Symbolika OUN (Banderowcy) (flaga)
Symbolika OUN (Banderowcy) (godło)
OUN-B (OUN-R(rewolucjoniści), "banderowcy") – frakcja (później niezależna organizacja)
Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów
, powstała ostatecznie w lipcu
1940
w
Krakowie
.
Potoczna nazwa "banderowcy" pochodzi od nazwiska przywódcy
Stepana Bandery
. OUN-B odegrała kluczową rolę w inspirowaniu i przeprowadzeniu przy pomocy
UPA
ludobójstwa
polskiej ludności cywilnej[1].
Frakcja banderowska w przedwojennym OUN
"Banderowcy"jako nieformalna frakcja OUN istnieli już przed II wojną światową. Przed rozłamem powstrzymywał autorytet
Jewhena Konowalca
. Po jego śmierci rozłam był nieunikniony.
Rozłam w OUN
We wrześniu 1939 r. tzw. Krajowy Prowyd (Zarząd Krajowy) OUN pod kierownictwem
Lwa Rebeta
odmówił kategorycznie wykonania polecenia zarządu zagranicznego OUN (pod kierownictwem Andrija Melnyka) wszczęcia powstania antypolskiego, jako dywersji na rzecz Niemiec.
Rebet uważał, że wobec
paktu Ribbentrop-Mołotow
będzie to działanie wyłącznie w interesie ZSRR, którego uważał za głównego przeciwnika Ukrainy. Decyzja Rebeta podjęta w zastępstwie Bandery (Stepan Bandera został po wybuchu wojny wypuszczony
13 września
1939
z więzienia w Brześciu nad Bugiem ( gdzie odbywał wyrok dożywotniego więzienia za zorganizowanie
zabójstwa Bronisława Pierackiego
) – zaaprobował następnie decyzję Rebeta ) była podstawą rozłamu w OUN na frakcję OUN (M) (
Andrij Melnyk
,
Omelian Senyk
) i OUN(B) (
Stepan Bandera
,
Lew Rebet
,
Jarosław Stećko
– banderowcy).
Bandera po krótkim pobycie w
Rzymie
przybył do
Krakowa
. Doprowadził do zwołania w dniach 9 i
10 lutego
1940
roku krajowej konferencji OUN, gdzie zażądano ustąpienia ze stanowiska Melnyka. Kiedy to nie nastąpiło, banderowcy zwołali w Krakowie osobny II Wielki Kongres OUN, co doprowadziło w lipcu 1940 do rozłamu na dwie frakcje:
- OUN–R (OUN-B, OUN-SD, rewolucjoniści, banderowcy)
- OUN–M (solidaryści,
melnykowcy
)
Stronników Bandery cechował większy radykalizm zarówno pod względem społecznym, jak i narodowym, niż melnykowców. Z nacjonalistycznego radykalizmu zwolenników Bandery wynikało dążenie do uniezależnienia się od Niemiec –
Trzecią Rzeszę
traktowano jako taktycznego sprzymierzeńca, z którym stosunki miały być partnerskie, a nie jako hegemona (już wcześniej domagali się przeniesienia kierownictwa OUN poza Niemcy). Mimo to kontynuowano taktyczną współpracę z Niemcami.
Ideologia
I konferencja OUN-B
Odbyła się między II a III Zjazdem, na przełomie września i października 1941 w Zboiskach koło Lwowa. Brali w niej udział Mykoła Łebed, Dmytro Myron, Iwan Kłymiw, Wasyl Kuk, Izo Rebak, Iwan Rawłyk,
Mychajło Stepaniak
.
Nie widziano jeszcze sensu walki z Niemcami. Nastawiano się na długotrwałą walkę dyplomatyczną i polityczną w celu zdobycia niepodległości. Członkowie OUN dostali rozkaz nieujawniania się przed władzami niemieckimi, a zdekonspirowani – przejścia do podziemia i prowadzenia pracy propagandowej i organizacyjnej.
Działaczom nakazano wykorzystać wszystkie możliwości do przejmowania administracji, handlu, przemysłu, a także zwiększenia napływu ludności ukraińskiej do miast. Szczególną uwagę poświęcono przejmowaniu lokalnej ukraińskiej policji pomocniczej, jak również wstępowaniu do batalionów policyjnych, w celu przeszkolenia wojskowego jak największej liczby ludzi.
II konferencja OUN(b)
Odbyła się w kwietniu
1942
, i uchwaliła między innymi: „Naszą politykę oprzemy na stworzeniu i wzmocnieniu naszych własnych, politycznych i militarnych sił rewolucyjnych i na niezależnej, ogólnoukraińskiej polityce walki rewolucyjnej”.
