Barok
został zapoczątkowany w
Rzymie
i wywodzi się bezpośrednio z odmiany późnego
renesansu
zwanego stylem dekoracyjnym. Do pierwszych architektów tworzących w tym stylu zalicza się:
Po pierwszym okresie rozwoju stylu następuje tzw. złoty wiek baroku. Architekt i rzeźbiarz
Giovanni Lorenzo Bernini
otrzymuje zlecenie "naprawy" wizualnego odbioru bazyliki św. Piotra. Bernini w latach
1655
-
1667
poprowadził budowę eliptycznego
placu św. Piotra
. Plac otacza
kolumnada
złożona z 284
kolumn
ustawionych w czterech rzędach. Wieńczy je
attyka
ozdobiona posągami świętych. W centralnej części placu Bernini umieścił
egipski
obelisk
. Dwie symetrycznie rozmieszczone
fontanny
uzupełniają zabudowę i jednocześnie prowokując do zatrzymania się i spojrzenia w kierunku bazyliki z perspektywy, która umożliwia oglądanie prawie całej kopuły.
Baldachim
nad ołtarzem głównym we wnętrzu bazyliki oraz prowadzące do pałacu papieskiego Schody Królewskie (Scala Regia) to także znane dzieła Berniniego.
Prace Berniniego związane są także z przebudową Rzymu. Jego fontanny nadal zdobią place tego miasta. Plac Barberini zdobi fontanna Trytona (około
1637
), na dochodzącej do placu ulicy Vittorio Veneto - fontanna Pszczół delle Api (
1644
), na
Plac Navona
znajdują się
Fontanna Czterech Rzek
i Fontanna del Moro (
1648
-
1652
). Najbardziej znaną jest
Fontanna di Trevi
.
Do wybitnych architektów tego okresu należy także
Francesco Borromini
. Jego prace różnią się nieco od dynamicznych, klasycznych w formie dzieł Berniniego. Są bardziej malownicze, niespokojne, o skomplikowanych układach przestrzennych. Początkowo pracował z Carlo Maderną i Berninie m.in. przy budowie bazyliki św. Piotra. Jego samodzielną pracą jest projekt rzymskiego
kościoła San Carlo alle Quattro Fontane
(św. Karola u Czterech Źródeł) o giętej w planie fasadzie. Kościół został zbudowany na planie koła wydłużonego dwoma trapezami i przykryty kopułą z latarnią w latach
1638
-
1641
, fasada została ukończona ok.
1667
. Kolejne jego dzieła to projekt kościoła San Filippo Neri
1650
(oratorium filipinów) oraz kościół San Ivo alla Sapienza
1660
. Kościół San Ivo został zbudowany na planie sześcioboku jako zamknięcie wewnętrznego dziedzińca Uniwersytetu. Nad wklęsłą fasadą kościoła wznosi się kopuła wsparta na bębnie z czterema wypukłymi
absydami
. Latarnię powyżej wieńczy bogato zdobiony
hełm
.
W połowie XVII wieku jezuici budują w Rzymie kościół świętego Ignacego (San Ignazio) wzorując go na planach kościoła Il Gesù. Budowla została wzniesiona w latach
1626
-
1675
. Dekorację ścian i sklepień wykonał pod koniec XVII wieku jezuicki malarz - iluzjonista Andrea Pozzo.
W północnych Włoszech tworzyli
Baldassare Longhena
i
Guarino Guarini
. Longhena był związany z
Wenecją
. W
1630
zaprojektował kościół
Santa Maria della Salute
. Jego projekt uzyskał akceptację i został zbudowany w latach
1631
-
1687
. Jest to
centralna budowla
na planie ośmioboku przykryta potężną kopułą wspartą na bębnie. Druga, mniejsza kopuła na
żaglach
przykrywa prezbiterium. Kościół otacza sześć kaplic z elewacjami zwieńczonymi trójkątnymi
tympanonami
. Kolejne projekty Longheny to m.in. fasada kościoła Santa Gustina (
1640
), kościół Santa Maria ai Scalzi (
1646
), fasada kościoła Sana Salvador (
1663
). Do najważniejszych przykładów architektury świeckiej Longheny należą pałac Pesaro (
1679
) i
Rezzonico
.
Guarino Guarini
działał przede wszystkim w
Turynie
. W jego projektach jest widoczna inspiracja twórczością Borrominiego. Guarini stosował rozwiązania o skomplikowanych układach przestrzennych. Fantazyjne układy
żeber
w kopułach nawiązują do
francuskiego gotyku
. Pierwszy projekt Guariniego to Dom
Teatynów
(ok.
1641
r.). Do ciekawych dzieł należą: oparty na planie centralnym turyński kościół San Lorenzo (ukończony w
1687
), kaplica S. Sindone przy katedrze (miejsce przechowywania
całunu
) oraz Pałac Carignano.
Ostatni okres włoskiego baroku, zwłaszcza w północnych rejonach kraju, cechuje znaczne uleganie wpływom
francuskim
. Architektura tego okresu staje się znacznie spokojniejsza, zatraca dynamizm. Uznanym artystą przełomu XVII i XVIII wieku był
Filippo Juvara
, nadworny architekt króla
Sabaudii
Wiktora Amadeusza II
. Jego projekty otrzymują zróżnicowane formy: od klasycyzujących - zespół klasztorny i kościół pod Turynem Superga, do
rokoka
-
Palazzo Stupinigi
. Do jego realizacji należą: przebudowa Palazzo Madama, budowa turyńskich pałaców: Palazzo Biorco della Valle, Palazzo Richa di Corosolo.
Wpływ rokoka widoczny jest także w znanej rzymskiej budowli
Francesco de Sanctis
i
Alessandro Specchi
zaprojektowali
Schody Hiszpańskie
, których budowę ukończono w
1726
.
Architekci z Włoch działali prężnie w całej Europie, a zwłaszcza w Rzeczypospolitej (
Giovanni Trevano
,
Pompeo Ferrari
,
Jakub Fontana
,
Franciszek Placidi
i wielu innych).
Literatura
-
Tadeusz Broniewski
, Historia architektury dla wszystkich,
Wrocław
-
Warszawa
-
Kraków
,
1990
- Sztuka baroku, red. Rolf Toman,
Kolonia
,
2000
- Sztuka Świata, t. 7,
Warszawa
,
1994
-
David Watkin
, Historia architektury zachodniej,
Warszawa
,
2006
Zobacz też