. Imiel.
Epitafium
brzmi:
„
Małżonkowie religijni i cnotliwi. Wychowali swe dzieci dla Boga i Polski.
Zgromadzeniu Salezjańskiemu dali czterech synów.
Śląskowi
pierwszego biskupa, Polsce prymasa, Kościołowi kardynała.
Niech odpoczywają w pokoju.
”
Proces beatyfikacyjny
Proces beatyfikacyjny trwa od
1992
.
Przypisy
Bibliografia
- Ksiądz Kardynał dr August Hlond Prymas Polski. Działalność i dzieła, Katowice 1998
- Prymas Polski August Kardynał Hlond, pr. zb. pod red. P. Wieczorka, Katowice 1992
- August Kardynał Hlond Prymas Polski. Dzieła. Nauczanie 1897-1948, Jan Konieczny, Toruń 2003
- K. Śmigiel: Słownik biograficzny arcybiskupów gnieźnieńskich i prymasów Polski
- Ks. Jan Konieczny:
Pochodzenie i dzieciństwo Sługi Bożego kard. Artura Hlonda
. Katowice: Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 33, 2000.
Linki zewnętrzne