Wizytówka Wołowa - stylizowane woły
Wołów (
łac.
Wolavia,
niem.
Wohlau) –
miasto
w
woj. dolnośląskim
, w
powiecie wołowskim
, 12,414 mieszkańców (31.12.2006 wg Urz.Miasta i Gminy). Miasto jest siedzibą
gminy miejsko-wiejskiej Wołów
. Od 1945
miasto
należy do województwa z siedzibą we
Wrocławiu
(z wyjątkiem krótkiego okresu przejściowego w 1945, kiedy siedziba znajdowała się w
Trzebnicy
a potem w Lignicy (obecnie
Legnica
), które wielokrotnie zmieniało granice i nazwę na skutek reform
podziału administracyjnego kraju
(1946, 1950, 1957, 1975, 1998). W krajobrazie dominują pola uprawne, łąki i lasy. Na płn.-zach od miasta rozciąga się
Park Krajobrazowy Doliny Jezierzycy
(7953 ha), do której wpływa rzeczka
Juszka
oddzielająca Wołów od
Krzywego Wołowa
. W obrębie PK Doliny Jezierzycy znajduje się ścisły
rezerwat przyrody Uroczysko Wrzosy
(576 ha).
Położenie
Położone 108 m n.p.m. na południowo-zachodnich stokach
Wzgórz Trzebnickich
(zw. potocznie
Kocimi Górami
(z niemieckiego: Katzengebirge) stanowiącymi środkowa część
Wału Trzebnickiego
łagodnie opadającymi na południe i zachód w pradolinę
Odry
a na północy w pradolinę
Baryczy
.
Zabytki
W Wołowie znajduje się kilka zabytkowych obiektów:
- kościół
barokowy
pw.
św. Karola Boromeusza
z lat
1712
-
1724
, obok budynek poklasztorny.
- kościół
gotycki
z XIV-XV w. pod wezwaniem
św. Wawrzyńca
, wystrój wnętrza barokowy,
renesansowe
i barokowe
epitafia
mieszczan wołowskich, do
1973
ewangelicko-augsburski
, od
1998
parafia
rzymskokatolicka
. We wnętrzu unikatowe barokowe
organy
Adama Horatio Caspariniego
z
1716
. Od
2001
miejsce Międzynarodowego Festiwalu Muzyki Organowej.
- zamek piastowski wielokrotnie przebudowywany, obecny kształt nadano mu w latach 20.
XX
w. Na pierwszym piętrze gotycki kamienny
portal
. Przed zamkiem kolumna maryjna z
1733
.
- fragmenty średniowiecznych murów obronnych wraz z pomnikiem "wołowskich byków".
- ratusz z II poł.
XV
w., wielokrotnie przebudowywany, odbudowany po zniszczeniach w
1945
. Na południowej ścianie kamienne średniowieczne znaki cechowe, obok zrekonstruowany
budynek wagi
.
- Więzienie wybudowane w latach 1891-93 w tzw. systemie pensylwańskim na planie krzyża na miejscu starszego i małego więzienia pomocniczego. Od końca
1944
Niemcy przetrzymywali i likwidowali w nim jeńców z
powstania warszawskiego
, od stycznia
1945
do początku
1949
w rękach
radzieckiego
NKWD
, które więziło tu i także likwidowało głównie byłych żołnierzy armii
Własowa
. W II połowie 1949 przejęte przez władze
PRL
, które w latach 50. oraz 80. przetrzymywały w nim więżniów politycznych. Najprawdopodobniej to
więzienie
(ZK Wołów) wspomina
Marek Hłasko
w opowiadaniu
"Sowa, córka piekarza"
(1968).
Na terenie gminy Wołów znajduje się
Lubiąż
ze wspaniałym
cysterskim
budynkiem poklasztornym.
Historia
Okres przedpiastowski
Ziemia wołowska dzieliła historię rejonu Dolnego Śląska, który w
VII w.
został zasiedlony przez lechickie plemiona słowiańskie (m.in.
Trzebowian
). Potem znalazł się w obrębie państwa
Wielkich Moraw
(IX-X w.) a ok.
990
został włączony do państwa
Mieszka I
.