Odżegnano się od wszelkiej współpracy z Niemcami, którzy „usiłują przekształcić Ukrainę w kolonię”. Proklamowano powrót do polityki opierania się na własnych siłach, jako że żaden imperializm nie może być sojusznikiem Ukrainy. Postanowiono liczyć tylko na własne siły i zmobilizować cały naród do walki o niepodległość jednocześnie ze wszystkimi wrogami - ZSRR, Niemcami i Rumunią. Potępiono zarówno faszyzm[], jak i komunizm. Stosunki polsko-ukraińskie uzależniono od "wyrzeczenia się praw do panowania nad ziemiami Ukrainy Zachodniej", oraz zapowiedziano "zwalczanie szowinistycznych nastrojów Polaków, ich apetytów do Ukrainy Zachodniej oraz intryg mających na celu opanowanie administracji"[2].
Realistyczna ocena sytuacji zmuszała do szukania nowych sprzymierzeńców, których znajdowano tym razem w innych zniewolonych narodach.
Omelian Łohusz
, konstatując izolację ruchu ukraińskiego od mniejszości i dostrzegając szowinizm części działaczy OUN, postulował zapewnienie opieki i równych praw wszystkim obywatelom Ukrainy bez względu na narodowość.
Na II konferencji postanowiono również podjąć próbę stworzenia siatki OUN-B na terenach wschodniej Ukrainy. Zadaniem tym zajęli się
Wasyl Kuk
i
Jewhen Stachiw
. Udało im się utworzyć konspiracyjne komórki m.in. w Doniecku, Charkowie i Dniepropietrowsku, jednak ich członkowie wycofali się na zachodnią Ukrainę przed nadciągającym frontem[3].
III konferencja OUN
Odbyła się (17-
21 lutego
1943
). Podkreślała, że OUN walczy nie tylko o Ukrainę, ale i o „prawo każdego narodu do niepodległego istnienia”. Miejsce egoizmu narodowego w stylu Doncowa zajęła „idea niepodległych państw narodowych narodów europejskich na ich etnograficznych terytoriach”.
Niektórzy historycy twierdzą, że na tej konferencji podjęto również decyzję o "etnicznym czyszczeniu" Wołynia (
rzeź wołyńska
)[4][5].Wersji tej nie podtrzymuje śledztwo
Instytutu Pamięci Narodowej
[6]
III Nadzwyczajny Zbór OUN
Przełom nastąpił w na III nadzwyczajnym Zborze OUN(b) 21-
25 sierpnia
1943
, który oficjalnie proklamował walkę na dwa fronty – z imperializmem niemiecko-hitlerowskim i „moskiewsko-bolszewickim”.
Sojusznikiem strategicznym miały być odtąd demokracje Zachodu. Dalszej radykalizacji uległ program społeczno-gospodarczy. Usunięto wzmianki o ustroju korporacyjnym – celem miało być „społeczeństwo bezklasowe”, Ukraina „bez obszarników, kapitalistów i bolszewickich pasożytów”. Zniesienie wszelkiego wyzysku człowieka przez człowieka zapewniałaby publiczna własność najważniejszych środków produkcji i wymiany, swoboda chłopów w wyborze sposobów użytkowania ziemi, udział robotników w zarządzaniu przedsiębiorstwami, swobody związkowe i „wolna praca”. Jeszcze istotniejsze zmiany zaszły w sferze postulatów politycznych – zamiast „nacjokracji” (monopartyjnej dyktatury OUN) ustrojem niepodległej Ukrainy miała być nieokreślona „władza ludowa”. Wprawdzie nie przyjęto postulatu republiki demokratycznej ale wpisano do programu niektóre postulaty demokratyczne (m.in. równość kobiet, wolność słowa i prasy, wolność sumienia i przekonań, wolność wyboru pracy, swoboda działania związków zawodowych, prawo do strajku); według Abwehry oznaczało to przejście na pozycje „światopoglądu demokratycznego”. Przewidywano na przyszłość pełne równouprawnienie mniejszości narodowych z Ukraińcami, a także pełną równość obywateli w prawach i obowiązkach niezależnie od przynależności etnicznej.
Przekształcona została sama struktura samej OUN(b), w której jednoosobowe przywództwo
Mykoły Łebedia
zastąpiono kierownictwem kolegialnym pod kierunkiem
Romana Szuchewycza
. Jak stwierdzała jedna z publikacji nacjonalistycznych, to „życie podyktowało potrzebę zmian w strukturze organizacyjnej OUN oraz w jej programie” (a nie tylko w taktyce).
IV Zbór OUN
W czerwcu
1944
doszło do IV Zboru, którego deklaracja silniej akcentowała postulaty liberalno-demokratyczne. Stwierdzano w niej, że o ustroju Ukrainy zadecyduje powszechne przedstawicielstwo narodu; podkreślano też gwarancje dla prywatnej inicjatywy: nieskrępowanego rozwoju rzemiosła, „twórczej” działalności gospodarczej i swobodnej formy użytkowania ziemi.
