Przeszczepianie narządów, transplantacja (z
łac.
transplantare – szczepić i plantare – sadzić) – przeszczepienie narządu w całości lub części, tkanki lub komórek z jednego ciała na inne (lub w obrębie jednego ciała). Przeszczepianiem narządów zajmuje się medyczna dziedzina naukowa nazywana transplantologią.
Przeszczep (transplantat) – komórki,
tkanki
(
skóra
,
rogówka
,
kości
) lub
narząd
(
serce
,
nerka
) pobrane od dawcy, podlegające
chirurgicznemu
przeszczepieniu do organizmu biorcy. Niektóre tkanki i narządy mogą być konserwowane i przechowywane w tzw. bankach.
Podział przeszczepów
- autogeniczny (autologiczny, inaczej
autotransplantacja
) – polega na przeniesieniu własnej tkanki lub narządu z jednego miejsca na drugie, np. przeszczep skóry
- izogeniczny (syngeniczny,
izotransplantacja
) – polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami identycznymi genetycznie np.
bliźniętami jednojajowymi
- allogeniczny (także: alogeniczny, inaczej
allotransplantacja
) – polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami tego samego gatunku, o podobnym, ale nie jednakowym
genotypie
, np. człowiek → człowiek
- ksenogeniczny (heterologiczny, ksenogenny,
ksenotransplantacja
) – polega na przeniesieniu tkanki lub narządu między osobnikami różnego gatunku np. świnia → człowiek
Najczęściej przeszczepiane narządy
Warunki powodzenia przeszczepu
- zgodność tkankowa
- właściwy dobór dawcy i biorcy
- zastosowanie dobrego płynu prezerwacyjnego i metody prezerwacji dla transplantu
- odpowiednie leczenie immunosupresyjne
- umiejętność rozpoznania i leczenia procesu
odrzucania
narządu przez organizm biorcy
- zapobieganie powikłaniom i ich leczenie
Historia przeszczepów narządów u ludzi
Aspekty medyczne
Zabiegi tego typu są bardzo skomplikowane i pracochłonne (niektórzy twierdzą, że to najtrudniejsze zabiegi chirurgiczne), ponadto występuje ryzyko, że wszczepiony narząd nie przyjmie się – to znaczy, że organizm będzie traktował go jako ciało obce i próbował zwalczyć (reakcja
odrzucenia przeszczepu
). W rzadkich przypadkach mamy do czynienia z sytuacją odwrotną czyli przeszczep zwraca się przeciw gospodarzowi i stara się go zniszczyć (
ang.
Graft vs host disease, GvHD) jest to tzn.
choroba przeszczep przeciw gospodarzowi
.
Aspekty etyczne
Krytyka idei transplantacji
Profesor
Bogusław Wolniewicz
określa transplantacje jako formę współczesnego
kanibalizmu
. Tak jak ludożerstwo ma na celu przeżycie kosztem konsumpcji zwłok (funkcja gastronomiczna, nawet jeśli ma rytuały magiczne), tak transplantologia ma na celu dłuższe przeżycie kosztem cudzych narządów. Idea obu działań jest podobna – dłuższe życie kosztem cudzych zwłok. Niemniej, istotną różnicą pomiędzy kanibalizmem a przeszczepianiem narządów pobranych ze zwłok jest to, że w przypadku przeszczepów śmierć dawcy następuje bez związku z zapotrzebowaniem na jego tkanki (poza sytuacjami kryminalnymi, często przedstawianymi w
thrillerach
medycznych[]).
Transplantacja w poszczególnych systemach religijnych
Chrześcijaństwo
Katolicyzm
Stanowisko
Kościoła katolickiego
w sprawie przeszczepiania narządów jest ogólnie pozytywne. Znacząca większość księży popiera tę formę leczenia.
Stanowisko papieża
Jana Pawła II
było pozytywne. Fragmenty z przemowy papieża podczas XVIII Kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Transplantacyjnego, Rzym, 29 sierpnia 2000:
"Transplantacja to duży krok naprzód w służbie nauki dla człowieka i obecnie wielu ludzi zawdzięcza swoje życie przeszczepionemu narządowi. Co więcej, technika transplantacji udowodniła, że jest znaczącym sposobem osiągnięcia głównego celu całej medycyny – służenia ludzkiemu życiu. Dlatego też w Liście Encykliki "Evangelium Vitae" sugerowałem, że jedną z dróg pielęgnowania prawdziwej kultury życia jest dawstwo narządów, wykonywane w sposób etycznie akceptowalny, z zamiarem oferowania szansy na zdrowie, a nawet życie, chorym, którzy czasem nie mają innej nadziei" (No. 86).
