Pisz
PiszPisz (dawniej Jańsbork albo Jansbork,
niem.
Johannisburg,
prus.
Pīsis) –
miasto
w
woj. warmińsko-mazurskim
, w
powiecie piskim
, siedziba
gminy miejsko-wiejskiej Pisz
, położone w południowo-wschodniej części
Krainy Wielkich Jezior Mazurskich
, nad jeziorem
Roś
i nad wypływającą z niego rzeką
Pisą
. Miasto otacza
Puszcza Piska
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
woj. suwalskiego
. Według danych z
31 grudnia
2008
miasto liczyło 19 451 mieszkańców. Gmina Pisz jest największą obszarowo gminą w Polsce – 634 km². Około 2/3 jeziora
Śniardwy
leży w jej granicach. HistoriaPisz powstał jako osada bartnicza, funkcjonująca jako wieś zagrodnicza, zasiedlona
wolnymi
pruskimi, posiadającymi prawo bartnictwa, rybołówstwa i myślistwa. Na początku XV w. (1424 r.) pojawiła się w dokumentach wzmianka o
sołtysie
, co wskazywałoby na funkcjonująca już wieś. Wspomniany sołtys wymieniany jest także jako starosta bartny w 1450 r. Prawdopodobnie w tym czasie w pobliżu zamku funkcjonowały już karczmy i kramy rzemieślnicze. - 1449 – Potwierdzone istnienie kościoła i szkoły, budowa
mostu zwodzonego
na Pisie,
- 1451 – pobyt w Piszu wielkiego mistrza
Ludwika von Erlichshausena
; nieudana próba
lokacji miasta
. Przywilej lokacyjny nadawał 200 łanów na prawie chełmińskim, a sołtysem i zasadźca jednocześnie był niejaki Wawrzyniec Allwun i otrzymał 30 łanów i trzy parcele w mieście. Na utrzymanie plebana wyznaczono 10 łanów. Mieszkańcy lokowanego miasta otrzymali 110 łanów wolnych od obciążeń oraz 50 łanów czynszowych, dla których wyznaczono 10 lat wolnizny.
Wojna trzynastoletnia
uniemożliwiła zasiedlenie miasta i nadanej ziemi.
- 1455 – powstanie chłopskie podczas
wojny trzynastoletniej
, zajęcie zamku piskiego przez powstańców
- 1519-1521 – ostatnia
wojna polsko-krzyżacka
; zajęcie zamku przez oddział polski pod dowództwem Jerzego Talfusa,
- 1525 –
Sekularyzacja
Zakonu Krzyżackiego; początki
luteranizmu
na
Mazurach
,
- 1639 – pobyt w Piszu króla polskiego
Władysława IV
,
- 1645 – Pisz otrzymał
prawa miejskie
nadane przez elektora
Fryderyka Wilhelma
,
- 1656-57 – częściowe zniszczenie ziemi piskiej przez
Tatarów
w okresie
potopu szwedzkiego
,
- 1658 – osiedlenie
arian
na Ziemi Piskiej,
- 1665 –
synod
ariański
w
Kotle
,
- 1694 – pożar Pisza,
- 1697-98 – rozbudowa
zamku
- 1698 – konferencja na
zamku piskim
króla
Augusta II
i
elektora brandenburskiego
Fryderyka I Hohenzollerna
. Podczas "wielkich łowów" towarzyszących wizycie padły ostatnie
żubry
w
Puszczy Piskiej
,
- 1709-11 –
epidemia
dżumy
(w Piszu zostało przy życiu 14 mieszkańców),
- 1709 i 1734 – pobyt w Piszu króla
Stanisława Leszczyńskiego
,
- 1794 – działania wojenne związane z
powstaniem kościuszkowskim
,
- 1798 – rozpoczęto prace przy uspławnianiu rzeki
Pisy
- 1803 – rozwiązanie parafii ariańskiej w Kosinowie,
- 1805 – powstanie zakładu hutniczego przerobu
rudy darniowej
w Wądołku (działał do 1889 r.),
- 1806-13 – przemarsze wojsk francuskich i rosyjskich w epoce napoleońskiej,
- 1809-1814 – okres
wojen napoleońskich
(ograbienie miasta i okolic),
- 1813 – pobyt w Piszu cara
Aleksandra I
,
- 1814 – uruchomienie żeglugi z Pisza do
Rynu
i
Gdańska
,