Miesiąc później (11-15 lipca) z inicjatywy OUN(b) powstała
Ukraińska Główna Rada Wyzwoleńcza
(UHWR) jako organ ponadpartyjny, swego rodzaju podziemny parlament Ukrainy. Miała być polityczną nadbudową nad UPA, która z formacji partyjnej przerosła w „armię ogólnoukraińską”. Do współpracy udało się zwolennikom Bandery przyciągnąć niektóre inne środowiska: prawicowe
Ukraińskie Zjednoczenie Narodowo-Demokratyczne
(UNDO), „
sfery świętojurskie
” (zbliżone do metropolity Szeptyckiego), Ukraińskich Republikanów Narodowych.
Podział terytorialny
Ziemie Zachodnioukraińskie (ZUZ)
Obwody: Lwów-Miasto, Lwów (okręgi Lwów-Południe, Złoczów, Sokal, Rawa Ruska), Tarnopol (okręgi Brzeżany, Tarnopol, Czortków), Stanisławów (okręgi Kołomyja, Stanisławów, Kałusz, Czerniowce), Drohobycz (okręgi Stryj, Drohobycz, Sambor), Przemyśl (okręgi Przemyśl i Sanok).
Ziemie Północno-Zachodnie (PZUZ)
Obwody: Wołyński (okręgi Łuck, Horochów, Kowel, Chełm, Brześć), Równe (okręgi Sarny, Równe, Krzemieniec, Żytomierz).
Przewodniczącym PZUZ był Wołodymyr Robytnyćkyj (zmarł we Lwowie 25 sierpnia 1941).
Ziemie Północno-Wschodnie lub Centralno-Wschodnie (PSUZ/OSUZ)
Obwody: Kijów, Kamieniec Podolski, Winnica, Czernihów, Połtawa, Sumy, Charków.
Ziemie Południowo-Wschodnie (PiwdSUZ)
Obwody: Dniepropetrowsk, Kirowohrad, Stalino, Woroszyłowhrad, Zaporoże, Cherson, Nykołajew, Krym, Odessa.
Prowidnycy krajowi OUN-B
Działalność
Działalność OUN-B od rozłamu do czerwca 1941
Ze względu na niespełnienie przez Niemców nadziei na rychłe stworzenie państwa ukraińskiego – oddanie
Rusi Zakarpackiej
Węgrom
, przyłączenie
Galicji
do „polskiego”
Generalnego Gubernatorstwa
), część środowisk OUN ("młodych") zniechęciła się do współpracy z Niemcami. Jednak
3 października
1940
rozpoczęto (w dwa tygodnie po rozmowach OUN-M) rozmowy z przedstawicielami
Abwehry
w sprawie tworzenia ukraińskich formacji wojskowych w ramach przygotowań do wojny przeciwko ZSRR[7].
W dniach 21-22 grudnia 1940 nastąpiły w obwodzie lwowskim wielkie aresztowania członków OUN, w sumie
NKWD
zatrzymało 520 osób[8].
Wskutek wzrostu aktów sabotażu i dywersji ze strony OUN-B
14 maja
1941
KC WKP(b) i rząd radziecki podjęły dwie uchwały: o likwidacji kontrrewolucyjnych organizacji w zachodnich obwodach USRR oraz o przeprowadzeniu oczyszczenia terenów nadgranicznych. Na tej Podstawie Beria
21 maja
podpisał dyrektywę o dalszych wysiedleniach ludności z terenu zachodniej Ukrainy. Wysiedlenia rozpoczęły się
22 maja
, i trwały do wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej[9]. W kwietniu i maju 1941 według danych NKWD ujawniono 1865 aktywnych członków OUN, zabito 82 i raniono 35. Jednocześnie odbyły się dwa procesy młodych działaczy OUN: na początku maja osądzono 62 osoby z okolic Drohobycza, Dobromila, Stryja i Turki; w drugim (12-13 maja) osądzono 39 osób. Również w mju kierownictwo OUN opracowało wskazówki polityczne "Walka i działalność OUN podczas wojny", w których poinformowano o planach OUN wzięcia udziału w nadchodzącej wojnie z ZSRR[10].
15 czerwca
1941 w Krakowie Główny Prowid OUN-B wydał odezwę Do narodu ukraińskiego, wzywającą naród ukraiński do jedności i do wspólnej walki u boku III Rzeszy. Pod odezwą podpisali się 115 znanych działaczy ukraińskich, w tym polityków
UNDO
,
skoropadczyków
i
petlurowców
[11].
22 czerwca
w Krakowie władze OUN-B powołały międzypartyjny
Ukraiński Komitet Narodowy
.