"Tak, jak z każdym nowym osiągnięciem ludzkim, ta szczególna dziedzina nauk medycznych, z całą nadzieją na zdrowie i życie, jaką oferuje, przedstawia również pewne krytyczne zagadnienia, które muszą być zbadane w świetle antropologicznej i etycznej refleksji."
Przemowa do uczestników Kongresu Międzynarodowego Towarzystwa Transplantacyjnego, 20 czerwca 1991, (No. 3): "Pierwsze, co musi zostać podkreślone, a co zauważyłem przy innej okazji, to fakt, że każdy narząd przeszczepiony ma swoje źródło w decyzji o bardzo dużej wartości etycznej: decyzja, aby zaoferować bez oczekiwania nagrody części własnego ciała dla zdrowia i dobrego samopoczucia innej osoby. W tym dokładnie zawiera się szlachetność tego gestu, gestu który jest autentycznym aktem miłości".
W listopadzie 2006 przedstawiciele polskiego Kościoła Katolickiego oficjalnie poparli oświadczenia woli oraz transplantacje organów po śmierci.
Świadkowie Jehowy
Świadkowie Jehowy
uważają, że decyzję o transplantacji narządów każdy musi podjąć sam zgodnie z własnym sumieniem. Do lat 60. uważali oni przeszczepy narządów za kwestię sumienia, czyli sprawę, która podlega osądowi każdego człowieka[2]. Od drugiej połowy lat 60. przeszczepy były traktowane (podobnie jak transfuzje krwi) jako grzech, niedopuszczalny przejaw ludożerstwa[3] i przyczyną przeszczepu osobowości[4][5]. Od początku lat 80. poglądy te zarzucono i wybór dotyczący przeszczepu pozostawiono każdemu wierzącemu do własnego osądu[6][7][8]. Podczas zabiegów transplantacji narządów świadkowie Jehowy odmawiają stosowania transfuzji krwi[9]. Według ich informacji "do tej pory ponad 90 000 lekarzy z całego świata zadeklarowało gotowość leczenia Świadków Jehowy" w ten sposób[10].
Islam
Współczesne muzułmańskie stanowisko sunnickich szkół prawnych wobec transplantacji narządów jest ogólnie pozytywne, z zastrzeżeniami:
- przeszczep nie może "sprzeciwiać się ludzkiej godności muzułmanina"
- dopuszczalny jest tylko, gdy jest jedyną możliwą formą pomocy
- oddanie organu musi być dobrowolne (również po śmierci, pobranie organów warunkuje wcześniejsza zgoda)
- handel organami ludzkimi jest sprzeczny z godnością człowieka
- można przyjmować organy od nie-muzułmanów, ale nie od ludzi skazanych na śmierć.
Szyici zakazują pobierania organów od zmarłych muzułmanów, chyba że jest to konieczne dla ratowania życia innego muzułmanina.
Buddyzm
Lekarze buddyjscy wskazują na odpowiedzialność, jaką obarczyła lekarza możliwość transplantacji narządów i jak inne religie są uwrażliwieni na nadużycia, takie jak kradzież narządów czy nielegalny handel. Z religijnego punktu widzenia
buddyzm
nie wysuwa żadnych zasadniczych zarzutów co do transplantacji organów czy transfuzji krwi, a nawet określa to jako "akt heroizmu".
Judaizm
W
judaizmie
panują sprzeczne poglądy na ten temat – jedne autorytety uważają oddanie narządów za czyn godny, inni wskazują na fakt, iż taka ingerencja sprawi, że ciało dawcy nie będzie integralne w momencie zmartwychwstania. Przeważa jednak pogląd, że gdy chodzi o ocalenie życia człowieka, przeszczepy są dozwolone.
Kwestia prawna
Polska ustawa z dnia 1 lipca 2005 r. (o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów) stanowi, że osoba zmarła jest potencjalnym dawcą tkanek i narządów o ile za życia nie wyraziła sprzeciwu. Niewymagana jest wówczas zgoda rodziny lub bliskich osoby zmarłej.
Jednak ze względów etycznych i społecznych na ogół jest przeprowadzana rozmowa z rodziną zmarłego w celu poinformowania ich o chęci pobrania narządów do przeszczepienia oraz uzyskania ich przyzwolenia. Jeśli zmarły pozostawił pisemne oświadczenie dotyczące jego woli odnośnie pobierania narządów po śmierci, lekarze bez zastrzeżeń respektują jego decyzję. Jeśli zaś zmarły nie zostawił takiego oświadczenia rodzina na drodze sądowej może uniemożliwić pobranie narządów.
