Flaga anarchokapitalistów
Anarchokapitalizm –
doktryna
społeczno-polityczna, nawiązująca do myśli głównie
amerykańskich
anarchoindywidualistów
oraz klasycznej myśli
liberalnej
, zakładająca zastąpienie wszystkich niezbędnych funkcji
społecznych
spełnianych do tej pory przez
państwo
przez takie, które będą oparte na dobrowolnych umowach rynkowych. Jego zwolennicy uważają, że takie rozwiązanie będzie zarówno dla jednostki jak i społeczeństwa zdecydowanie lepsze i skuteczniejsze.
Anarchokapitalizm jest częścią nurtu
libertariańskiego
, od pozostałych doktryn wolnościowych różni się przede wszystkim stosunkiem do państwa.
Minarchiści
byliby skłonni pozostawić pewne funkcje w gestii państwa (
policję
,
obronę
,
sądownictwo
), zgodnie z klasyczną liberalną wizją państwa jako stróża nocnego – utrzymanie jednak tych instytucji zazwyczaj chcą uzależnić od opłat za konkretne usługi. Anarchokapitaliści zaś uważają, że mogą one pozostać w rękach prywatnych.
Anarchokapitalizm a anarchizm indywidualistyczny
Tezy anarchokapitalistów zdają się być, na pierwszy rzut oka, podobne do tych głoszonych przez amerykańskich anarchoindywidualistów, odłamu anarchizmu stosunkowo mało popularnego. Podobieństwa te często podnoszone są przez anarchokapitalistów jako argument za uznaniem anarchokapitalizmu za odłam szeroko rozumianego anarchizmu. Jednakże taka argumentacja często pomija istotne różnice między tymi dwoma nurtami politycznymi. Anarchoindywidualiści, w odróżnieniu od anarchokapitalistów, nigdy nie odrzucili
laborystycznej teorii wartości
. Co najwyżej, jak ma to miejsce w wypadku Kevina Carsona, została ona "uwspółcześniona"[1].
Anarchiści indywidualistyczni często mieli też inne zapatrywania na własność ziemską, wspierając w tej kwestii tzw. "własność użytkową". Należy jednak podkreślić, że nie jest jasne, jak w tym wypadku rozumiano własność użytkową – Kevin Carson często zwraca uwagę na to, że np. klasyk anarchoindywidualizmu, Benjamim Tucker, w różnych wypowiedziach wahał się, czy opłaty za korzystanie z budynku są dopuszczalne, czy już są formą lichwy, jednoznacznej w zasadzie z podatkiem. Jednocześnie tacy radykałowie amerykańscy, jak Josiah Warren (uważany za twórcę mutualizmu równoległego do Proudhona) czy Lysander Spooner, zaliczani często w poczet anarchoindywidualistów, byli zdeklarowanymi zwolennikami prywatnej własności ziemskiej w takim zakresie, w jakim zwolennikami jej są anarchokapitaliści (choć Warren, co należy podkreślić, uważał, że handel nieużywaną ziemią może odbywać się tylko, gdy sprzedawana jest po kosztach jej przekształcenia). Należy również zwrócić uwagę na fakt, że niektórzy anarchokapitaliści (np. Per Bylund) skłaniają się ku koncepcjom własności, zbliżonym do tej anarchoindywidualistycznej.
Od anarchokapitalistów, indywidualistów anarchistycznych odróżnia też sprzeciw wobec kapitalizmu. Jednak anarchoindywidualistyczne definicja tego pojęcia różni się od współczensej definicji – kapitalizmem nazywali anarchoindywidualiści coś innego od systemu swobodnej wymiany handlowej opartej o silne prawa własności prywatnej – kapitalizm dla anarchoindywidualistów był systemem opartym o państwowe przywileje przyznane części posiadaczy (cła, prawa autorskie, prawa własności do niezasiedlonej ziemi).
Kontrowersje
Przynależność anarchokapitalizmu do szeroko rozumianego ruchu anarchistycznego zawsze budziła kontrowersje. Niektórzy przedstawiciele tradycyjnych odłamów anarchizmu, np. niektórzy współcześni mutualiści (Larry Gambone, Kevin Carson, Joe Peacot) skłonni są uznać anarchokapitalizm za jedną z odmian anarchizmu, lecz generalnie pozostałe prądy anarchizmu (
anarchokolektywizm
,
anarchokomunizm
) nie uznają anarchokapitalizmu za część ruchu anarchistycznego. W ocenie niektórych anarchistów, zwłaszcza
anarchistów kolektywistycznych
, anarchokapitaliści związani są raczej z tradycją i myślą amerykańskiego
libertarianizmu
i klasycznego
liberalizmu
, niż
anarchizmu
jako takiego. Trzeba jednak zwrócić uwagę na to, iż wielki wpływ na powstanie anarchokapitalizmu miał również
anarchoindywidualizm
.