Po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej,
23 czerwca
w
Winnikach
40-osobowy oddział OUN rozpoczął ataki na wycofujące się wojska radzieckie. Również we Lwowie członkowie OUN rozpoczęli ostrzeliwanie oddziałów radzieckich. Na pomoc im spod Złoczowa przybył oddział OUN, dowodzony przez
Iwana Kłymiwa
Łehendę. Bojówki OUN zaatakowały również 23 czerwca więzienie przy ul. Łąckiego (uwolniono około 300 więźniów), jak również 24 czerwca więzienie na Zamarstynowie i siedzibę NKWD przy ul. Pełczyńskiej. Te ataki jednak były nieudane. Ataki na wojska radzieckie trwały do wycofania się ich ze Lwowa
30 czerwca
1941[12].
30 czerwca, po utworzeniu
rządu Jarosława Stećki
, krajowy przewodniczący OUN wydał wiele instrukcji organizacyjnych, które stały się podstawą dalszego rozwoju organizacji.
1 lipca
wezwał również do tworzenia armii do obrony Ukrainy.
Działalność OUN-B w latach 1941-1944
W czerwcu 1941 za nacierającymi wojskami niemieckimi ruszyły „
grupy pochodne OUN
” („pochodowe”, "marszowe") OUN-R, liczące około 3-5 tysięcy ludzi. Podzielone były na trzy zgrupowania:
Miały one dotrzeć odpowiednio do
Kijowa
,
Charkowa
,
Odessy
i
Krymu
. Osobna 15-osobowa grupa miała za zadanie dotrzeć jak najszybciej do Lwowa i proklamować tam niepodległość Państwa Ukraińskiego. Dzieliły się one na 7-12 osobowe grupy, mające za zadanie tworzyć ukraińską policję i administrację.
Podczas wycofywania się
Armii Czerwonej
grupy bojowe OUN-B pod dowództwem
Iwana Kłymiwa
Łehendy stoczyły w
Galicji Wschodniej
i na
Wołyniu
ponad 100 potyczek z wycofującymi się Sowietami.
Po wkroczeniu wojsk niemieckich wraz ze współpracującymi z nimi Ukraińcami z OUN-B do
Lwowa
w czerwcu
1941
roku, Stepan Bandera
ogłosił niepodległość Ukrainy
. Banderowcy uzyskali poparcie metropolity
Andrija Szeptyckiego
i powołali
Ukraiński Komitet Narodowy
(Ukrajinśkyj Narodnyj Komitet, UNK). Bliski współpracownik Bandery,
Jarosław Stećko
, zaczął formować rząd. Państwo ukraińskie przetrwało zaledwie 7 dni.Cały skład rządu został aresztowany przez Niemców.
10 lipca 1941 w budynku Towarzystwa 'Dnister" odbyła się narada Prowidu OUN-B, w której uczestniczyli: Jarosław Stećko, Mykoła Łebid, Iwan Kłymiw, Jarosław Staruch, Iwan Rawłyk,
Wasyl Turkowśkyj
, Lew Rebet i
Roman Ilnyćkyj
. Zdecydowano o kontynuowaniu działalności w podziemiu, a w przypadku uwięzienia Stećki (co stało się następnego dnia) funkcję przewodniczącego OUN przejmie Lebed, a w przypadku jego aresztowania - Rebet.
Również
melnykowcy
utworzyli swoje „grupy marszowe”, liczące około 4 tysięcy osób. Między grupami pochodnymi OUN-B i marszowymi OUN-M dochodziło do wielu starć i potyczek: na przykład pod
Sokalem
zlikwidowano maszerującą na Wołyń grupę OUN-M Ihora Szubskiego i Jewhena Szulhy.
30 sierpnia
1941 zlikwidowano na dworcu w
Żytomierzu
Omeliana Senyka
i
Mykołę Ściborskiego
, mających tworzyć władze OUN-M w Kijowie.
Adolf Hitler był zdecydowanie przeciwny koncepcji powstania państwa ukraińskiego, pragnąc wszystkich Słowian przekształcić w niewolniczą siłę roboczą imperialnej III Rzeszy. Podczas ostatecznych rozmów prowadzonych we wrześniu
1941
w Berlinie w gmachu byłej ambasady polskiej pomiędzy przedstawicielami Abwehry i OUN (B), zarówno Stepan Bandera, jak i
Jarosław Stećko
kategorycznie odmówili odwołania
deklaracji niepodległości Ukrainy
. W konsekwencji zostali przewiezieni do obozu koncentracyjnego w
Sachsenhausen
( oddział dla więźniów specjalnych tzw. Zellenbau, gdzie przebywali również m.in.
Stefan Rowecki
, kanclerz Austrii
Kurt Schuschnigg
i premier Francji
Edouard Daladier
).