- 1818 – Pisz został siedzibą
powiatu
,
- 1830 – organizowanie się ochotniczych oddziałów wojskowych na terenie ziemi piskiej wspierających
powstanie listopadowe
w Polsce,
- 1843 – odbudowa zniszczonego kościoła w Piszu,
- 1856 – powstanie w Piszu straży pożarnej,
- 1863 – udział mieszkańców ziemi piskiej w
powstaniu styczniowym
,
- 1884-1885 – połączenie kolejowe Pisza z
Olsztynem
i
Ełkiem
,
- 1900 – budowa
ratusza
,
- 1901 – w parafii piskiej mieszkało 5000
Polaków
i 3800
Niemców
,
- 1903 – oddanie do użytku cegielni
silikatowej
,
- 1905 – budowa
linii kolejowej
Pisz –
Orzysz
,
- 1907 – założenie
wodociągu
i
gazowni
,
- 1908 – otwarcie szpitala powiatowego; budowa linii kolejowej Pisz –
Dłutowo
,
- 1910 – w powiecie piskim 33.344 osoby zadeklarowały jako ojczysty język polski, zaś 16 379 osób – język niemiecki,
- 1913 – powstanie
rzeźni miejskiej
,
- 1914 i 1915 – dwukrotna okupacja Pisza przez
Rosjan
podczas
I wojny światowej
,
- 1920 –
plebiscyt
na
Warmii
,
Mazurach
i
Powiślu
; w powiecie piskim za Niemcami pada 33.817 głosów, za Polską – jedynie 14
- 1925 – zbudowanie podstacji elektrowni,
- 1933 – przeprowadzenie generalnego remontu kościoła pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela,
- 24/25 I 1945 – zajęcie Pisza przez żołnierzy Armii Czerwonej z 307 dywizji piechoty dowodzonej przez generała majora B. Dołmatowa; zniszczenie zabudowy miasta w niemal 70%
- 1945 – przyłączenie miasta do Polski, wysiedlenie ludności uznanej za niepolską
- 1945
- przeniesienie siedziby
starostwa
z
Białej Piskiej
do Pisza,
- otwarcie szkoły podstawowej,
- uruchomienie elektrowni i poczty,
- powołanie Urzędu Ziemskiego,
- powołanie spisu powszechnego (w powiecie mieszkało 700 osób),
- powstał PSS "Osadnik w Piszu",
- 1946 – powołano Powiatową
Radę Narodową
,
- 1948 – uruchomiono Piskie Zakłady Przemysłu
Sklejek
,
- 1960 – oddano do użytku budynek Domu Kultury w Piszu,
- 1969 – powstało Muzeum Ziemi Piskiej,
- 1975 – na skutek
reformy administracyjnej
w Polsce powiat Pisz został zlikwidowany,
- 1987 – w Turnieju Miast Pisz przegrał ze
Słubicami
,
- 1989 – pierwsze demokratyczne wybory do samorządu gminnego.
Burmistrzem
Pisza zostaje Andrzej Wróblewski. W następnych latach (do 2002) urząd ten piastuje Janusz Puchalski,
- 1995 – ukazał się pierwszy numer nowej edycji czasopisma popularno – naukowego "Znad Pisy",
- 1998 – podpisanie porozumienia o partnerstwie między Piszem a powiatem
Schleswig-Flensburg
;
- 1999 – po
reformie administracyjnej
ponowne powołanie
starostwa powiatowego
. Starostą zostaje
Marek Konopka
,
- 2000 – Radosław Sobczak z Pisza zakwalifikował się jako jedyny Polak do finału
Konkursu Chopinowskiego
,
- 2002 – 4 lipca
nad Puszczą Piską przechodzi największy w historii huragan
. W samym tylko
Nadleśnictwie
Pisz w ciągu 15 minut uszkodzonych zostaje 12 tys. ha lasów,
- 2002 – wybory samorządowe: burmistrzem zostaje Andrzej Szymborski, a starostą Zbigniew Włodkowski,
- 2004 – uruchomienie ekologicznej
ciepłowni
dla miasta Pisz. Jest to największa tego rodzaju ciepłownia w Polsce, która wykorzystuje tylko odnawialne źródła energii – biomasę. Inwestycja współfinansowana przez EkoFundusz.