W Polsce piastowskiej
Wołów to jedno z najstarszych miast śląskich, wspomniane w
1157
, kiedy
Władysław II Wygnaniec
nakazał budowę zamku drewnianego (na palach) na bagnistych terenach nad rzeką
Juszką
; obok zamku rozwinęła się osada. Miasto otrzymało prawa miejskie ok.
1285
, prawdopodobnie było lokowane przez jednego z Piastów głogowskich –
Przemka ścinawskiego
(najstarsza zachowana pieczęć z
herbem
miasta pochodzi z
1473
), potem nastąpił napływ osadników niemieckich, przedmieścia – gdzie obecnie jest zlokalizowane więzienie- długo zamieszkane były głównie przez ludność polską. Polskie nazwiska wystepowały tam jeszcze w końcu XIX w. (
Kasowskiy
) a nazwa tych przedmieść
Polska Wieś
(Polnischdorf) przetrwała aż do lat 1930. Pod koniec
XIII
w. miasto i okolice zostały zniszczone przez jedno z najsilniejszych na obecnych ziemiach polskich
trzęsień ziemi
. Na miejscu drewnianego zamku murowany zamek z cegły wzniósł książę oleśnicki
Konrad I
w połowie
XIV w.
W Królestwie Czech
W
1392
Wołów przyłączono do
luksemburskiego
Królestwa Czech
. Miejsce sądów książęcych (hofgericht). W
XIV
i
XV
w. uformowały się władze miejskie (rada i burmistrz). Miasto było lokalnym ośrodkiem władzy z własną mennicą do
1492
, kiedy stało się własnością króla czeskiego
Władysława II Jagiellończyka
(1456-1516).
W państwie Habsburgów
W
1526
wraz z
Czechami
Wołów wchodzi w skład państwa austriackich
Habsburgów
. W
XVI
w. wołowski zamek jest rozbudowany. Miasto nawiedzały zarazy, z których najstraszniejszą była epidemia
dżumy
z
1585
, zawleczona z
Wrocławia
przez rodzinę Wutke. Przy życiu pozostało tylko 375 mieszkańców miasta i przedmieść. W
XVI
-
XVII
w. Wołów to znany ośrodek sukiennictwa i handlu, większość mieszkańców staje się ewangelikami.
Wojna trzydziestoletnia
zrujnowała miasto i region (ludność miasta zmalała o połowę). Od
1653
do
1675
miasto było stolicą samodzielnego księstwa
Piastów Śląskich
; pozostało rezydencją książęcą do
1765
, a od
1675
po śmierci ostatniego śląskiego Piasta, księcia brzesko-legnicko-wołowskiego
Jerzego IV Wilhelma
(1650-1675),
księstwo wołowskie
znalazło się pod bezpośrednim zwierzchnictwem Habsburgów. 12 maja
1689
ogromny pożar zniszczył większość zabudowań, w tym ratusz, kościół i szkołę. W latach
1705
-
1711
cesarz
Józef I Habsburg
, zwolennik
merkantylizmu
, uwolnił chłopów od
pańszczyzny
w księstwie legnicko-brzesko-wołowskim, mimo sprzeciwu miejscowej arystokracji. Skutkiem było zwiększenie produkcji rolnej i zamożności miasta. Jednak wkrótce Józef I spowodował zapaść ekonomiczną zmuszając ewangelickich chłopów do emigracji do
Transylwanii
i wyludniając w ten sposób okolice Wołowa. Józef I nie mógł jednak zmusić ewangelickich mieszczan wołowskich do zmiany wyznania na katolickie, ponieważ wolność wyznania gwarantował im
pokój westfalski
. Okres
kontrreformacji
zaznaczył się w Wołowie budową klasztoru i kościoła
karmelitów
(obecnie św. Karola Boromeusza).
W Królestwie Prus i w Niemczech
W
1742
Wołów został przyłączony do
Królestwa Prus
w wyniku
I wojny śląskiej
. Od tego czasu stał się miastem garnizonowym wojsk pruskich. Kolejny pożar w
1781
spowodował upadek miasta oraz jego stopniową odbudowę, przy czym ze względów bezpieczeństwa wznoszono budynki z cegły, kryte dachówką. Rozebrano również częściowo mury miejskie. Od
1816
siedziba powiatu. Otwarcie linii kolejowej
Wrocław
–
Berlin
i
Szczecin
1 sierpnia
1874
r. oraz rozbudowa dróg i
infrastruktury
miejskiej spowodowało ożywienie ekonomiczne. W wyborach do
Reichstagu
5 marca 1933
NSDAP
otrzymała wyjątkowo wysokie poparcie wynoszące 60,7%[1]. W czasie
II wojny światowej
w mieście istniała baza zaopatrzeniowa formacji
SS
.
