Obecne logo Radia Wolna Europa / Radia Swoboda w
Pradze
Radio Wolna Europa (Radio Wolna Europa/Radio Swoboda,
ang.
Radio Free Europe/Radio Liberty) – rozgłośnia finansowana przez
Kongres Stanów Zjednoczonych
, utworzona w 1949 z połączenia "Radia Wolna Europa" i "Radia Swoboda". Swoją misję określa następująco: "Promować wartości i instytucje demokratyczne przez rozpowszechnianie prawdziwych informacji i idei".
Audycje tworzone są w ponad dwudziestu językach i nadawane na
falach krótkich
, przez satelity i
Internet
oraz retransmitowane lokalnie w wielu krajach na
falach średnich
i
ultrakrótkich
.
Historia
Radio Wolna Europa utworzono w 1949 w
Nowym Jorku
, jako medialne ramię "Narodowego Komitetu na Rzecz Wolnej Europy". Miało swoją siedzibę w
Monachium
. Pierwszy program został wyemitowany na falach krótkich do
Czechosłowacji
, 1 czerwca 1950. Radio Wolna Europa nadawało do krajów tzw. "demokracji ludowej", które po 1945 dostały się pod wpływy
Moskwy
oraz republik bałtyckich (
USA
nie uznały ich wcielenia do
ZSRR
). Radio Swoboda transmitowało swoje audycje do pozostałych 12 republik
Związku Radzieckiego
.
W latach 90. rozgłośnie popadły w problemy finansowe, rozważano nawet poważnie ich likwidację. Ostatecznie skończyło się na przeniesieniu w 1995 rozgłośni z
Monachium
do
Pragi
, do budynku po byłym parlamencie czechosłowackim niedaleko placu Wacława, podarowanym RWE/RS przez prezydenta
Czech
Václava Havla
. Serwisy czeski, słowacki i węgierski zostały włączone w struktury krajowych rozgłośni tych państw. W tym czasie RWE/RS rozpoczęła nadawanie audycji m.in. do niektórych krajów powstałych po rozpadzie
Jugosławii
, do
Iraku
i
Iranu
(już wcześniej działał serwis afgański), a także w językach północnego
Kaukazu
. Największym serwisem pozostaje całodobowy serwis rosyjski.
Audycje RWE/RS były intensywnie
zagłuszane
przez służby bezpieczeństwa państw komunistycznych. Ze względu na sposób propagacji fal krótkich zagłuszanie nigdy nie było w stanie zakłócić wszystkich audycji (W Polsce zagłuszanie zakończono 1 stycznia 1988). Komunistyczne służby bezpieczeństwa przeprowadzały również bezpośrednie ataki przeciwko RWE/RS. Zostało zabitych kilku pracowników, były przeprowadzone zamachy bombowe. Wielu pracowników RP RWE było szykanowanych poprzez anonimowe telefony z pogróżkami czy fabrykowanie spreparowanych donosów przez Służbę Bezpieczeństwa (np. przypadek
Macieja Morawskiego
, francuskiego korespondenta Rozgłośni Polskiej RWE).
Dzisiaj odwiedzający praski budynek stacji przechodzą przez wykrywacz metali, ze względu na obawę przez zamachami planowanymi przez niektóre dyktatury. Obecnie zagłuszane są czasem audycje nadawane do
Iranu
. Były też doniesienia o zagłuszaniu lokalnej stacji UKF retransmitującej audycje w
Kijowie
.
Od marca 2009 Radio Free Europe/Radio Liberty mieści się w nowo wybudowanym budynku w praskiej dzielnicy Hagibor, położonym 10 minut od centrum
Pragi
.
Początki programu w języku polskim RWE: okres nowojorski (1950-1952)
Radio Wolna Europa zaczęło nadawać swe audycje w dniu 4 lipca 1950. Programy polskie półgodzinne, a następnie godzinne nagrywane były w studio w Nowym Jorku, wysyłane pocztą lotniczą do Niemiec i nadawane z anteny pod Frankfurtem. Pierwszym szefem niewielkiego zespołu redakcyjnego w Nowym Jorku został były urzędnik służby dyplomatycznej RP, Lesław Bodeński. W rok później zastąpił go Stanisław Strzetelski, przedwojenny publicysta i redaktor "Wieczoru Warszawskiego"
Rozgłośnia Polska RWE (1952-1994)
Od 3 maja 1952 do 30 czerwca 1994 w strukturze RWE istniała Rozgłośnia Polska, która w okresie
PRL
była najczęściej słuchanym (i systematycznie zagłuszanym) radiem zagranicznym.
Dyrektorami Rozgłośni Polskiej RWE w
Monachium
byli:
Jan Nowak-Jeziorański
(1952-1976),
Zygmunt Michałowski
(1976-1982),
Zdzisław Najder
(1982-1987),
Marek Łatyński
(1987-1989) i
Piotr Mroczyk
(1989-1994).