Oświadczenie informujące, że wyraża się sprzeciw na pobranie narządów po śmierci można złożyć listownie lub osobiście w:
Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji POLTRANSPLANT
al. Jerozolimskie 87
02-001 Warszawa
na formularzu, który można otrzymać w każdym Zakładzie Opieki Zdrowotnej, Starostwie Powiatowym, każdej aptece, a także ściągnąć ze strony Poltransplantu.
Możliwe jest również sporządzenie Oświadczenia woli – dokumentu informującego o tym, że osoba zezwala na użycie organów w razie śmierci mózgowej dla celów ratowania życia innych ludzi. Sugeruje się, aby takie oświadczenie nosić zawsze przy sobie.
Zupełnie inaczej wygląda natomiast kwestia pobrania narządów od osób żywych. Jeśli taka operacja jest wymagana do uratowania komuś życia, dawcy szuka się najpierw wśród rodziny. Jeśli chcesz pomóc komuś obcemu, abyś mógł dobrowolnie, nieodpłatnie oddać jakiś narząd (którego pobranie nie zagraża życiu) zgodę musi wyrazić Sąd, biorąc pod uwagę istniejący związek emocjonalny między potencjalnym dawcą, a biorcą. W związku z tym, ze względów prawnych, na ogół możliwość ta dotyczy jedynie najbliższej rodziny. W chwili obecnej w Polsce nie ma generalnie możliwości odsprzedania narządu unaczynionego (nerka, wątroba, trzustka, płuco) obcej osobie, handel jest prawnie zakazany i zagrożony karą więzienia. Procedura sądowa nie dotyczy osób, które chcą być dawcami szpiku. W tym przypadku wyraża się chęć pozostania dawcą szpiku poprzez wypełnienie odpowiedniego formularza zgłoszeniowego i przesłanie go do Centralnego Rejestru Niespokrewnionych Dawców Szpiku i Krwi Pępowinowej (CRNDSiKP).
Aktualna sytuacja transplantologii w Europie
Największym problemem z jakim boryka się transplantologia jest obecnie bardzo duży popyt na organy do przeszczepu przy zupełnie nienadążającej za nim podaży.
Liczbę przeszczepów w
Unii Europejskiej
ma zwiększyć europejska karta dawcy, której wprowadzenie proponuje
Komisja Europejska
. Europejska karta dawcy mogłaby być dołączana do ubezpieczenia zdrowotnego. Miałoby to nie tylko ułatwić decyzję o pobraniu organu w razie nagłej śmierci posiadacza karty, ale też "uwrażliwić opinię publiczną na problemy transplantologii".
W poszczególnych krajach
Unii Europejskiej
obserwuje się duże różnice w liczbie dawców na milion mieszkańców – od 34,6 zmarłego dawcy w
Hiszpanii
, 21 – we
Francji
, 14,7 – w
Polsce
, 13,8 – w
Wielkiej Brytanii
, do 6 – w
Grecji
i tylko 0,5 w
Rumunii
[11].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ tvn24.pl:
Udał się pierwszy całkowity przeszczep twarzy
. dawca.pl. [dostęp 2010-04-24].
- ↑ The Watchtower 1.08.1961, s. 480 (Strażnica wyd. pol. nr 6 1962, s. 14)
- ↑ The Watchtower 15.11.1967, s. 702; wyd. pol. "Strażnica" nr 14 1968, s. 13)
- ↑ .The Watchtower, 1.9.1975, s. 519; wyd. pol. "Strażnica" nr 9 1977, s. 16)
- ↑ The Watchtower 1.3.1971, s. 134-140; wyd. pol. "Strażnica" nr 2 1972, s. 2-8
- ↑ .The Watchtower 15.3.1980, s. 31; wyd. pol. "Strażnica" nr 2 1982, s. 24
- ↑ The Watchtower 1.6.1986, s. 15; wyd. pol. "Strażnica" nr 20 1986, s. 13
- ↑
Opis problemu z cytatami ze Strażnicy
. [dostęp 8 grudnia 2007].
- ↑
Świadkowie Jehowy
...
Odmawiają transfuzji krwi pełnej oraz jej czterech głównych składników. [dostęp 29 grudnia 2007].
- ↑ "Przebudźcie się!" z 8 stycznia 2000
- ↑ A. Słojewska W Europie brakuje organów, Rzeczpospolita, 31.05.2007
Linki zewnętrzne