W Polsce
Zdobyte przez
Armię Czerwoną
26 stycznia
1945
i przyłączone do
Polski
. Zabudowa zniszczona w 70%. Po
II wojnie światowej
zasiedlone w większości przez
emigrantów
wysiedlonych z dawnych obszarów wschodnich
II Rzeczypospolitej
(głównie z dawnego
województwa wileńskiego
i
tarnopolskiego
),
repatriantów
(np. z
Francji
,
Związku Radzieckiego
) oraz przez ludność
łemkowską
wysiedloną z
Bieszczadów
i innych obszarów obecnej Polski południowo-wschodniej (do
1948
osiedlono w d. powiecie wołowskim 2800 osób po zakończeniu
Akcji "Wisła"
). Praktycznie nie było tutaj polskich
autochtonów
ani też nie ostała się ludność niemiecka (w większości ewakuowana przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną). Wołów stał się także miejscem osiedlenia zakonu (w założeniu kaplicy Św. Józefa przy ul. Poznańskiej)
Benedyktynek ormiańskich
ze
Lwowa
. Jednakże z powodu braku rodzimych powołań i faktycznego zaniku społeczności ormiańskiej w granicach powojennej Polski, zdecydowały się one w 1961, na konwersję na
obrządek łaciński
. Po wojnie znaczna rozbudowa i modernizacja miasta jako lokalnego ośrodka usługowo-przemysłowego, o dobrej sytuacji współczesnego Wołowa świadczy stale rosnąca liczba mieszkańców (w
1939
miasto wraz z
Krzywym Wołowem
liczyło tylko 7971 mieszkańców). Ponadto w więzieniu ZK Wołów przebywa jednorazowo ok. 1400 penitencjariuszy.
19 sierpnia
1962
miał miejsce w Wołowie napad na bank największy w historii Polski pod względem wysokości łupu (12 531 000 zł). W
2005
otworzono Ośrodek Sportu i Rekreacji (na miejscu przedwojennego basenu) z ośmiotorowym 50-metrowym otwartym basenem, na którym odbyły się w lipcu
2006
pierwsze w Wołowie ogólnopolskie zawody pływackie (Mistrzostwa Polski Juniorów 16-letnich).
Religia
Większość mieszkańców Wołowa stanowią
katolicy
- siedzibę mają tu dwie parafie rzymskie, św. Wawrzyńca i św. Karola Boromeusza, oraz parafia greckokatolicka. Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi także zbór
Kościoła Chrześcijan Baptystów
,
protestancka
wspólnota o charakterze
ewangelicznym
. W pobliskim Starym Wołowie siedzibę ma także parafia prawosławna.
Gospodarka i transport
Znaczna część ludności znajduje zatrudnienie w
dolnobrzeskich
zakładach chemicznych
PCC Rokita
, w ZK Wołów oraz mniejszych przedsiębiorstwach produkcyjno – usługowych. Wołów jest położony przy drodze wojewódzkiej nr 340 ze
Ścinawy
do
Oleśnicy
(przez
Oborniki Śl.
i
Trzebnicę
). Warto dodać, że w Wołowie w roku 1897 testowano linię tramwajową na późniejszy pożytek
Wrocławia
. Linię jednak rozebrano na początku XX wieku.