Przez kilkadziesiąt lat istnienia Rozgłośni Polskiej RWE pracowali w niej m.in.: Maria Badowicz,
Zdzisław Bau
, Jerzy Bekker,
Zbigniew Błażyński
, Wacław Bniński, Imre Boba,
Henryk Bogdański
(korespondent w
Hamburgu
), Andrzej Borzym, Jerzy Bożekowski, Zdzisław Broncel,
Wiktor Budzyński
, Ewa Chciuk-Celt,
Tadeusz Chciuk-Celt
, Michał Chmielowiec, Andrzej Chomiński-Martin, Marian Czarnecki, Wawrzyniec Czereśniewski, Andrzej Czyżowski, Stanisław Deja,
Piotr Dmochowski-Lipski
(korespondent w
Nowym Jorku
),
Czesław Dobek
, Sławomir Dunin-Borkowski, Roman Fengler, Jan Fryling, Stefan Gacki, Danuta Gamarnikow, Michał Gamarnikow, Lechosław Gawlikowski,
Piotr Guzy
, Maria de Hernandez-Paluch, Paweł Hęciak (korespondent w
Berlinie
),
Andrzej Iwicki
(ps. Jan Bogatko), korespondent w
Bonn
, Zygmunt Jabłoński, Krystyna Jasiewicz, Urszula Jasińczyk-Zamorska, Zbigniew Jordan,
Jacek Kalabiński
(szef Biur w
Nowym Jorku
i
Waszyngtonie
) ,
Jacek Kaczmarski
, Zdzisław Kania, Janina Katelbach-Starzyńska,
Tadeusz Katelbach
, Zenaida Katelbach, Leopold Kielanowski,
ks. Tadeusz Kirschke
, Ignacy Klibański, Krzysztof Klimiuk,
Barbara Klimkiewicz-Kobylińska
, Anatol Kobyliński, Małgorzata Kocznorowska-Raczyńska, Zdzisław Kołodziejski, Kazimierz Komła (korespondent w
Rzymie
), Eileen Korczyńska, Jerzy Korczyński, Tadeusz Kryska-Karski, Andrzej Krzeczunowicz,
Jerzy Krzywicki
(ps. Jerzy Rawicz) Jan Kuchejda, Marek Lehnert (korespondent w
Rzymie
), Michał Lisiński (korespondent w
Sztokholmie
), Santos Liszko, Tadeusz Łada-Bieńkowski, Teresa Łatyńska,
Henryk Łubieński
(korespondent w
Berlinie
), Ludwik Łubieński,
Witold Łukaszewicz
, Jacek Machniewicz,
Włada Majewska-Budzyńska
,
Krystyna Marek
, Janusz Marchwiński,
Jan Markowski
, Ewa Mieroszewska, Danuta Mierzanowska, Jan Mierzanowski,
Andrzej Mietkowski
, Krystyna Miłotworska-Hillary,
Władysław Minkiewicz
, Mamert Miż-Miszyn, Wacław Modrzeński, Bogdan Moliński (korespondent w
Waszyngtonie
)
Maciej Dzierżykraj-Morawski
(korespondent w
Paryżu
), Barbara Nawratowicz,
Tadeusz Nowakowski
,
Włodzimierz Odojewski
,
Jan Olechowski
, Barbara Palester,
Roman Palester
, Stanisława Paprocka, Tadeusz Parczewski,
Alina Perth-Grabowska
,
Leszek Perth (Pertkiewicz)
,
Marian Piotrowski
, Tadeusz Piszczkowski,
Andrzej Pomian
, Wacław Pomorski (korespondent w
Wiedniu
), Władysław Poncet de la Riviére,
Witold Pronobis
,
Stanisław (Stash) Pruszyński
, Bronisław Przyłuski, Józef Ptaczek, Mirosława Pyzioł, Zbigniew Racięski, Wacław Radulski,
Eugeniusz Romiszewski
, Renata Rozpędowska, Henryk Rozpędowski, Józef Ruszar, Jeremi Sadowski, Witold Srzednicki, Wojciech Stockinger,
Czesław Straszewicz
, Franciszek Strzałko, Stanisław Strzetelski, Aleksandra Stypułkowska,
Wiktor Sukiennicki
, Sławomir Suss,
Włodzimierz Sznarbachowski
, Wiktor Szyłejko,
Józef Światło
, Andrzej Świdlicki, Aleksander Świeykowski, Krystyna Święcicka,
Marek Święcicki
, Marek Tabin, Konrad Tatarowski,
Wojciech Trojanowski
,
Wiktor Trościanko
,
Jan Tyszkiewicz
,
Michał Tyszkiewicz
,
Adam Uziembło
, Karol Wagner (Pieńkowski), Marek Walicki, Władysław Wantuła (szef Biura w
Nowym Jorku
),
Wojciech Wasiutyński
, Janusz Wedow, Wiesław Wawrzyniak,
Bolesław Wierzbiański
,
Andrzej Więckowski
,
Bronisław Wildstein
, Józef Winawer, Krystyna Wojtasik (korespondent w
Nowym Jorku
), Irma Wysocka, Tadeusz Zachurski (korespondent w
Waszyngtonie
), Stanisław Zadrożny,
Paweł Zaremba
, Piotr Załuski, Stanisław Załuski, Kazimierz Zamorski, Grzegorz Ziętkiewicz (korespondent w
Berlinie
),
Tadeusz Zawadzki-Żenczykowski
, Paweł Zdziechowski, Bogdan Żurek.
