Widok na dolinę Popradu, po prawej stronie Sucha Struga
Rytro –
wieś gminna
w
województwie małopolskim
w
powiecie nowosądeckim
. Położona jest w
Beskidzie Sądeckim
nad
Popradem
, u ujścia do niego
Wielkiej Roztoki
(Roztoczanki, Rytrzanki).
Zabudowa wsi znajduje się wzdłuż przebiegającej nad Popradem
drogi krajowej
87
i
linii kolejowej
96
Tarnów
–
Leluchów
, wciska się też w doliny
Małej
i Wielkiej Roztoki oraz przysiółki rozrzucone na zboczach wzgórz
Połom
i Mikołaska.
Poszczególne części wsi noszą nazwy: Cyrla, Centrum, Kuligówka, Majchry, Majerka, Mikołaska, Mikuty, Mosówka, Osiedle za Szkołą, Piaski, Podłubek, Połom Niżna, Połom Wyżna, Potok (dawniej Cygański Potok), Ubocz, Wilkówka, Zagórze (Za Górą).
Graniczy od pn. z
Przysietnicą
(bardzo krótki odcinek),
Barcicami Górnymi
i
Wolą Krogulecką
(gm. Stary Sącz),
Życzanowem
. Od wsch. z
Suchą Strugą
, od pd. z
Obłazami Ryterskimi
, a od zach. z
Młodowem
(bardzo krótki odcinek) i z
Roztoką Ryterską
.
Jest siedzibą
gminy Rytro
.
W latach 1975-1998
miejscowość należała do ówczesnego
województwa nowosądeckiego
.
Dawne nazwy: castrum Ritter
1312
[1], Ryttro
1446
(ta od
niem.
nazwy osobowej Ritter), Villa Rither (
1564
), Rytter (
1575
), Rytro (
1886
).
Swoje powstanie i nazwę wieś zawdzięcza
zamkowi w Rytrze
usytuowanemu na Górze Zamkowej (Zamczysko), nad Popradem (obecnie w granicach Suchej Strugi). Według tradycji biorącej początek z zapisu w "Księdze uposażeń diecezji krakowskiej" Jana Długosza z około 1475 r., około 1244 r. osiedlić się tu mieli niemieccy rycerze. Z tym faktem wiązana jest etymologia nazwy Rytro, wywodzona od niemieckiego słowa Ritter, czyli "rycerz".
Punkt wypadowy w
Pasmo Radziejowej
(w kierunku zachodnim) i w
Pasmo Jaworzyny Krynickiej
(w kierunku wschodnim). W okresie kilku ostatnich lat, pod nadzorem konserwatora zabytków, sukcesywnie odsłaniano i rekonstruowano ruiny zamku usytuowanego wysoko nad nurtem
Popradu
. W centrum wsi znajduje się Zajazd PTTK "Pod Roztoką".
W 2005 roku oddano do użytku narciarzy pierwszy sztucznie oświetlony i naśnieżany stok narciarski Ryterski Raj na Jastrzębskiej Górze. Jest to w ostatnich latach największa inwestycja, w której udział oprócz osób prywatnych ma także gmina.
Na szczególną uwagę zasługują ryterscy biegacze i maratończycy, którzy stanowią bardzo liczną grupę. Reprezentują oni barwy gminy w kraju i za granicą. Startują m.in. w maratonie warszawskim, poznańskim, krakowskim, w Międzynarodowym Maratonie Pokoju w
Koszycach
na Słowacji i wielu, wielu innych sportowych imprezach.
Od 2006 organizowany jest w Rytrze międzynarodowy
Maraton Wyszehradzki
z
Podolińca
na
Słowacji
do Rytra. Trasa jest atestowana przez
Polski Związek Lekkiej Atletyki
.
Do największych osiągnięć ryterskich biegaczy należy m.in. przebiegnięcie sztafetą Polski z południa na północ (ok. 800 km) w 2005 roku w ciągu niecałych 24 godzin, oraz przebiegnięcie trasy pielgrzymkowej z Rytra przez
Tarnów
do
Częstochowy
w 2006 roku.
Zabytki
-
schron
polowy (tradytor jednostronny) z
1939
roku.
- Położony jest na północny zachód od centrum Rytra, na górze Połom w pobliżu Limasów (część przysiółka Połom Wyżna). Zbudowali go w sierpniu 1939 r. saperzy z
2 Brygady Górskiej Armii Karpaty
. Do wybuchu wojny saperzy zdążyli dobudowaċ jeszcze umocnienia polowe od strony południowej i zachodniej, z których spodziewano się niemieckiego ataku. Niemcy przybyli jednak od północy przez
Łącko
i
Stary Sącz
, a umocnienia okazały się nieprzydatne[2].
Znani rytrzanie i osoby związane z Rytrem
- Antoni Ludwik Broszkiewicz (1872-1936). Artysta malarz. W latach 1932-1936 mieszkaniec Rytra. Na skatalogowane 58 prac malarskich, 13 poświęcone było Rytru i okolicy.
- Edmund Cieczkiewicz (1872- 1958). Artysta malarz. W latach 1948-1958 mieszkaniec Rytra. Zmarł tutaj 31 stycznia 1958 roku. Pochowany na miejscowym cmentarzu.
- Zygmunt Malik (1893 – 1941 ). Urodzony w Rytrze, major rezerwy WP. Uczestnik walk 1914-1921. Odznaczony Krzyżem Virtuti Militari V klasy (nr 1868). Podczas okupacji komendant placówki ZWZ w Starym Sączu. Zginął w KL Auschwitz (Oświęcim) w 1941 roku.
- Józef Pogwizd (ur. 14 sierpnia 1940 roku w Rytrze). Artysta plastyk. Absolwent ASP Kraków. Plastyk wojewódzki 1977-1980. W latach 1995-2010 roku prezes ZPAP w Nowym Sączu.
- Stefan Pawlik (1924-1945). Partyzant AK. Patron Szkoły Podstawowej w Rytrze.
- Piotr Ryterski herbu Topór. (Piotr z Pisar i Rytra, zwany Chorążycem) (?- 1458). Rycerz, dworzanin królewski, od 1418 roku starosta ryterski.
- Ksiądz Józef Woźniacki (1909-1999). Ksiądz katolicki. Od 1945 do 1985 proboszcz i kanonik parafii św. Józefa Robotnika. Pochowany w Rytrze. Patron gimnazjum.
Piesze szlaki turystyczne
Zobacz też
Przypisy
- ↑ XVII Kodeks Małopolski II, str. 557
- ↑ W. Zbyszowski. "Połom" Biuletyn Ryterski, nr 7(91), październik 2001
Linki zewnętrzne