Linie kolejowe
W roku 1874 uruchomiono połaczenia kolejowe miasta z Wrocławiem wraz z wybudowaniem
stacji kolejowej Wołów
.Po
II wojnie światowej
Armia Czerwona
rozebrała zachodni tor poprzednio dwutorowej trasy kolejowej
Wrocław
–
Głogów
i wraz z mostami wywiozła do
ZSRR
. W rezultacie po odbudowie i reperacji toru wschodniego oraz odpowiadającym im mostom na rzece
Odrze
w
Brzegu Dolnym
i
Ścinawie
uruchomiono połączenie zwane "trasą szczecińską" lub "magistralą nadodrzańską" łączące
Szczecin
z
Przemyślem
poprzez
Zieloną Górę
,
Wrocław
,
Katowice
i
Kraków
. Była to ważna trasa pasażerska (najdłuższa w
Polsce
linia osobowa) oraz towarowa, szczególnie dla masowego transportu węgla kamiennego z
Górnego Śląska
do portów w
Szczecinie
i
Świnoujściu
. W l. 1960. odbudowano tor zachodni wraz z mostami na Odrze a w latach 1970. trasę elektryfikowano. Większość ruchu pasażerskiego była obsługiwana przez wrocławski
Dworzec Świebodzki
, który zamknięto w
1992
. Intensywna eksploatacja linii oraz nie wystarczające nakłady na jej utrzymanie spowodowały, że z powodu złego stanu technicznego w l. 1990. zamknięto dla ruchu wschodni tor wraz z mostem na Odrze na odcinku pomiędzy
Księginicami
a
Wołowem
. Uprzednio, w
1960
zamknięto lokalną linię kolejową Wołów –
Lubiąż
, która została uruchomiona
15 grudnia
1916
i następnie w
1923
przedłużona do
Malczyc
. Po
II wojnie światowej
na skutek zniszczenia mostu na Odrze w Lubiążu udostępniono tylko odcinek Wołów – Lubiąż o dł. 16 km z pośrednimi stacjami w
Mojęcicach
,
Krzydlinie Małej
i
Ratajach
. Linię rozebrano w
1970
(link zewnętrzny: (Linia kolejowa Wołów -
Malczyce
).
Administracja
Wołów jest członkiem stowarzyszenia Unia Miasteczek Polskich[2].
Znani mieszkańcy Wołowa
-
Franz Karl Achard
- odkrywca metody produkcji cukru z buraków, zmarł w Wołowie w
1821
.
-
Ludwika Anhalcka
(Louise von Anhalt-Dessau), księżna legnicko-brzesko-wołowska, jedna z najbardziej wpływowych kobiet swojej epoki, regentka księstwa w latach
1672
-
1680
, często rezydowała w Wołowie.
-
Emil Adolf von Behring
- laureat
Nagrody Nobla
(
medycyna
) w
1901
, w
1880
pracował jako lekarz wojskowy w Wołowie.
-
Johann Heermann
- poeta i
pastor
ewangelicki, twórca hymnów, w
1597
uczył się w szkole łacińskiej w Wołowie.
-
Mirosław Hermaszewski
- jedyny polski (i jeden z bardzo niewielu europejskich)
kosmonauta
(od 27 czerwca do 5 lipca 1978 odbył lot statkiem kosmicznym
Sojuz
30). W Wołowie spędził dzieciństwo i młodość; tu ukończył szkołę podstawową i liceum.
- Oskar Müller - działacz lewicowy prześladowany przez nazistów. Za pomoc niesioną więźniom
obozu koncentracyjnego
nazwany "aniołem z
Dachau
". W latach
1945
-
1947
minister Pracy i Polityki Społecznej w
Hesji
(
RFN
), do
1953
poseł do
Bundestagu
, urodzony w Wołowie w
1896
, tu ukończył gimnazjum.
-
Daniel Czepko von Reigersfeld
- mistyk i poeta
Baroku
, zmarł w Wołowie w
1660
.
-
Jan II Szalony
(1435-1504) - książę żagańsko-głogowski. Ostatnie lata życia (ok. 1497-1504) spędził pod opieką zięciów w wydzielonym z ich dzierżaw Wołowie gdzie zmarł 22 września 1504. Został pochowany w tutejszym kościele parafialnym. Był ostatnim przedstawicielem
Piastów głogowsko-żagańskich
- gałęzi
śląskiej linii Piastów
wyodrębnionej w poł. XIII wieku (protoplastą linii był
Konrad I głogowski
). Linia panowała na tronach księstw: głogowskiego, bytomskiego, żagańskiego, kożuchowskiego, krośnieńskiego i ścinawskiego.
Przypisy
Zobacz też
Linki zewnętrzne