Happening (z
ang.
"dzianie się", "zdarzenie") – zorganizowane wydarzenie o charakterze
artystycznym
, ograniczone czasowo, mające swoją dramaturgię, tworzącą logiczną lub nie narrację, lub jako zestaw znaków: haseł, obrazów, gestów, przedmiotów, postaci w przestrzeni.
Happening charakteryzuje się bezpośredniością, otwartością formalną, często z elementami
improwizacji
(choć powstawały również partytury happeningów), aktywizujące widza, często jako wyraz nieskrępowanej
ekspresji
twórczej, i otwarcia formuły
dzieła
, wprowadzenia
akcji
w czasie (happening wywodzący się z
plastyki
), wprowadzenia elementu amatorskiego (happening wywodzący się z
teatru
). W swoim przebiegu może być połączeniem akcji – czynności z przedmiotami, obiektami (często specjalnie do tego celu spreparowanymi), wytwarzaniem dźwięków. Happening może wynikać również ze specyfiki miejsca (np: anektowanie elementów
natury
) itp.
Dla wielu dziedzin sztuki (plastyka, teatr, muzyka) stał się ożywczą formułą rozszerzającą obszar wąskich specjalności, realizując dzieła
multimedialne
i polisensoryczne. Happeningi powstały jako wynik wspólnej pracy artystów różnych dziedzin (na początku związanych z
plastyką
i
sceną
muzyczną
) przy aktywnym, współuczestniczącym udziale publiczności. Pierwsze realizowane były w instytucjach sztuki, później jako wydarzenia w przestrzeni:
miasta
,
ulicy
,
lotniska
itp. Początkowo jako niezależna forma
sztuki
, z czasem stał się narzędziem komunikacji społecznej czy wyrazem postawy politycznej, jak również formą zwracania uwagi na jakiś problem.
Geneza i historia
Śladów wystąpień tego typu można szukać u dadaistów i futurystów, jednak dopiero neoawangarda usankcjonowała je w sztuce. Happening wywodzi się genetycznie z malarstwa
abstrakcyjnego ekspresjonizmu
, którego twórcy rozumieli obraz jako zapis aktu twórczego –
Jackson Pollock
określał obraz mianem "areny". Ważniejszy dla niego od obrazu miał być sam akt malowania.
Podejmując ten trop Georges Mathieu malował na scenie.
Yves Klein
przeprowadzał akcje, podczas których modelki pokrywały swoje ciała błękitną farbą, a następnie, według jego wskazówek odciskały się na płótnie.
Niki de Saint Phalle
umieszczała farbę na płótnie przy pomocy strzelby. Na tym tle happening jawi się jako naturalna konsekwencja ewolucji artystycznych koncepcji. Na początku lat 50. Klein i
John Cage
zainspirowani
zen
powzięli podobne pomysły: Cage "skomponował" utwór 4'33" – 4 minuty 33 sekundy ciszy. Podczas premiery wykonawca zamknął pianino na początku i otworzył na koniec utworu. Publiczność została skonfrontowana z nicością, która jednak nie była zupełnie "pusta" – sala wypełniona była, normalnie niesłyszalnymi odgłosami wydawanymi przez publiczność – "wykonanie" utworu zostało przerzucone na nią. Podobnie postąpił Klein – zaprosił gości na wernisaż do galerii, z której wcześniej wyniósł wszystko, co tylko dało się wynieść. Tutaj również publiczność stanęła sama wobec siebie – wobec braku dzieła sama stała się dziełem.
Twórcą pierwszych pomysłów określonych nazwą happening był
Allan Kaprow
– student Cage'a, rozwijający jego koncepcję. Pierwszy happening zrealizował w
1959
r. w
Nowym Jorku
(18 Happenings in 6 parts) w Galerii Reuben. Wydarzenie to ma tzw. przedziałową strukturę, która składała się z niepowiązanych logicznie części, zwanych przedziałami lub zdarzeniami (events). Kaprow rozumiał happening jako "
collage
zdarzeń", który powinien być realizowany na żywo, w pełni improwizowany, bez prób i możliwości powtórzeń, wykonywany przez nieprofesjonalistów i powiązany z życiem. Najbardziej interesował go taki rodzaj, który umożliwia aktywny udział publiczności. Przeciwną koncepcję happeningu prezentował
Wolf Vostell
. Uczestnikom swoich akcji udzielał raczej apodyktycznych instrukcji i krępował ich inicjatywę. Jego działania polegały na badaniu racjonalności lub absurdalności codziennych zdarzeń, poprzez wyjmowanie ich ze zwykłego kontekstu. Akcje te nacechowane są dużą dramaturgią, zazwyczaj polegają na poddaniu nieruchomego przedmiotu zniszczeniu (np. Neun-Nein-dé-collagen z
1963
– staranowanie za pomocą rozpędzonej lokomotywy samochodu stojącego na torach). Istotny wkład dla rozwoju tej formy miało też środowisko
Fluxusu
i
akcjonizm wiedeński
.