Hierarchia
Częstym argumentem kolektywistów przeciwko anarchokapitalizmowi jest fakt, że anarchiści sprzeciwiają się nie tylko państwu jako takiemu, ale także hierarchii i dominacji. Kapitalizm, zdaniem kolektywistycznych anarchistów, ze swej natury tworzy hierarchiczne stosunki społeczne i dąży do dominacji ze strony największych graczy na rynku (głównie korporacji). Tak więc ich zdaniem, anarchokapitalizm to
oksymoron
.
Niektórzy anarchokapitaliści często odpierają ten zarzut, powołując się na anarchoindywidualistę Carsona – twierdzą, że problem kalkulacji ekonomicznej uniemożliwia nadmierny rozrost i hierarchizację firm na wolnym rynku, a dzisiejsze wielkie korporacje są sztucznie chronione poprzez wsparcie ze strony państwa (dotacje, koncesje, zlecenia rządowe itd.)[2]
Nurty anarchokapitalizmu
Przy ocenie współczesnego anarchokapitalizmu należy zważać na postępujący rozwój tego nurtu myśli i aktywności
politycznej
. W ciągu kilkudziesięciu lat od wykrystalizowania się tej koncepcji, przeszła ona poważne zmiany. Poglądy anarchokapitalistów zdają się obecnie mocno polaryzować. Obecnie sami anarchokapitaliści mają zwyczaj dzielić się na "lewicę" i "prawicę". Różnice między tymi odłamami zdają się dotyczyć zarówno kwestii ideologicznych, jaki i strategicznych.
"Prawicowcy" sprawiają wrażenie zwolenników zarówno bardziej tradycyjnych wartości (dotyczących rodziny, hierarchizacji społeczeństwa, kultury), a ich krytyka tzw. "kapitalizmu państwowego" nie wydaje się tak wyraźna. Częściej też gotowi są do wsparcia metod politycznych w celu przeprowadzenia postulowanych zmian (uczestnictwo w
wyborach
, wsparcie dla kandydatów o odpowiadającym założeniom nurtu programom), choć zdarzają się również zwolennicy secesji jako strategii zdobywania wolności.
"Lewica" anarchokapitalistyczna, zwłaszcza tzw.
agoryści
, w sposób zdecydowany odrzuca metody polityczne, a także bardzo wyraźnie podkreśla różnicę między kapitalizmem wolnorynkowym, a kapitalizmem państwowym, upatrując przyczyn współczesnych problemów ekonomicznych tylko w tym drugim. "Lewica" jest także zdecydowanie bardziej otwarta na dialog z innymi odłamami szeroko rozumianej myśli
wolnościowej
, czyli także z przedstawicielami tzw. "lewicowego" anarchizmu oraz inaczej widzi kształt wolnorynkowego społeczeństwa bezpaństwowego – "lewicowcy" nie uważają systemu pracy najemnej za najbardziej pożądany, w niektórych wypowiedziach (np.
Samuela Konkina
) otwarcie wyrażają nadzieję, że, w warunkach umożliwiających swobodną działalność
gospodarczą
, praca najemna zaniknie. Bardzo zbliża to obraz społeczeństwa anarchokapitalistycznego (a właściwie,
agorystycznego
, bo mianem agorysty określał się Konkin) do ideału anarchoindywidualistycznego – świata
samozatrudnionych
.
Główni przedstawiciele
Murray Rothbard
(jego dwuznaczna postawa wobec metod parlamentarnych spowodowała rozłam w ruchu anarchokapitalistycznym i wyłonienie się odłamu tzw.
agorystów
), Linda i Morris Tannehill (którzy nigdy nie zdeklarowali się jako anarchiści),
Hoppe
(którego konserwatywne nastawienie względem kwestii kulturalnych oraz wsparcie dla kontroli emigracji ludności do Stanów Zjednoczonych budzą zastrzeżenia),
David Friedman
,
Karl Hess
,
Samuel Edward Konkin
, Robert LeFevre, Roderick Long.
Zobacz też
Przypisy