Władysław Gizbert-Studnicki (ur.
1867
w
Dyneburgu
, zm.
1953
w
Londynie
) – polski polityk i publicysta orientacji proniemieckiej. Brat Wacława, archiwariusza wileńskiego.
Życiorys
W młodości był działaczem
II Proletariatu
, za działalność socjalistyczną zesłany na
Syberię
. Po powrocie z zesłania wszedł do władz
Polskiej Partii Socjalistycznej
. Przeszedł następnie do
ruchu ludowego
, by ostatecznie stać się ideologiem ruchu narodowego. Porzucił jednak
endecję
, zrażony jej rusofilstwem.
W 1904 napisał książkę Od socjalizmu do nacjonalizmu, gdzie przedstawił przyczyny zmiany swoich poglądów. W 1910 wydał Sprawę polską, w której głosił potrzebę odbudowy niepodległej
Polski
w oparciu o
państwa centralne
. Wysunął wówczas koncepcję tzw.
trializmu
, czyli poszerzenia
austro-wegierskiej
unii realnej
o trzeci człon, którym miało być odbudowane państwo polskie. Był zwolennikiem rozbicia
Rosji
, która okupowała 80% terytorium
I Rzeczypospolitej
(w granicach z 1772). Stał się jednym z najwybitniejszych przedstawicieli orientacji proniemieckiej. 10 maja 1916 spotkał się z generał-gubernatorem
Hansem von Beselerem
, któremu przedłożył projekt powołania niepodległej Polski, ze wschodnią granicą na
Dźwinie
i
Berezynie
, z zachowaniem zachodniej granicy
Kongresówki
z
Niemcami
z 1815. 21 lipca 1916 założył
Klub Państwowców Polskich
. Nazywany był jednym ze współautorów
aktu 5 listopada
, mocą którego utworzono
Królestwo Polskie
.
Wszedł do 25-osobowej
Tymczasowej Rady Stanu
.
W
II Rzeczypospolitej
poświęcił się działalności publicystycznej, wydając szereg książek, m.in. w 1935 System Polityczny Europy a Polska, która to praca wywołała w 1936 niepokój samego
Wiaczesława Mołotowa
.
W 1938 wydał książkę Kwestia Czechosłowacji a Racja Stanu Polski, a w czerwcu 1939 Wobec nadchodzącej drugiej wojny światowej, gdzie prognozował izolowaną wojnę Polski z Niemcami i niewykonanie zobowiązań sojuszniczych wobec RP przez Wielką Brytanię i Francję. Książka została pozbawiona
debitu
w Polsce, a jej nakład skonfiskowany.
W październiku 1939 napisał do władz
III Rzeszy
Memoriał w sprawie odtworzenia Armii Polskiej i w sprawie nadchodzącej wojny niemiecko-sowieckiej, w którym postulował odtworzenie
Wojska Polskiego
, które w sojuszu z
Wehrmachtem
miało wyzwalać narody
ZSRR
.
20 stycznia 1940 napisał w Warszawie i wystosował Memoriał dla Rządu Niemieckiego w sprawie polityki okupacyjnej w Polsce, w którym protestował przeciwko
nazistowskim
metodom terroru i oskarżał niemieckie czyny w Polsce. Wyjechał do
Berlina
i z memoriałem dotarł do
Goebbelsa
. Jednak został aresztowany przez Gestapo, po czym internowany w sanatorium w Neubabelsbergu. Zwolniono go po klęsce Francji. 6 sierpnia 1940, uzyskał zezwolenie na powrót do Warszawy. Podtrzymywał tam nadal kontakty z władzami okupacyjnymi, wykorzystywał je także do krytyki działań niemieckich wobec Polaków oraz do interwencji, niejednokrotnie skutecznych, w sprawach osób uwięzionych. Jego petycje zostały zignorowane. 10 lipca 1941 ponownie aresztowany przez Gestapo; uwięziony na
Pawiaku
, gdzie przebywał w więzieniu ponad rok. Został zwolniony w wyniku interwencji
Maurycego Stanisława Potockiego
15 sierpnia 1942. Niezrażony, propagował wciąż ideę polsko-niemieckiej współpracy politycznej i wojskowej.
Po wojnie zgłosił się na świadka obrony w procesie feldmarszałka
Ericha von Mansteina
[1], nie doszło jednak do wezwania go na salę rozpraw.
Przypisy
- ↑ por. Józef Mackiewicz: Droga pani. Warszawa: Officyna Liberałów, 1988, s. 43. ISBN 0-9076-13-1.
Linki zewnętrzne