Z Rozgłośnią Polską RWE współpracowali również znani pisarze, publicyści i działacze emigracyjni, m.in.
Stanisław Barańczak
,
Adam Ciołkosz
,
Natalia Gorbaniewska
,
Marian Hemar
,
Gustaw Herling-Grudziński
,
Jakub Karpiński
,
Marian Kukiel
,
Jan Lechoń
,
Zygmunt Nowakowski
,
Bohdan Osadczuk
,
Leopold Tyrmand
,
Leopold Unger
,
Tomas Venclova
,
Kazimierz Wierzyński
,
Szymon Wiesenthal
,
Józef Wittlin
.
Z Rozgłośnią Polską RWE kontaktowało się w okresie PRL wiele osób mieszkających w
Polsce
, przekazując materiały zza "żelaznej kurtyny", mimo częstych szykan ze strony władz komunistycznych (np. Danuta Bańkowska,
Władysław Bartoszewski
, Ewa Dreżepolska, Stanisław Salmonowicz).
Rozgłośnia Polska RWE nadawała audycje informacyjne oraz bloki programowe o tematyce politycznej (Fakty, wydarzenia, opinie, Panorama dnia i Panorama tygodnia, przeglądy prasy: polskiej - "drugoobiegowej" i emigracyjnej), ekonomicznej, rolniczej (Droga przez wieś), kulturalnej (Na czerwonym indeksie - m.in. książki w wyborze
Włodzimierza Odojewskiego
, czytane przez Andrzeja Chomińskiego, Z dziejów
PRL
Tadeusza Żenczykowskiego
, Współczesna historia Polski, U naszych sąsiadów, audycja muzyczna Kwadrans
Jacka Kaczmarskiego
) i religijnej (kapelan radia ks.
Tadeusz Kirschke
), regularnie ujawniając nieprawości reżimu komunistycznego i odgrywając istotną rolę w demokratycznych przemianach w kraju. W
1971
r.
Służba Bezpieczeństwa PRL
przeprowadziła kombinację operacyjną, ujawniając materiały zebrane przez swojego agenta wywiadu kpt.
Andrzeja Czechowicza
, który w
1965
r. przeniknął do pracy w Rozgłośni Polskiej.
Od 1990 do 1994 Rozgłośnia prowadziła oficjalną działalność w
Warszawie
. 30 czerwca 1994 w
Poznaniu
odbyło się uroczyste zakończenie jej działalności z udziałem pracowników i władz RWE, władz Polski i ambasadora Stanów Zjednoczonych.
Podczas uroczystości podjęto m.in. ideę stworzenia "Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa", które zainaugurowało oficjalnie swą działalność w
Warszawie
, w 1995. Obecnie istnieje ono pod nazwą "
Stowarzyszenie Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa Imienia Jana Nowaka-Jeziorańskiego
". W warszawskim lokalu Stowarzyszenia Radio Café, gdzie mieści się Klub RWE, umieszczono m.in. bogate archiwum fotograficzne, dokumentujące działalność Rozgłośni Polskiej.
Po 1994 na bazie Rozgłośni Polskiej RWE została utworzona prywatna instytucja pod kierownictwem ostatniego dyrektora Rozgłośni Polskiej
Piotra Mroczyka
, pod nazwą "RWE Incorporated", od której jednak dystansowało się wielu dawnych dziennikarzy Rozgłośni Polskiej RWE. Rozgłośnia Mroczyka starała się przez kilka lat o koncesję w Polsce, której jednak nie otrzymała. Ostatnie audycje "RWE Incorporated" na falach krótkich zostały nadane w styczniu 1996.
10 maja 2007 w 55. rocznicę nadania pierwszej audycji przez Rozgłośnię Polską Radia Wolna Europa w Monachium
Sejm RP
złożył podziękowanie jej twórcom, pracownikom i współpracownikom w kraju i na Zachodzie. Uchwała została przyjęta przez
aklamację
.
