Zabytkowe kamieniczki przy kościele św. Mikołaja
Preszów (
słow.
Prešov,
ros.
Пряшев,
ukr.
Пряшів,
węg.
Eperjes,
niem.
Eperies, od 1939 także Preschau,
łac.
Fragopolis lub Eperiessinum,
cyg.
Perieszys) -
miasto
we wschodniej
Słowacji
, ośrodek administracyjny
kraju preszowskiego
i powiatu Preszów. Drugie co do wielkości miasto wschodniej Słowacji i trzecie - całego kraju. Leży w
historycznym regionie
Szarysz
, tylko 38 km na północ od
Koszyc
.
Geografia
Preszów leży na wysokości 255 m n.p.m. u ujścia rzeczki
Sekčov
do rzeki
Torysa
, na północnym krańcu
Kotliny Koszyckiej
, między
Górami Tokajsko-Slańskimi
(Slanské vrchy) na wschodzie,
Rudawami Spiskimi
(pasmo Čierna hora) na zachodzie i
Górami Czerchowskimi
(Čergov) na północy. Liczba mieszkańców miasta wynosi 91 205 osób [1 I 2005], powierzchnia - 71,09 km². Dzieli się na cztery dzielnice: Prešov, Šalgovík, Solivar i Nižná Šebastová.
Preszów leży na skrzyżowaniu dróg krajowych
nr 18
(
R4
, z
Michaloviec
do granicy z
Czechami
) i
68
(
D1
, od granicy z
Polską
przez
Starą Lubowlę
i Koszyce do granicy z
Węgrami
. W mieście kończy się międzynarodowa trasa
E371
, przebiega przez nie trasa
E50
. Wybiega stąd lokalna droga 546 do
Gelnicy
i
Spiskiej Nowej Wsi
. Z Preszowa rozchodzą się cztery linie kolejowe: na północny zachód do Starej Lubowli i
Nowego Sącza
, na północ do
Bardiowa
, na wschód do
Vranova nad Topľou
i na południe do Koszyc.
Historia
Początki osadnictwa
Osadnictwo w okolicy Preszowa datuje się od
paleolitu
- najstarsze znaleziska pochodzą sprzed 28 tysięcy lat. Znaleziska z czasów rzymskich wskazują na intensywne kontakty handlowe z Rzymem.
Słowianie
napłynęli w okolice miasta z północy około IV lub V wieku, jednak ich intensywniejsze osadnictwo nastąpiło dopiero za czasów Wielkich Moraw. Od X do połowy XI wieku obszar ten znajdował się w granicach Polski. Znajdował się tu znany polski graniczny gród Castrum Salis wzmiankowany zarówno w dokumentach polskich jak i węgierskich. Pod koniec XI wieku tereny te zostały opanowane przez
Królestwo Węgier
. W połowie XIII wieku, po najazdach tatarskich zaczęto osiedlać tu
Niemców karpackich
.
XIII-XVII wiek
Pierwsza pisemna wzmianka o Preszowie pochodzi z
1247
. W
1299
król
Andrzej III
lokował
Preszów na prawie spiskim, a w
1374
król
Ludwik I
nadał mu uprzywilejowany status wolnego miasta królewskiego. Wówczas Preszów był już największym ośrodkiem w dolinie Torysy. W XIV i XV wieku miasto bogaciło się na sprzedaży do Polski węgierskiego wina z doliny
Cisy
i na
rzemiośle
. Po pożarze w
1418
miasto odbudowano już jako murowane. W
1429
powstała tu pierwsza szkoła. Od XV wieku miasto było członkiem związku pięciu wolnych miast królewskich wschodniej Słowacji -
Pentapolitany
. W
1572
w dzisiejszej dzielnicy Solivar (wówczas odrębnej osadzie) rozpoczęto wydobycie
soli kamiennej
. W
1647
miasto stało się siedzibą władz
komitatu
Sáros
. W
1667
preszowscy luteranie założyli znane ewangelickie kolegium preszowskie. W
1687
miasto poparło antyhabsburskie powstanie Emeryka Thököly'ego, za co władze habsburskie straciły 24 patrycjuszy (prešovský krvavý súd - krwawy sąd preszowski, "preszowskie jatki").
