Vorarlberg w podziale na powiaty
Vorarlberg (
łac.
Cisarulana,
pol.
dawniej Przedarulania) – najbardziej wysunięty na zachód
kraj związkowy
Austrii
. Jako jedyny land austriacki należy (w części) do zlewiska
Morza Północnego
.
Geografia
Vorarlberg ma zwarty kształt, a jej granice są w większości oparte na rzeźbie terenu. Na północy land graniczy z
Niemcami
, na wschodzie z innym krajem związkowym Austrii - z
Tyrolem
, na południu ze
Szwajcarią
, na zachodzie - z
Liechtensteinem
i znów ze Szwajcarią.
Vorarlberg jest krajem górskim, w całości leży na obszarze
Alp
, a dokładniej -
Alp Wschodnich
. Północna granica landu biegnie przez
Alpy Bawarskie
. Na południe od nich leży pagórkowata wyżyna
Lasu Bregenckiego
. Południowa część kraju leży w Wysokich Alpach Wapiennych, których kulminację stanowi grupa górska
Rätikon
w
Alpach Retyckich
. W południowo-wschodnim zakątku kraju znajdują się pasma zaliczane do Alp Środkowych -
Silvretta
i
Verwall
.
Pod kątem fizykogeograficznym Vorarlberg dzieli się na trzy strefy krajobrazowe: nizinę nadreńską, Las Bregencki i Wysokie Alpy. Nizina nadreńska biegnie wzdłuż zachodniej granicy landu (i zarazem państwa), czyli wzdłuż granicznego
Renu
do
Jeziora Bodeńskiego
. W tym regionie skupia się osadnictwo (3/4 ludności), przemysł i rolnictwo. Las Bregencki zajmuje północną połowę kraju. Jest to kraina lasów i hal, rozproszonych wiosek, hodowli i mleczarstwa. Wysokie Alpy zajmują południowe i wschodnie obrzeże kraju. Stanowią, oczywiście, atrakcję turystyczną, natomiast gospodarczo użytkowane są tylko doliny. Największą z nich jest dolina rzeki
Ill
, biegnąca wzdłuż północnych stoków gór Rätikon, w której skupia się osadnictwo tego obszaru. Dolina ta w dolnym biegu Ill nosi nazwę Walgau, w górnym - Montafon. W okolicy miasta Bludenz z doliny tej odgałęzia się atrakcyjna turystycznie dolina Klostertal.
Podział administracyjny
- 4 powiaty:
-
Bregencja
- siedziba:
Bregencja
, 863,33 km², 122 886 mieszkańców, 40 gmin, w tym miasto
Bregencja
- stolica landu,
-
Dornbirn
- siedziba:
Dornbirn
, 172,37 km², 75 901 mieszkańców, 3 gminy, w tym miasta
Dornbirn
i
Hohenems
,
-
Feldkirch
- siedziba:
Feldkirch
, 278,26 km², 93 600 mieszkańców, 24 gminy, w tym miasto
Feldkirch
,
-
Bludenz
- siedziba:
Bludenz
, 1287,52 km², 60 471 mieszkańców, 29 gmin, w tym miasto
Bludenz
- łącznie 96 gmin.
Ludność
Do zamieszkania nadaje się tylko około 30% terenów Vorarlbergu - reszta to tereny wysokogórskie. Osadnictwo koncentruje się w dolinach Renu i Ill oraz w ujściu Renu do Jeziora Bodeńskiego - w tym pasie leżą wszystkie miasta, tworzące w praktyce jedną aglomerację. Wielu mieszkańców przygranicznych rejonów kraju pracuje za granicą - w Niemczech albo w Szwajcarii.
Ludność Vorarlbergu jest czysto niemiecka. Osadnictwo niemieckie doprowadziło również do germanizacji
Retoromanów
, mieszkających dawniej w południowej części kraju (w dolinie Montafon). Lokalną specyfiką jest to, że dialekt używany w Vorarlbergu należy do grupy
dialektów alemańskich
, a nie bawarsko-austriackich, jak w całej pozostałej Austrii.