- 2009 – 26 czerwca nastąpiło otwarcie nowego mostu nad Pisą[1].
ZabytkiKościół pw. św. Jana Chrzciciela Pisz nie obfituje w zabytki. Częste pożary i wojny, które nawiedzały miasto, zmiotły z powierzchni ziemi budowle wzniesione w dawnych wiekach. Najstarszym zabytkiem jest wieża kościoła pod wezwaniem św. Jana; odbudowana po pożarze z
1694
roku przetrwała w mało zmienionej formie. Na uwagę zasługują ściany z ryglówki wzniesione w
1737
roku. Wieża jest murowana i otynkowana; składa się z trzech kondygnacji z otworem wejściowym na osi, zamykającym się półkoliście. Dach wieży, namiotowy, przechodzi w latarnię ośmioboczną. Na niej znajduje się zegar, a od
1739
roku krzyż. Hełm wieży pochodzi z czasów późniejszych. Sam kościół, wzniesiony w ostatnich latach
XVII wieku
, został przebudowany w
1843
roku. We wnętrzu kościoła zachował się ołtarz główny z okresu późnego renesansu, odnowiony w
1696
roku oraz barokowa ambona pochodząca z
1701
roku. Z
XVII wieku
pochodzą: krucyfiks drewniany, polichromowany, polichromowany pelikan oraz chrzcielnica. W mieście obejrzeć można ślady po byłym
zamku krzyżackim
przy ul. Gizewiusza. Z dawnej zabudowy miejskiej zachowały się trzy domy w stylu
barokowym
: parterowy przy ulicy Rybackiej 8 oraz piętrowe przy Lipowej 5 i 22 (stara numeracja). Dom przy ulicy Rybackiej pochodzi z
XVIII wieku
, a domy przy ulicy Lipowej z
XIX wieku
. Wszystkie są murowane, otynkowane, założone na planie prostokąta, dwudzielne. Zabytkowe domy przy ulicy Rybackiej oznaczone numerami: 9, 12, 13, 15, 16, 17, 18 i 30 pochodzą z pierwszej połowy
XIX wieku
. Wszystkie są parterowe, murowane, tynkowane, założone na planie prostokąta. Przy placu Daszyńskiego, z bogatej niegdyś secesyjnej zabudowy miasta pozostały jedynie dwa zabytkowe budynki (nr 8 i 14). Do rejestru zabytków wpisano
neogotycki ratusz
i stojący obok budynek w tym samym stylu. Wzniesiono je w
1900
roku za pieniądze pochodzące z
kontrybucji
po wygranej wojnie z
Francją
w
1871
roku. Mieści się w nim między innymi Muzeum Ziemi Piskiej, Starostwo Powiatowe i Urząd Stanu Cywilnego. Na zapleczu ratusza znajduje się neogotycka
baszta
. Obok na skwerku wystawiona została tzw. Kamienna Baba – pamiątka pozostawiona przez
Prusów
, a odnaleziona w pobliskich
Wejsunach
w
1872
r. Obelisk z różowawego głazu (140 cm wys.), z niewyraźnie zarysowaną twarzą, przedstawia prawdopodobnie jakiegoś staropruskiego boga. Niedaleko placu Daszyńskiego znajduje się kościół
ewangelicko-augsburski
. Kościoły i związki wyznanioweNa terenie miasta działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe: -
Kościół Rzymskokatolicki
- pw. św. Jana Chrzciciela
- pw. Matki Miłosierdzia Ostrobramskiej
- pw. św. Józefa Oblubieńca
- pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
Sala Królestwa
(ul. Warszawska 46) SportW mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Mazur Pisz. Aktualnie występuje w
klasie okręgowej
, w I grupie warmińsko-mazurskiej. - Pełna nazwa: Klub Sportowy Mazur Pisz
- Rok założenia:
1951
- Barwy: zielono-niebiesko-czerwone
- Adres: ul. Mickiewicza 2, 12-200 Pisz
- Stadion: Stadion Miejski w Piszu
- pojemność: 2000
- oświetlenie: brak
- wymiary boiska: 103 m x 67 m[]
Urodzeni w Piszu-
Jerzy Krzysztof Pisański
(XVIII w.), uczony, autor pierwszej historii Prus
-
Gustaw Gizewiusz
(XIX w.), działacz mazurski, autor głośnej pracy "Polska kwestia językowa w Prusach", współredaktor dwóch gazet wychodzących w języku polskim na Mazurach
-
Marek Szczech
– były piłkarz, reprezentant Polski, zmarł w
2003
roku
-
Zbigniew Włodkowski
(ur. 30 kwietnia 1961 w Piszu) – polski polityk
(PSL)
, nauczyciel i samorządowiec, poseł na Sejm V kadencji, od 28 listopada 2007 podsekretarz stanu w Ministerstwie Edukacji Narodowej.
