Dyktatura (
łac.
dictare - dyktować) - forma sprawowania rządów, którą najczęściej utożsamia się z
reżimem
autorytarnym
, bądź
totalitaryzmem
. Znaczenie tego terminu zmieniało się przez wieki.
W
starożytnej Grecji
, dyktaturę utożsamiano z tyranią, o której niejednokrotnie wyrażano się z szacunkiem i respektem (czasy panowania
Pizystrata
). Dyktatura istniała również w
starożytnym Rzymie
, gdzie
dyktator
był po prostu osobą, w ręku której skupiał się ogół władzy w sytuacji szczególnego zagrożenia.
Innym znaczeniem dla dyktatury jest tytulatura dowódcy
powstania
, nazywano tak choćby
Romualda Traugutta
, czy też
Mariana Langiewicza
. Oczywiście nie należy utożsamiać takich postaci z dyktaturą jako formą rządów podczas działań powstańczych.
Z czasem rozumienie dyktatury jako urzędu poczęło zanikać. W jego miejsce pojawiła się dyktatura, pojmowana jako rządy jednostki, bądź grupy osób, które do władzy doszły z pominięciem (lub pogwałceniem) procedur demokratycznych. Nie oznacza to koniecznie
zamachu stanu
(choć występuje on dość często przy wprowadzaniu dyktatury), ale naginanie przepisów prawa (
konstytucji
), albo jej odpowiednie formułowanie (działania
Aleksandra Łukaszenki
). Dyktator (bądź grupa rządząca) automatycznie ograniczają, bądź usuwają jakiekolwiek możliwości kontroli władzy, a także wymuszają posłuch, nierzadko stosując przymus. Tym samym dyktatura jest najczęściej dominującym sposobem sprawowania
władzy
w krajach o krótkiej tradycji
demokratycznej
(np. Polska od
przewrotu majowego
) lub słabo rozwiniętej gospodarce.
Współcześnie politolodzy starają się zgłębić zagadnienie dyktatury poprzez próbę określenia jej miejsca w systemie sprawowania władzy. Na czym polega problem? Otóż w zależności od przyjętej orientacji, dyktaturę traktuje się jako metodę sprawowania władzy, albo sam ustrój polityczny. Znani
sowietolodzy
C. J. Friedrich i H. Seton-Watson proponują wyróżnienie dyktatur ze względu na kryterium historyczne i metodę przejęcia władzy:
- Autokratyczne formy państwa przednowoczesnego:
despotyzm
,
tyrania
i
absolutyzm
.
- Autokratyczne państwa współczesne: dyktatury
totalitarne
, dyktatury
teokratyczne
.
Zupełnie inaczej na sprawę patrzy G. Sartori (autor książki pt: Teoria demokracji), który proponuje podzielenie dyktatur ze względu na
reżim
polityczny, któremu towarzyszą. Tym samym wyróżnić można dyktaturę autorytarną, totalitarną i pragmatyczną (tę pojmuje jako technokratyczny sposób sprawowania władzy).
Rządy dyktatorskie (jako charakterystyczne dla
autorytaryzmu
i
totalitaryzmu
) z reguły przyczyniają się do skostnienia istniejących stosunków politycznych w państwie, utrwalenia określonego wzorca
kultury politycznej
, a także ograniczenia procesów mających na celu zmianę systemu politycznego, bądź formy rządów. Objawia się to w ograniczeniu działania opozycji (bądź całkowitym jej wyeliminowaniu), ograniczeniu
praw człowieka
, a także oparciu ideologii państwowej na skrajnych (nieczęsto zwyrodniałych) formach tychże ideologii.
Zobacz też