W połowie sierpnia 1941 Niemcy rozpoczęli likwidację OUN-B, aresztując jej czołowych działaczy.
17 września
1941 dowódca niemieckiej grupy armii "Południe" rozkazał uwięzić wszystkich członków banderowskich "grup pochodnych". Spowodowało to przejście ocalałych działaczy do konspiracji. Niemieckie polowanie na banderowców trwało do stycznia 1942, w jego wyniku w
więzieniu na Montelupich
w
Krakowie
uwięziono ponad 300 działaczy (było to 80% kierownictwa). Bardzo aktywnie w aresztowaniach banderowców pomagali
melnykowcy
, co spowodowało późniejszy rewanż.
Banderowcy zostali poddani represjom i w większości przeszli do konspiracji. Organizacja z szoku otrząsnęła się dopiero po kilku miesiącach. Dowodzenie odtworzoną konspiracyjną OUN-B objął
Mykoła Łebed
. [2]. W 1942 utworzono pierwsze oddziały
UPA
.
W Sachsenhausen Bandera i Stećko przebywał do września
1944
, gdy przywódcy OUN(B) zostali uwolnieni w związku ze zmianą polityki III Rzeszy wobec tzw. formacji ochotniczych i koniecznością ustępstw politycznych. Od grudnia Bandera uczestniczył w negocjacjach, których konsekwencją było utworzenie
17 marca
1945
Ukraińskiego Komitetu Narodowego
i podporządkowanie mu
Ukraińskiej Armii Narodowej
.
Kwestia żydowska w polityce OUN-B
Do końca lat 30-tych XX wieku poglądy
antysemickie
w OUN wyrastały raczej na gruncie gospodarczym[13][14]. Dopiero w przededniu
II wojny światowej
w myśli politycznej OUN pojawiły się akcenty
rasistowsko
-antysemickie (Nacijiokratia M. Ściborskiego)[15][16]. Otwarcie przeciw
Żydom
jako grupie etnicznej opowiedziano się w kwietniu
1941
roku na II Zjeździe OUN (banderowców):
|
Żydzi w ZSRR są wiernopoddańczą podporą panującego reżymu bolszewickiego i awangardą moskiewskiego imperializmu na Ukrainie. Antysemickie nastroje mas ukraińskich wykorzystuje rząd moskiewskobolszewicki, żeby odwrócić ich uwagę od rzeczywistych przyczyn zła i aby w czasie zrywu skierować je na pogromy Żydów. Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów zwalcza Żydów jako podporę moskiewsko-bolszewickiego reżymu, uświadamia jednocześnie masy narodowe, że głównym wrogiem jest Moskwa [17] |
Eksterminacyjne metody
narodowych socjalistów
poparł w
1941
roku
Jarosław Stećko
[18]: "Stoję na stanowisku wyniszczenia Żydów oraz celowości przeniesienia na Ukrainę niemieckich metod eksterminacji żydostwa, wykluczając ich asymilację itp."[19][20]. Oddziały utworzone przez OUN-B -
grupy marszowe
,
batalion "Nachtigall"
[21] oraz
milicja
[22] wzięły udział w zbrodniach na Żydach, dokonywanych latem 1941 po
ataku III Rzeszy na Związek Radziecki
.
W kwietniu
1942
roku, a więc po przejściu do konspiracji, OUN-B "nie bacząc na negatywny stosunek do Żydów" odcięła się od niemieckiej polityki
Holokaustu
, "po to by nie stać się ślepym narzędziem w cudzych rękach."[23] Akcenty antysemickie, przynajmniej w oficjalnych wystąpieniach, wyciszono. Jednak w praktyce dawny antysemityzm pozostał, przejawiając się w licznych antyżydowskich wystąpieniach ukraińskich nacjonalistów[24]. Żydzi, podobnie jak niewielkie żyjące na Wołyniu społeczności czeska, romska i niemiecka, jak również Polacy, byli traktowani przez dowództwo OUN-B jako element "narodowo obcy" i przez to "obiektywnie wrogi"[25].
Utworzenie UPA
Ponieważ Niemcy odnosili sukcesy na froncie, Ukraińcy nie byli już im potrzebni. Po odmowie złożenia przysięgi na wierność Adolfowi Hitlerowi zlikwidowano bataliony „
Nachtigall
” i "
Roland
", a część pochodzących z nich żołnierzy wcielono do batalionów utworzonej i pozostającej pod całkowitą kontrolą niemiecką
Ukraińskiej Policji Pomocniczej
.