Gospodarka
W gospodarce Vorarlbergu dominuje turystyka - obiektem zainteresowania są Wysokie Alpy. Ruch turystyczny skupia się więc we wschodniej części kraju - największym ośrodkiem jest gmina Mittelberg nad granicą z Niemcami. Ze względu na peryferyjne położenie kraju w stosunku do reszty Austrii dominują turyści zagraniczni, przede wszystkim Niemcy. Vorarlberg jest jednak również regionem przemysłowym. Największy udział w produkcji ma przemysł odzieżowy i włókienniczy. Działa sporo elektrowni wodnych, produkujących energię na miejscowe potrzeby i na eksport. Rolnictwo, ze względu na ukształtowanie terenu, ma znaczenie marginalne i polega głównie na hodowli bydła. Specjalnością kraju jest wyrób serów.
Vorarlberg, podobnie jak Tyrol, jest krajem tranzytowym dla ruchu pasażerskiego i towarowego między północą a południem Europy. Tranzytowa linia kolejowa i autostrada biegną doliną Renu na odcinku od Feldkirch do Bregencji. Tą samą trasą biegnie rurociąg Central Europe Line z
Genui
do
Ingolstadt
. Paradoksalnie, ze względu na barierę w postaci pasma
Arlberg
na granicy z Tyrolem, Vorarlberg jest znacznie trudniej dostępna od strony pozostałej części Austrii, niż od strony Niemiec i Szwajcarii.
Historia
Historyczny herb Vorarlbergu
W starożytności tereny obecnego Vorarlbergu zamieszkiwała ludność
celtycka
i
iliryjska
. Na przełomie er tereny te opanowali
Rzymianie
, który włączyli je do prowincji Recja (Raetia). Dzisiejsza Bregencja, ówczesne Brigantium, była jednym z ważniejszych miast tej prowincji. Od II wieku datowały się najazdy plemion
germańskich
, które w początkach średniowiecza przeobraziły się w masową wędrówkę ludów. Na terenie Vorarlbergu najtrwalsze okazało się osadnictwo
alemańskie
.
Jako część Alemanii tereny dzisiejszego Vorarlbergu weszły w skład państwa frankijskiego, a następnie - zachodniofrankijskiego. Potem stanowiły część Rzeszy Niemieckiej, rozdzieloną na liczne drobne włości feudalne pod rządami różnych rodów hrabiowskich. W okresie między połową XIV wieku a początkiem XVI wieku tereny Vorarlbergu zostały stopniowo opanowane przez
Habsburgów
, wchodząc w skład tak zwanej Austrii Przedniej. Kilka pozostałych hrabstw przeszło w ręce Habsburgów w XVIII wieku, ostatnie - w
1804
.
Pod władzą Habsburgów ziemie Vorarlbergu od XVII wieku stanowiły odrębne landwójtostwo, podlegające zarządowi dóbr w Tyrolu (z siedzibą w
Innsbrucku
), jedynie w latach
1752
-
1782
podlegało zarządowi Zachodniej Austrii z siedzibą we
Fryburgu Bryzgowijskim
.
W
1805
napoleońska
Francja
wymusiła przyłączenie Vorarlbergu wraz z Tyrolem do Królestwa
Bawarii
. W granice Austrii oba kraje wróciły po
kongresie wiedeńskim
w
1815
. Od tego czasu kraj, już jako oddzielna jednostka polityczno-administracyjna (
kraj koronny
), wchodził w skład Cesarstwa Austrii (od
1867
- cesarskiej części
Austro-Węgier
,
Przedlitawii
).
Po rozpadzie monarchii habsburskiej Vorarlberg ogłosił niepodległość jako Republika Vorarlbergu, jednak ruch secesjonistyczny został zdławiony przez sprzymierzonych. W
1919
miało miejsce referendum na temat przyłączenia Vorarlbergu jako kantonu do Szwajcarii, w którym 80% głosów padło za tym rozwiązaniem. Jednak wskutek sprzeciwu mocarstw i samej Szwajcarii kraj pozostał w Republice Austrii jako jeden z jej krajów związkowych. Podczas okupacji hitlerowskiej kraj połączono z Tyrolem w Reichsgau Tirol-Vorarlberg. Po II wojnie światowej kraj znalazł się w strefie okupacyjnej Francji.