Bory Tucholskie (
kasz.
Tëchòlsczé Bòrë) – jeden z największych kompleksów
borów sosnowych
w
Polsce
. Zajmuje ok. 3 tys. km2
sandru
w dorzeczu
Brdy
i
Wdy
oraz
Równiny Charzykowskiej
[1]. Od lasów tych wziął nazwę również
mezoregion
fizycznogeograficzny
Bory Tucholskie
znajdujący się we wschodniej części kompleksu oraz szereg powierzchniowych form ochrony przyrody
park narodowy
,
rezerwat biosfery
, obszar Natura 2000, a także
leśny kompleks promocyjny
. Bory Tucholskie dały również nazwy jednostkom różnych systemów podziału
geobotanicznego
, np. okręg Borów Tucholskich w
systemie Szafera i Zarzyckiego
lub dzielnica Borów Tucholskich w
systemie Mroczkiewicza
.
30% terytorium Borów Tucholskich zamieszkują
Kociewiacy
oraz rdzenna ludność
Borowiacy Tucholscy
(północno-środkową część),
Kaszubi
– zwani
Zaborakami
lub Krebanami (na wschodzie i północy) i
Krajniacy
na południu.
Środowisko geograficzne
Bory Tucholskie rosną przeważnie na piaskach
sandrowych
Równiny Tucholskiej
i
Charzykowskiej
, wchodząc nieco na obszar południowej części
Pojezierza Kaszubskiego
. Rzeźba terenu ukształtowana została przez ostatnie
zlodowacenie
. Oprócz sandrów występują pagórki morenowe, rynny,
wydmy
i doliny rzeczne. Liczne są wśród borów jeziora, w tym 40 przekraczających powierzchnię 1 km². Głównymi
rzekami
Borów są
Brda
i
Wda
, mniejsze cieki to Kłoniecznica,
Zbrzyca
,
Czerska Struga
, Młosienica.
Gleby
są na ogół ubogie, piaszczyste klas IV – VI, jedynie w okolicach
Czerska
,
Brus
i
Śliwic
występują gleby klasy III.
Flora
W przeszłości na obszarze Borów Tucholskich dominował w drzewostanie
buk
wraz z
sosną
. Rosły tu też liczne drzewa liściaste, głównie
dęby
,
graby
,
osiki
i
lipy
. Nasilająca się od XVII wieku rabunkowa gospodarka leśna i późniejsze zalesianie wyłącznie sosną spowodowały, że obecnie Bory są obszarem
monokulturowym
sosny, jedynie na zboczach nad
Wisłą
występują w lasach gatunki ciepłolubne a na obszarach wylesionych
wrzosowiska
. Zarastające rynny jeziorne zamieniły się w
torfowiska
lub urodzajne
łąki
. Na torfowiskach występują dość licznie
żurawina błotna
,
bagno zwyczajne
, liczne gatunki
mchów
i
torfowców
.
Fauna
Teren Borów Tucholskich zamieszkuje wiele różnorodnych gatunków zwierząt. Występuje licznie
zwierzyna
–
jelenie
,
sarny
,
dziki
,
lisy
, niezwykle rzadko pojawiają się podczas szczególnie ostrych zim
wilki
. Nad rzekami występują
bobry
. Spośród ptaków, z gatunków rzadkich występują
Bielik
,
rybołów
,
żuraw zwyczajny
,
łabędź niemy
,
czapla siwa
,
kruk
,
głuszec
,
puchacz
,
bocian czarny
i inne.
Ochrona przyrody
Znaczna część borów, jezior i mokradeł wchodzi w skład
obszarów Natura 2000
Bory Tucholskie (PLB220009), Wielki Sandr Brdy (PLB220001) i kilku mniejszych oraz
rezerwatu biosfery Bory Tucholskie
.
Lasy Państwowe
na części obszaru Borów powołały
Leśny Kompleks Promocyjny Bory Tucholskie
. W północno-wschodniej części kompleksu w 1996 r. został utworzony
Park Narodowy Bory Tucholskie
o powierzchni 4613,05 ha (otulina o powierzchni 12 981 ha). Na jego terenie rośnie głównie
sosna zwyczajna
.
Parki krajobrazowe
Na terenie borów i okolic utworzono kilka parków krajobrazowych:
Rezerwaty przyrody
Na obszarze Borów Tucholskich znajduje się wiele
rezerwatów przyrody
.
Utworzony 18.03.1980 na pow. 6,26 ha, obejmuje typowe zespoły roślinne torfowisk wysokich i
mszar
– ostoja zwierzyny leśnej. Stanowisko
żurawia popielatego
.
Rezerwat o pow. 677,88 ha, chroni największe w Borach Tucholskich torfowisko niskie. Siedlisko wielu gatunków ptaków, w tym
żurawia
.
Uznano za rezerwat przyrody obszar lasu o powierzchni 41,50, położony w gminie
Brusy
. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych klasycznie wykształconego
boru chrobotkowego
z rzadką i i unikalną florą porostów.
Utworzony 26.03.1982r na pow. 17,19 ha jako leśny rezerwat przyrody. Obejmuje stanowiska
cisa pospolitego
, pochodne z samosiewów i z nasadzeń z XIX wieku.