Dlatego też na II konferencji OUN w kwietniu 1942 roku podjęto decyzję o walce na własną rękę, zarówno z wrogiem sowieckim, jak i niemieckim. Już w październiku 1942 doszło do pierwszego przypadku akcji odwetowej – we Lwowie zostało zamordowanych dwóch hitlerowskich komisarzy. Niemcy w odwecie rozstrzelali stu Ukraińców. Podobne przypadki pojedynczych mordów na urzędnikach niemieckich miały miejsce w następnych miesiącach. Za każdym razem akcje te kończyły się rozstrzeliwaniem setek Ukraińców.
Ludobójstwo polskiej ludności cywilnej
Na początku 1943 na III konferencji OUN-B, która odbyła się w dniach
17
–
23 lutego
1943
r. w wiosce Tereberze lub Wałujky w pobliżu
Oleska
w obwodzie lwowskim kierownictwo OUN-B podjęto decyzję o formowaniu struktur partyzanckich. Część delegatów optowała za rozpoczęciem walki z Niemcami, inni jak
Roman Szuchewycz
i
Dmytro Klaczkiwski
wskazywali jako głównych wrogów Sowietów i Polaków. Nie rozstrzygnięto czy konferencja podjęła decyzję o usunięciu polskiej ludności, czy uczynił to na własną rękę
Dmytro Klaczkiwski
ps.
Kłym Sawur, dowódca okręgu
UPA-Północ
i Prowidnyk OUN-B na Wołyń. Miało to zapewnić po zakończeniu wojny tereny jednolite etnicznie, co miało duże znaczenie wobec ewentualnych rozmów pokojowych, czy też ewentualnych
plebiscytów
po zakończeniu wojny[26].
Od lutego
1943
r. oddziały UPA rozpoczęły akcję oczyszczania Wołynia z polskiej ludności. W atakach przeprowadzanych z dużym okrucieństwem brali udział również ukraińscy chłopi tzw.
czerń
. Szczególne nasilenie rzezi nastąpiło w lipcu po wydanej w czerwcu 1943 r. tajnej dyrektywie w sprawie przeprowadzenia wielkiej akcji likwidacji polskiej ludności męskiej w wieku od 16 do 60 lat[27]. W efekcie na Wołyniu zostało zamordowanych około 60 tys. Polaków, większość polskiej ludności uciekła z zagrożonych terenów wiejskich do miast, gdzie stacjonowały garnizony niemieckie, lub została wywieziona na
roboty przymusowe
do
Rzeszy
. Ludność polska na Wołyniu przetrwała jedynie w miastach oraz w kilku silnie bronionych
bazach samoobrony
(m.in.
Przebraże
)[28].
W sierpniu
1943
r. na III zjeździe OUN(B) delegacja wołyńska zaproponowała powtórzenie rzezi z Wołynia we Wschodniej Małopolsce (Wschodniej Galicji), co znalazło poparcie większości delegatów. Zdaniem
Grzegorza Motyki
zjazd podjął decyzję o antypolskiej czystce w Małopolsce lub też pozostawił decyzję dowódcy UPA
Romanowi Szuchewyczowi
, który po wizycie na Wołyniu podjął ją najpóźniej jesienią 1943 roku.
W marcu
1944
r. Główne Dowództwo UPA wydało rozkaz wypędzania Polaków pod groźbą śmierci. W razie pozostania Polaków na miejscu polskich mężczyzn miano zabijać, a chaty i majątek palić. W praktyce ograniczenie to najczęściej nie było przestrzegane i oddziały UPA zabijały także kobiety i dzieci[29].
Według ustaleń historyków w Małopolsce Wschodniej zostało zamordowanych od 20-25[30] do 60 tys.[31] Polaków a około 300–400 tys. uciekło z terenów
Małopolski Wschodniej
wiosną i latem
1944
r.[32].
Ogółem straty polskiej ludności wynikłe z rozpoczętej przez OUN-UPA antypolskiej akcji szacowane są na: 80–100 tys. Polaków[33], 120 tys. Polaków[31] aż po liczbę 185 tys. zawierającą również ofiary ukraińskich formacji w służbie niemieckiej oraz ofiary nacjonalistów ukraińskich innych narodowości niż polska[34]. Organizacja mordów, ich przebieg, rozmiary, zasięg terytorialny oraz cele i motywy, jakie tej akcji przyświecały, uprawniają zdaniem
pionu śledczego
IPN
do stwierdzenia , iż na terenie Wołynia w latach 1939–1945 doszło do zbrodni ludobójstwa[35].
Emigracja powojenna
Po wojnie obie frakcje OUN działały na emigracji. Dwaj przywódcy OUN – Lew Rebet i Stepan Bandera zostali zamordowani w roku
1957
(Rebet) i
1959
(Bandera) przez agenta NKWD
Bohdana Staszynskiego
. Po ujawnieniu się Staszynski zeznał na procesie, że Jarosław Stećko miał być jego następną ofiarą.
