Słowianie
we wczesnym
średniowieczu
zajmowali znaczne połacie Europy środkowej i wschodniej i pierwotnie w rodzinie
języków indoeuropejskich
stanowili jedną grupę z
Bałtami
. Co do ich prasiedziby istnieje wielka rozbieżność poglądów, ale większość badaczy skłania się, by poszukiwać jej pomiędzy
Odrą
i
Donem
[1]. W Europie od połowy XIX wieku nauki historyczne dążyły do ustalenia cech kultury słowiańskiej. W późniejszych badaniach (druga połowa XX wieku) badacze doszli do przekonania, że po ustaniu
wędrówki ludów
nie było już jednolitej kultury Słowian. Historycy zajmujący się ustaleniem cech kultury słowiańskiej to przede wszystkim Aleksander Brückner i
Lubor Niederle
. Badacze
rosyjscy
, lansujący idee
panslawizmu
, jak Bazylow, Dowżienok, Grekow, Juszkow lub Koropatkin starali się dowieść, że kultura słowiańska miała swe początki na wschodzie, ale twierdzenia te nie znalazły potwierdzenia w dokumentach ani źródłach archeologicznych[2].
Osadnictwo
Osadnictwo słowiańskie trzymało się pierwotnie rzek i strumieni – naturalnych ciągów komunikacyjnych – przy czym najstarsze formy zabudowy, to na terenach bezpiecznych (np. otoczonych nieprzebytym borem) zwanych "
ulicówkami
", zaś na terenach narażonych na ewentualną napaść "
okolnicami
". W osadzie tego drugiego typu domostwa skupiały się wokół placu, który zazwyczaj zamykano bramą. Plac służył do spędu bydła na noc, a zwarta zabudowa ułatwiała obronę przed najściem mniejszej bandy rabusiów. Wobec poważniejszego ataku mieszkańcy osad szukali schronienia w
grodach obronnych
[3].
Zajęcia
Lokowanie osad nad rzekami wiązało się z zajęciami mieszkańców, jak
rybołówstwo
czy
bobrownictwo
. Po wykarczowaniu określonych obszarów leśnych podejmowano uprawy
prosa
,
jęczmienia
,
pszenicy
,
żyta
,
lnu
i
chmielu
. W ramach
gospodarki naturalnej
każda rodzina sama zaspokajała swoje potrzeby. Rolnik był cieślą, wytwórcą narzędzi,
pszczelarzem
i
piwowarem
, kobieta wychowywała dzieci, gotowała strawę, tkała płótna i szyła z nich odzież,
łowca
wyprawiał skóry i futra, robił obuwie.
Tylko dwa zawody wyodrębnione zostały w czasach przedhistorycznych –
garncarstwo
i
kowalstwo
. Naczynia były wysmukłe, najpierw robione ręcznie, potem przy użyciu
koła garncarskiego
. Charakterystyczne były garnki bez ucha, posiadające zamiast niego specyficzny uchwyt w postaci wygiętego brzegu. Naczynia ozdabiano wzorami falistymi (pierwotnie
ceramika sznurowa
), na dnie naczynia umieszczano znak, najpewniej "cecha" garncarza. Kowale kuli konie, wytwarzali lemiesze żelazne do
pługów
(będących rozwinięciem
radła
i
sochy
), podstawowe narzędzia metalowe i broń (noże, ostrza włóczni i toporów). Broń lepszej jakości, jak sztylety i miecze, pochodziła z
importu
, przypuszczalnie głównie z terenu
Moraw
i
Niemiec
.
Wierzenia religijne
Słowianie, jak wszystkie ludy pierwotne, oddawali cześć siłom przyrody. Na pierwszym miejscu znajdował się kult słońca, którego uosobieniem był czczony w całej Słowiańszczyźnie
Swarożyc
. Niektóre plemiona słowiańskie budowały dla tych bóstw bogate
chramy
zawiadywane przez wyodrębniony, podobny
druidom
stan kapłański
. U większości plemion świątyń jednak nie budowano, oddając cześć bogom w "
świętych gajach
". Oprócz głównych bóstw istniały pomniejsze duchy natury – rzeczne, leśne, polne i domowe.
Każda rodzina czciła duchy swych przodków. Wierzono, że przebywają one w ciemnych i zimnych zaświatach, zazdroszcząc żyjącym. By je przebłagać i odwieść od pojawiania się wśród żyjących składano im ofiary zarówno w domu, jak i podczas obchodzonych na wiosnę i na jesieni świąt zmarłych, kiedy to odwiedzano
żalniki
niosąc na groby jedzenie. Znali też Słowianie bóstwa
Doli
(szczęścia) i Niedoli (nieszczęścia). Z czasem jednak ich kult przemieszał się z
kultem przodków
[4].
Słowiańskie groby, to przeważnie groby szkieletowe, rzadziej
ciałopalne
, z przydanymi zmarłemu przedmiotami życia codziennego, rzadziej, przede wszystkim u Słowian wschodnich (wodzowie chowani w
kurhanach
) bronią czy końmi.
Handel
Początkowo był to wyłącznie handel wymienny pomiędzy osadami jednego
opola
i
plemienia
. W schyłkowym okresie przedhistorycznym widać jednak ślady zaawansowanych
szlaków handlowych
zarówno wewnątrz Słowiańszczyzny, jak i poza nią, głównie z
Rzymem
,
Germanami
i
Bizancjum
. Jak we wszystkich kulturach pierwotnych Słowianie używali
monet
rzymskich, bizantyjskich, arabskich i perskich podczas transakcji handlowych, ale sami monety nie bili. Najsłynniejszym szlakiem handlowym był
szlak bursztynowy
wiodący znad
morza bałtyckiego
do
Akwilei
w
Italii
. Ważnym grodem na tym szlaku była
Calissia
.
Ciekawostki
- Charakterystyczną ozdobą, częstokroć znajdowaną w grobach kobiecych, był
kabłączek skroniowy
, noszony przez kobiety wszystkich stanów. Wielkość i długość pasa z kabłączkami świadczyła o majętności.
-
Niewolnictwo
u Słowian miało nietypowy dla wczesnego średniowiecza charakter. Niewolnikami stawali się
jeńcy wojenni
, których nie było stać na zapłacenie okupu. Przez okres dwóch lat niewolnik taki żył razem z mieszkańcami osady na zasadzie ograniczonego prawa, po czym miał możliwość odejścia, lub pozostania i uznania za członka wspólnoty. Rzadsze natomiast niż u innych okolicznych plemion (
Jaćwingowie
,
Prusowie
,
Litwini
) były wyprawy wojenne mające na celu zdobycie niewolników.
Przypisy
- ↑ Mały słownik..., s.439
- ↑ Mały słownik... s.660
- ↑ Manteuffel, s.142
- ↑ Manteuffel, s.143
Bibliografia
- Aleksander Brückner: Dzieje kultury polskiej, 1930.
- Aleksander Brückner: Słownik etymologiczny języka polskiego, Wiedza Powszechna, Warszawa 1993, .
- Tadeusz Manteuffel: Historia powszechna: średniowiecze, PWN Warszawa 1978.
- Lubor Niederle: Słowiańskie starożytności, Warszawa 1907-11.
- Mały słownik kultury dawnych Słowian, Wiedza Powszechna, Warszawa 1999, .
- Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, Gutenberg, Kraków wyd. 1., 1932.