Rezerwat położony w Nadleśnictwie
Zamrzenica
, o powierzchni około 37 ha. Największe skupienie
cisów
w Europie. Cisy w ilości ok. 4000 sztuk występują tam wśród starych sosen, dębów, lip, grabów, brzóz, jaworów i olch. Teren rezerwatu był chroniony przez leśników od przeszło stu lat. Cisy rosnące w rezerwacie są w różnym wieku i o różnej średnicy. Najgrubszy, nazywany cisem Chrobrego ma obwód w pierścienicy 250 cm. i pamięta zapewne czasy
Bolesława Chrobrego
, a może i jeszcze wcześniejsze. W latach
1926
do
1935
cisowy las był natchnieniem dla jednego z największych malarzy polskich, Leona Wyczółkowskiego. Największy zbiór jego prac inspirowanych widokami leśnymi można oglądać w muzeum w
Bydgoszczy
.
Rezerwat położony nad
jeziorem Słone
, w celu zachowania fragmentu starego boru sosnowego naturalnego pochodzenia. Nazwa pochodzi od kolonii
czapli siwej
, której gniazda usytuowane są od kilkudziesięciu lat w koronach starych drzew, rosnących wzdłuż brzegów jeziora. Ochroną objęto powierzchnię 5,26 ha. Wiek rosnącej sosny określa się na 200 lat.
Rezerwat ścisły w nadleśnictwie
Osie
, tworzy go grupa 4 małych jeziorek dystroficznych wraz z nabrzeżnymi pasami roślinności torfowej oraz torfowiska porośnięte sosną o ogólnej powierzchni około 11ha. Roślinność wodna, zarastająca jeziorka, jest bardzo skąpa. Na szczególną uwagę zasługuje występowanie na kępach zbudowanych z torfowców
żurawiny drobnoowockowej
.
Utworzony 18.05.1984r na pow. 12,30 ha – obejmuje 4 śródleśne jeziorka dystroficzne z zespołami torfowisk przejściowych. Liczne stanowiska roślin chronionych, miejsce występowania licznych płazów i gadów.
Rezerwat chroni obszar lasu, bagien, jezior o powierzchni 37,83 ha w gminie
Chojnice
. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych i dydaktycznych roślinności charakterystycznej dla torfowisk przejściowych i wysokich borów bagiennych, wilgotnych oraz świeżych z występującymi tu gatunkami roślin chronionych.
Utworzony został 26.03.1982 r. na pow. 15, 74 ha – obejmuje silnie zarastające eutroficzne jezioro i zespół torfowisk. Rozwijają się tu zespoły chronionych roślin wodnych oraz
pła
dywanowego i mszaru kępkowo – dolinkowego.
Rezerwat archeologiczno – przyrodniczy w nadleśnictwie
Czersk
, nad rzeką Wdą. Zespół kamiennych kręgów, o niezupełnie wyjaśnionej funkcji. Pochodzi z okresu rzymskiego ( I, II i III wiek n.e.). Kręgów kamiennych było zapewne 19, do dziś zachowało się 12. Zbudowane zostały z dużych głazów wokół jednego lub dwu kamieni środkowych. Kręgi kamienne są również cenne pod względem przyrodniczym, ponieważ rośnie na nich zespół złożony z około 50 gatunków ciekawych i rzadkich mchów i porostów, zbliżonych bardzo swym charakterem do flory pierwotnych moren.
Rezerwat leśny w nadleśnictwie
Warlubie
o powierzchni około 7 ha. Rezerwat od wsch. graniczy z jeziorem Rumacz. Został on utworzony dla zachowania w celach naukowych fragmentu boru wilgotnego wyrosłego w specjalnych warunkach glebowych i wilgotnościowych.
Rezerwat ścisły w nadleśnictwie Warlubie, torfowisko o powierzchni ok. 21 ha. Z rzadszych roślin występują:
bagnica torfowa
,
przygiełka biała
,
modrzewnica zwyczajna
,
rosiczka okrągłolistna
i niektóre rzadkie rośliny z rodziny
storczykowatych
.
Rezerwat częściowy w nadleśnictwie Osie, leśnictwie Sobiny, o powierzchni około 76 ha. Rezerwat chroni drzewostan liściasty, należący do typu grądów. Rośnie tam
jarząb brekinia
.
Utworzony 23.06.1958 r. na pow. 3,87 ha jako leśny rezerwat przyrody – obejmuje fragment naturalnego lasu z udziałem
jarzębu brekinii
. Pozostałość dawnych drzewostanów liściastych. Występuje kilka zespołów leśnych, a między innymi buczyna niżowa,
ols
,
grąd
i brzezina bagienna.
Torfowiskowy rezerwat ścisły o powierzchni ok. 53 ha. Chroni zespół roślin charakterystyczny dla torfowisk przejściowych oraz
brzozę niską
jako zabytek tundry polodowcowej.
Rezerwat o pow. 250,02 ha położony w gminie
Cekcyn
. Celem ochrony jest zachowanie ze względów naukowych, dydaktycznych, krajobrazowych i turystycznych fragmentu doliny rzeki Stążki z jej źródłami o wyjątkowych walorach widokowych.
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Jerzy Kondracki: Geografia Polski. Mezoregiony fizyczno-geograficzne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994. .
Bibliografia
- Umiński Janusz, Bory Tucholskie. Szlaki turystyczne. 1988,
- Kondracki Jerzy, Geografia Regionalna Polski, Warszawa 2002.
Linki zewnętrzne