Na emigracji banderowcy utworzyli organizację pod nazwą
Zagraniczne Formacje OUN
.
Powrót na Ukrainę
Od
1990
OUN-B działa na Ukrainie. W
1992
wraz z innymi organizacjami nacjonalistycznymi utworzyła
Kongres Ukraińskich Nacjonalistów
.
Przypisy
- ↑
Grzegorz Motyka – Zapomnijcie o Giedroyciu: Polacy, Ukraińcy, IPN
(
pol.
). gazeta.pl,
17 grudnia
2008
. [dostęp 2008-07-29].
- ↑ 2,0 2,1 Grzegorz Motyka - "Tak było w Bieszczadach", s. 105
- ↑ Grzegorz Motyka - "Tak było w Bieszczadach", s. 105-106
- ↑
Ewa Siemaszko
- ↑ [Wiktor Poliszczuk, Cień Bandery nad zbrodnią ludobójstwa, Toronto 2004]
- ↑ " uznano, że na III konferencji podjęto jedynie decyzję o tworzeniu silnych struktur partyzanckich nie podejmujących wszakże szerszej działalności bojowej i nastawionych na wystąpienie w „odpowiednim momencie”, natomiast decyzję o rozpoczęciu na szeroką skalę działań partyzanckich podjęto samodzielnie na Wołyniu łamiąc ustalenia III konferencji. Są różne możliwości wyjaśnienia takiej, a nie innej decyzji wołyńskich przywódców OUN. Pierwsza, to cicha umowa pomiędzy Kljaczkiwśkym i Szuchewyczem mająca na celu usunięcia Łebed’ia. Być może elementem planu zmiany na stanowisku prowidnyka był „bunt terenu”. Wysoce prawdopodobną jest teza, że decyzja o rozpoczęciu na szeroką skalę walki partyzanckiej i przeprowadzeniu antypolskiej akcji jest ściśle powiązana z dezercją policji ukraińskiej.(…) Według poczynionych ustaleń Dmytro Kljaczkiwśkyj rozpoczął na Wołyniu masową walkę partyzancką na własną rękę, bez konsultacji z Prowodem, łamiąc ustalenia konferencji. Taki przebieg wydarzeń zdają się potwierdzać informacje mówiące o podziale na „wołyniaków” i „hałyczan” do jakiego w następnych tygodniach doszło w szeregach OUN-B. Informacje z Wołynia o walce partyzanckiej i działaniach przeciwko Polakom nie wywołały początkowo w Galicji entuzjazmu, lecz odwrotnie ogromne zaniepokojenie. Potwierdzają to nawet meldunki polskiego wywiadu. Część banderowców uważała je za przedwczesne, powodujące jedynie niepotrzebny rozlew ukraińskiej krwi. Z kolei na Wołyniu zaczęło narastać niezadowolenie z postawy Galicji, z tego, że nie poszła drogą otwartej walki. Padały pytania, czemu galicyjscy działacze OUN pozwolili na wywiezienie tylu tysięcy osób na roboty do Niemiec."
Prokurator Instytutu Pamięci Narodowej Piotr Zając
.
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
- "Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa", s. 156
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
- "Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa", s. 163
- ↑ G.Mazur, J.Skwara, J. Węgierski - "Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa", s. 175
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
- "Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa", s. 176
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
- "Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa", s. 178
- ↑
Grzegorz Mazur
, Jerzy Skwara,
Jerzy Węgierski
- "Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa", s. 181-185
- ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, Wyd. PWN, , s. 176
- ↑ Lucyna Kulińska, Działalność terrorystyczna i sabotażowa nacjonalistycznych organizacji ukraińskich w Polsce w latach 1922-1939, Kraków 2009, , s.296
- ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy..., op.cit., s. 176
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Moskwa 2009, , s. 691
- ↑ punkt 17 postanowień Zjazdu, [w:] Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy..., op.cit., s. 175-176
- ↑
https://pi.library.yorku.ca/ojs/index.php/soi/article/view/7999/7146
John-Paul Himka, War Criminality: A Blank Spot in the Collective Memory of the Ukrainian Diaspora
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, op. cit., s. 692
- ↑ Karel Berhoff, Marco Carynnyk, "The Organization of Ukrainian Nationalists and Its Attitude toward Germans and Jews: Iaroslav Stets’ko’s 1941 Zhyttiepys", Harvard Ukrainian Studies XXIII (3/4) 1999, s. 171
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, op. cit., s. 693
- ↑
Grzegorz Motyka