Archiwa dźwiękowe Rozgłośni Polskiej RWE zostały zdeponowane w
Naczelnej Dyrekcji Archiwów Państwowych
.
Języki, w których nadaje obecnie Radio Wolna Europa/Radio Swoboda
Obecny zasięg nadawania RFE/RL (
2009
)
Książki dotyczące działalności RWE (wybór)
-
Zbigniew Błażyński
, Mówi Józef Światło. Za kulisami bezpieki i partii 1940-1955 (słowo wstępne
Jan Nowak-Jeziorański
; Polska Fundacja Kulturalna
1985
, [2 wydania];
1986
,
1988
,
1989
; Oficyna Wydawnicza "Rytm"
1990
; Polska Fundacja Kulturalna - Wydawnictwo LTW
2003
, ; ponadto liczne wydania II obiegu wydawniczego przed 1989)
- Richard H. Cummings, Cold War Radio: The Dangerous History of American Broadcasting in Europe, 1950-1989 (McFarland & Company, Jefferson
2009
, )
- Jolanta Hajdasz, Szczekaczka czyli Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa (Media Rodzina
2006
, )
- Zygmunt Jabłoński, Gabinet figur radiowych (Pogląd, Berlin
1985
, )
- Anatol Kobyliński, Wędrówki pana Anatola (Agawa
1996
, )
-
Marek Łatyński
, Ogród angielski 1. Wspomnienia z Radia Wolna Europa (Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
1997
, )
-
Paweł Machcewicz
, "Monachijska menażeria". Walka z Radiem Wolna Europa (Instytut Pamięci Narodowej - Instytut Studiów Politycznych PAN
2007
, ; seria: "Monografie", t. 33)
-
Jerzy Morawski
, Głosy z Monachium (Interpress
1993
, )
-
Maciej Morawski
,
Łącznik z Paryża
(Instytut im. Stefana Grota - Roweckiego, Leszno
2007
, ; wydanie 2, uzupełnione pt.
Łącznik z Paryża – Rzecz o weteranie zimnej wojny
, Instytut im. Stefana Grota - Roweckiego, Leszno
2009
[właśc.
2008
])
-
Jan Nowak-Jeziorański
, Wojna w eterze Tom I 1948-1956 (Odnowa, Londyn
1985
, ; liczne wydania II obiegu w Polsce oraz wznowienia krajowe po 1989)
-
Jan Nowak (Zdzisław Jeziorański)
, Polska z oddali Tom II 1956-1976 (Odnowa, Londyn
1988
, ; liczne wydania II obiegu w Polsce oraz wznowienia krajowe po 1989)
-
Jan Nowak-Jeziorański
,
Jerzy Giedroyc
, Listy 1952-1998 (wybór, opracowanie i wstęp Dobrosława Platt; Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum
2001
, )
-
Andrzej Paczkowski
, Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce (Prószyński i S-ka
2009
, )
- Konrad W. Tatarowski, Literatura i pisarze w programie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa (Universitas
2006
, )
- George Urban, Radio Wolna Europa i walka o demokrację. Moja wojna w czasie zimnej wojny (przeł. Maciej Antosiewicz; Prószyński i S-ka
2000
, )
- Violetta Wejs-Milewska, Radio Wolna Europa na emigracyjnych szlakach pisarzy. Gustaw Herling-Grudziński, Tadeusz Nowakowski, Roman Palester, Czesław Straszewicz, Tymon Terlecki (Wydawnictwo Arcana
2007
, )
- Kazimierz Zamorski, Pod anteną Radia Wolna Europa (Wydawnictwo Wers
1995
, )
- Pięćdziesiąt lat Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Materiały sesji jubileuszowej (red.
Daria Nałęcz
; Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
2003
)
- PRL atakuje Radio "Wolna Europa". Teksty, rysunki i karykatury z prasy, radia, telewizji i wydawnictw książkowych (wybór i wstęp:
Alina Grabowska
; Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum
2002
, )
- Radio Wolna Europa w polityce polskiej i zachodniej (materiały z konferencji naukowej, zorganizowanej w dniach 30 listopada – 1 grudnia 2007 r. na Uniwersytecie Warszawskim; pod red. Andrzeja Borzyma i Jeremiego Sadowskiego; Stowarzyszenie Wolnego Słowa
2009
, )
- Tu Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa (wybór tekstów:
Alina Perth-Grabowska
, Bogdan Żurek; red. Andrzej Dusza, Krzysztof Dobrecki; "Przegląd Koniński" na zlecenie
Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa
,
1995
, )
- Wokół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Materiały konferencji naukowej (red. Władysław Stępniak; Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych
2002
)
- Wspomnienia pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa (red.
Alina Grabowska
; Oficyna Wydawnicza "Rytm"
2002
, )
Zobacz też
Linki zewnętrzne