XVIII i XIX wiek
Na początku XVIII wieku miasto przeżywało kryzys. Po epidemiach i pożarach liczba mieszkańców spadła do 2 tysięcy. Ponowny rozwój zaczął się w połowie tego stulecia, gdy odrodziło się rzemiosło i handel, a także zaczęły powstawać
manufaktury
. W
1752
kopalnia soli w Solivarze została zatopiona, ale sól nadal wydobywano przez odparowywanie solanki. W czasie
konfederacji barskiej
Preszów stał się siedzibą
Generalności
- naczelnej władzy konfederackiej. Tu też
13 października
1770
uchwalono
Akt detronizacji Stanisława Augusta Poniatowskiego
. W
1873
przez miasto przeprowadzono
linię kolejową
. Pod koniec XIX wieku powstały w mieście sieć elektryczna, telefoniczna, kanalizacyjna i działał telegraf. Ostatni wielki pożar przetoczył się przez miasto w
1887
.
XX wiek
W
1918
Preszów znalazł się w granicach nowo powstałej
Czechosłowacji
. Podczas ofensywy Węgierskiej Armii Czerwonej w czerwcu
1919
w Preszowie proklamowano
Słowacką Republikę Rad
. Preszów przybrał na znaczeniu po anektowaniu przez Węgry Koszyc w
1938
, ponieważ ewakuowano tu wiele instytucji działających wcześniej w tym mieście. W
1944
miasto uległo dużym zniszczeniom wskutek bombardowań. Po
II wojnie światowej
miasto stało się ośrodkiem przemysłu, co pociągnęło za sobą szybki wzrost liczby mieszkańców - z 28 tys. w
1950
do 52 tysięcy w
1970
i 91 tysięcy w
1990
.
Preszów współczesny
Dzisiejszy Preszów to nadal ośrodek przemysłowy, a poza tym węzeł komunikacyjny, ośrodek administracyjny i centrum kultury. Nadal działają zakłady wydobycia i przetwórstwa soli kamiennej, oprócz tego istnieją zakłady przemysłu maszynowego i elektromaszynowego oraz odzieżowego. W mieście istnieje
Uniwersytet Preszowski
z ośmioma wydziałami oraz zamiejscowy wydział koszyckiej politechniki, łącznie kształcące ponad 10 tysięcy studentów. Preszów jest siedzibą trzech biskupów:
greckokatolickiego
, prawosławnego i luterańskiego. W mieście działają trzy teatry (rusiński Aleksandra Duchnowycza, słowacki Jonáša Záborského i lalkowo-dziecięcy zwany Babadłem), dwa muzea (lokalne i winiarskie), biblioteka, obserwatorium astronomiczne i
planetarium
. Wśród odbywających się w Preszowie imprez kulturalnych oraz ukierunkowanych na przyciągnięcie turystów, największe znaczenie dla miasta mają m.in. festiwal koronczarstwa Festival paličkovanej čipky odbywający się na przełomie września i października, czerwcowy dziecięcy festiwal folklorystyczny, doroczna pielgrzymka maryjna do Wielkiego Szarysza rozpoczynająca się 15 sierpnia, czy październikowy festiwal jazzowy. Lato stoi pod znakiem promocji miasta w ramach Kulturalnego Lata.
Śródmieście Preszowa pełne jest zabytków z różnych epok. Budowle
gotyckie
to na przykład
kościół św. Mikołaja
z
1347
roku, będący najstarszym obiektem w Preszowie. Pałac Rakoczego, księcia Siedmiogrodu, pochodzi z epoki
renesansu
, podobnie jaki preszowski kościół ewangelicki. O wielokulturowości dawnych mieszkańców miasta świadczą świątynie również innych wyznań chrześcijańskich oraz wielka
synagoga
mieszczącą obecnie kolekcję pamiątek po
Żydach
. Okres industrializacji i
komunizmu
wybił swe piętno na architekturze Preszowa, lecz nie zniszczył uroczej starówki porównywalnej z
koszycką
.
Dzisiejszy Preszów jest niemal jednolicie słowacki, mieszkają tu jedynie niewielkie grupy
Rusinów
i
Czechów
. Większy jest tylko odsetek
Cyganów
.
Zabytki
Linki zewnętrzne