"Ukraińska partyzantka 1942-1960", Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza "Rytm", (ISP PAN,) (Rytm), ; s.98
- ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, op. cit., s. 693
- ↑ Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy..., op.cit., s. 181 i 225 (przyp.29)
- ↑ T. Snyder, Tajna wojna. Henryk Józewski i polsko-sowiecka rozgrywka o Ukrainę. Kraków 2008. Wyd.Instytut Wydawniczy Znak, , s.248
- ↑ "w oparciu o przeprowadzone dowody za prawdopodobną uznano inną hipotezę, nie zmieniającą oceny prawnej zaistniałych wydarzeń, wyznaczającą natomiast nieco inny krąg osób za nie odpowiedzialnych. Według tej koncepcji decyzję o podjęciu działań przeciwko polskiej ludności podjęło kierownictwo OUN-B na Wołyniu samodzielnie bez zgody Centralnego Prowidu OUN. W dniach 17-23 lutego 1943 r. odbyła się III konferencja OUN w wiosce Tereberze lub Wałujky w pobliżu Oleska w obwodzie lwowskim. Wzięli w niej udział między innymi Mykoła Łebed’, Roman Szuchewycz, Wasyl Ochrymowycz, „Harmasz” (NN), Dmytro Majiwśkyj „Kosar”, Zinowij Matła „Taras”, Roman Krawczuk „Petro”, Mychajło Stepaniak „Serhij” oraz Dmytro Kljaczkiwskyj. W trakcie obrad wyraźnie zarysowało się niezadowolenie części przywódców OUN z pełniącego obowiązki prowidnyka OUN Mykoły Łebed’ia. Szczególnie było to widoczne wśród oficerów z byłego batalionu „Nachtigall”. Doprowadziło to w kwietniu 1943 r. do rezygnacji Łebed’ia. O fakcie tym poinformowano członków OUN w specjalnym oświadczeniu wydanym w dniu 13 maja. Władzę nad OUN objął wówczas triumwirat w składzie Zinowij Matła, Dmytro Majiwśkyj i Roman Szuchewycz. W czasie dyskusji na konferencji, część z delegatów opowiadała się za jak najszybszym rozpoczęciem walki z Niemcami. Stepaniak zaproponował nawet rozpoczęcie powstania przeciwko Niemcom i uwolnienie Ukrainy spod okupacji przed nadejściem Armii Czerwonej. Z drugiej strony delegaci podkreślali konieczność walki OUN z Sowietami i Polakami. To na nich jako na największych wrogów Ukrainy wskazywali m.in. Roman Szuchewycz i Dmytro Kljaczkiwśkyj. Do chwili obecnej nie zdołano odnaleźć żadnego dokumentu ani uzyskać innego dowodu wskazującego, że w trakcie konferencji podjęto jakieś wiążące decyzje, co do losu Polaków ani nawet o rozpoczęciu na Wołyniu walki partyzanckiej na większą skalę. Co nie oznacza, ze takich dokumentów nie ma."
Prokurator Instytutu Pamięci Narodowej Piotr Zając
- ↑
Władysław Filar
, Antypolskie akcje nacjonalistów ukraińskich,
lwow.home.pl
- ↑
Władysław Siemaszko
,
Ewa Siemaszko
Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia
1939
-
1945
,
Warszawa
2000
, Wydawnictwo "von Borowiecky"; . Wydane przy pomocy finansowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, stron 1433, ilustrowana
- ↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942–1960, op. cit., s.377
- ↑ Wstępny bilans strat polskich poniesionych w wyniku akcji nacjonalistycznych oddziałów ukraińskich na tym obszarze określić można w latach 1941–1946 na 20–25 tys. ofiar, z czego w 1943 – do około 2 tys., w 1944 r. 13–16 tys., 1945-1946–5-6 tys.; 3–3,5 tys. w woj. stanisławowskim, 5–6 tys. w województwie lwowskim i najwięcej – 12 do 15 tys. w województwie tarnopolskim.
Grzegorz Hryciuk
, Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948, Toruń 2005, Wydawnictwo Adam Marszałek, ; s. 315.
- ↑ 31,0 31,1
Ewa Siemaszko
Od walk do ludobójstwa
Rzeczpospolita
10-07-2008 dostęp 4 listopada 2009.
- ↑
Grzegorz Hryciuk
Przemiany narodowościowe i ludnościowe... s. 254-255. Analogiczny szacunek:
Grzegorz Motyka
Partyzantka ukraińska...s. 391. Uciekło także do 120 tys. Ukraińców. Hryciuk op.cit. s.283.
- ↑ Grzegorz Motyka:
Zapomnijcie o Giedroyciu: Polacy, Ukraińcy, IPN
(
pol.
). [dostęp 25 marca 2009].
- ↑
Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów
: Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, Wrocław 2006, , Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939-1947, 2006, Wrocław; Siekierka Szczepan, Komański Henryk, Różański Eugeniusz: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie stanisławowskim 1939–1946; Wrocław, bez daty wydania, 2007.
- ↑
Piotr Zając, prokurator IPN
Linki zewnętrzne