Paryski Maj i wykorzystanie happeningu przez jego uczestników zaznacza zarazem szczytowy moment jego rozwoju, jak i kres jego możliwości. Dotychczasowa formuła, oparta na rozbudzaniu i podnoszeniu świadomości poprzez prowokację i spontaniczność, nie mogła być nieustannie eksploatowana. Artyści zaczęli zwracać swoją uwagę w stronę swoich własnych ciał, jak
Valie Export
, czy
Chris Burden
, a happening został zastąpiony przez
performance
.
Artyści – klasycy gatunku
Happening w Polsce
Uznaje się, że pierwszy w
Polsce
happening zorganizował w 1960 roku
Bogusław Schaeffer
. Specjaliści nie są jednak w tej kwestii zgodni. Na pewno, z całą świadomością tego, czym jest happening, posłużył się nim
Tadeusz Kantor
. Podczas prac teatralnych z tekstami
Stanisława Ignacego Witkiewicza
poszukiwał "granic realności" i eksperymentował na granicy sztuki i życia. Jego pierwszym happeningiem był słynny Cricotage (Warszawa,
1965
). W Krakowie happening ten nosił tytuł "Linia podziału". Kiedy zafascynowani dźwiękami i ruchem widzowie nie zauważyli, że dwóch ludzi zamurowało właśnie drzwi, Kantor oświadczył, że "sytuacja jest bez wyjścia.". Kolejną realizacją był Koncert morski na bałtyckiej plaży w Osiekach (
1967
). W tym samym
okresie
podejmował się tworzenia happeningów
Włodzimierz Borowski
(np: "VII Pokaz Synkretyczny – ZDJĘCIE KAPELUSZA", Osieki
1967
)- zwany pierwszym polskim antyhappeningiem.
Plakat "Pomarańczowej Alternatywy"
Przykładem podejmowania takiej działalności jest działająca do dziś
Pomarańczowa Alternatywa
, happeningowy ruch młodzieżowy zapoczątkowany w
latach osiemdziesiątych
przez Majora
Waldemara Fydrycha
. Działalność ta miała szczególnie kontekst opozycyjny i kontestatorski. Happeningiem Pomarańczowej Alternatywy była akcja "
Kijów
-
Warszawa
– Wspólna Sprawa" popierająca
pomarańczową rewolucję
. Niektóre happeningi są organizowane przy koncertach takich zespołów jak
Sweet Noise
organizowanych przez Vahana Bego. Współczesną grupą happeningową w Polsce jest Akcja Alternatywna
Naszość
z
Poznania
kierowana przez
Piotra "Lenina" Lisiewicza
, wystąpienia te mają głównie charakter polityczny.
Happeningi są często elementem wykorzystywanym przy okazji
manifestacji
(ekologicznych, feministycznych) jak i w pracy z młodzieżą (akcje szkół, domów kultury, organizacji). Rodzajem współczesnego happeningu są akcje typu
flash mob
(wykonanie określonych programem czynności-akcji przez nieznających się uczestników, w publicznej przestrzeni). Często mają one charakter jedynie rozrywkowy, aktywizują jednak i dają możliwość uczestniczenia w wydarzeniu praktycznie każdemu. Przykładem może być tu "walk speak" lub "mini walk speak" (z
ang.
spacerowe mówienie lub małe spacerowe mówienie), spotykanie się i głośne rozmawianie uczestników o umówionej porze w konkretnym miejscu. Pomysły na tego typu akcje są dość różnorodne, a możliwościom organizacyjnym pomagają nowoczesne środki komunikacji (
internet
,
telefonia komórkowa
).
Literatura
- Art of the 20th Century, wyd. Taschen,
Literatura dodatkowa
- Michael Kirby, Happenings: An Illustrated Anthology, New York 1965.
- Tadeusz Pawłowski, Happening, Warszawa 1988.
- Grzegorz Dziamski, Happening, performance, w: Od awangardy do postmodernizmu, red. tegoż, Warszawa 1997, s. 349-369.
-
Tadeusz Kantor
, Metamorfozy. Teksty o latach 1938-1974, wybór i opracowanie Krzysztof Pleśniarowicz, Kraków 2000.
- Hanna Ptaszkowska, Happening w Polsce, „Współczesność” 1969 nr 9.
- Małgorzata Semil, O happeningu bez uwag, „Dialog” 1966 nr 7
-
Jerzy Ludwiński
, Epoka błękitu, Kraków 2003.
- Jan Przyłuski – Sztuka akcji. Dziesięć zdarzeń w Polsce, 2007.
Zobacz też
Linki zewnętrzne