- Gerard Skok (ur. 6 października 1930 w Łodygowie, zm. 3 grudnia 1987 w Olsztynie) – polski działacz społeczny na Mazurach, dziennikarz i polityk, poseł na Sejm PRL I i II kadencji (1952–1961) z ramienia PZPR.
Przypisy Bibliografia- Grzegorz Białuński: Kolonizacja Wielkiej Puszczy (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie). Olsztyn, OBN, 2002, 237 str., , ISSN 0585-3893
Zobacz też Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Pisz":
Niegocin
...
Mazurski Park Krajobrazowy
Mazurski Park KrajobrazowyLogo parkuLogo parkuPołożeniegminy:
Mikołajki
,
Ruciane Nida
,
Piecki
,
Pisz
,
Mrągowo
,
Orzysz
,
Świętajno
Data utworzenia
1977
r.Powierzchnia536,55
km²
Otulina
186,08
km²
Liczba
rezerwatów
11Mazurski Park Krajobrazowy – ...
Mikołajki
...
Kanały mazurskie
...
Równina Mazurska
...
Pojezierze Mazurskie
...
Suwałki
Białystok, PKS Łomża, PKS Warszawa, PKS Olsztyn, PKS Gdańsk, PKS Mrągowo, PKS Pisz i Veolia Kętrzyn. LotniskoW Suwałkach znajduje się lotnisko sportowe
Aeroklubu Suwalskiego
.Do ...
Gmina
miejskich i miejsko-wiejskich łącznie) wynosi 903. Powierzchnia(stan 1 stycznia 2007, GUS)Ogólnie:największa:
gmina Pisz
(
powiat piski
) – 633,69 km²najmniejsza:
Górowo Iławeckie
(
powiat bartoszycki
) – 3,32 ...
Polskie zamki i twierdze
– Zamek Kazimierzowski
Przezmark
Papowo Biskupie
Pasłęk
Pęzino
Pieniński Zamek
Pieniężno
Pieskowa Skała
,
województwo małopolskie
Pieszyce
,
województwo dolnośląskie
Pilica
,
województwo śląskie
Piotrków Trybunalski
Pisz
Płock
Płonina
Płoty
Podgrodzie
Podskale
Pokrzywno
Połczyn-Zdrój
Poznań
–
Twierdza Poznań
Poznań –
Zamek Cesarski w Poznaniu
Poznań –
Zamek Królewski ...
Województwo warmińsko-mazurskie
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Pisz":
Komizm w Zemście (plansza 5)
>
Komizm sytuacyjny
komentarze Raptusiewicza:
Niech cię czarci chwycą
Z taką pustą mózgownicą!
"Mocium panie" cymbał Pisze!
Ni tak, ni siak niby owak:
"I chciałabym, i boję się".
O! Już wiesz ...
011. Struktura systemu przyrodniczego Ziemi (plansza 14)
wybranych miejscowościach (w metrach):
Budapeszt – 15 m
Szubin – 33 m
Krosno – 41,7 m
Pisz – 96 m
Albany (USA) – 137,8 m
Witwatersrand (RPA) – 172,7 m
...
Z czasownikiem per Ty (plansza 12)
3 osoby liczby mnogiej czasu teraźniejszego czasownika,
np. pisać – Pisz-ą – Pisz-ący, rozumieć – rozumiej-ą – rozumiej-ący.
Imiesłów przymiotnikowy bierny tworzymy za ...
|