Sokół wędrowny
Sokół wędrownySokół wędrowny (Falco peregrinus) – gatunek średniego
ptaka drapieżnego
z rodziny
sokołowatych
, zamieszkujący cały świat z wyjątkiem
Antarktyki
. W dawnym
sokolnictwie
– już od czasów
średniowiecza
– był najczęściej układanym ptakiem drapieżnym. Przystosowany wybitnie do łowów na zwierzynę lotną, był używany do polowań na
ptactwo błotne
,
kuropatwy
czy
cietrzewie
. Osiągając w locie znaczną prędkość jest w stanie strącić ptaki znacznie przerastające go rozmiarem. Nie potrafi natomiast polować na zwierzynę ukrywającą się wśród drzew i krzewów[3]. W locie pikowym sokół wędrowny potrafi rozwinąć prędkość przekraczającą 320 km/h, co czyni go najszybciej poruszającym się organizmem na Ziemi. W Europie (w tym w Polsce) dawniej był to rozpowszechniony ptak lęgowy, jednak w latach 50. i 60. XX wieku nastąpił drastyczny spadek jego liczebności, głównie z powodu skażenia środowiska
biocydami
[4] (w tym
pestycydami
z grupy
DDT
). Sokolnicy w Niemczech i USA opracowali metody intensywnej hodowli ptaków drapieżnych, zaczynając właśnie od tego gatunku. W Polsce sokolnicy rozpoczęli próby hodowli sokoła wędrownego w latach 70. Od połowy lat 80. XX wieku w ramach
Programu Restytucji Populacji Sokoła Wędrownego w Polsce
z powodzeniem prowadzona jest
reintrodukcja
sokoła wędrownego do odpowiadających mu
biotopów
. W Polsce jest znów lęgowy, choć bardzo rzadki – całkowitą liczebność szacuje się na około 12-14 par (w 2008 roku). Jedna z nich regularnie gniazduje od 1998 roku na
Pałacu Kultury i Nauki
w Warszawie. Z gniazd na PKiN oraz na kominie MPEC we Włocławku prowadzona jest transmisja internetowa. W Polsce prowadzone są prace nad restytucją populacji nadrzewnej, jedynej nadal zagrożonej według
IUCN
/
BirdLife International
. Podobny program prowadzony jest w Niemczech, planowane są także reintrodukcje w celu odtworzenia populacji nadrzewnej w Białorusi i na Litwie. - Cechy gatunku
- Duży sokół, o krępej sylwetce z długimi, ostro zakończonymi skrzydłami, samica większa o około 1/3. Ptaki obu płci ubarwione podobnie. Dorosłe – wierzch stalowoszary, wole kremowe, spód biały z ciemnym poprzecznym prążkowaniem, osobniki młode – wierzch brązowy, spód kremowy z podłużnym prążkowaniem. Na policzkach charakterystyczny czarny "wąs". Szyja i ogon krótkie.
Dziób
krótki, silnie hakowato zagięty z charakterystycznym "zębem" w górnej części i odpowiadającym mu wcięciem w żuchwie. Nogi,
woskówka
, obramowanie oczu i nasady dzioba w intensywnie żółtym kolorze.
Nozdrza
wyraźnie widoczne na tle woskówki, okrągłe, z widocznym centralnym punktem.
Oko
bardzo ciemne, z prawie niewidoczną źrenicą.
- Kolorystyka wyraźnie różni się pomiędzy podgatunkami, szczególnie egzotycznymi.
- Wymiary średnie
- samiec – dł. ciała 41 cm
rozpiętość skrzydeł 95 cm masa ciała ok. 550 g - samica – dł. ciała 49 cm
rozpiętość skrzydeł 114 cm masa ciała ok. 1200 g - Biotop
- Rozległe obszary wszystkich kontynentów, najczęściej doliny rzeczne i obszary górskie, w Europie także lasy w pobliżu wód ze
starodrzewem
i wysokimi drzewami. Od połowy XX wieku często zasiedla także tereny zurbanizowane.
- Gniazdo
- Na większości światowego areału sokoły gnieżdżą się na skałach. W tundrze na północy Europy i Ameryki często gniazdują na ziemi lub na bagnach. W pasie nizin europejskich – od Holandii po Ural, w tym w Polsce – sokoły gnieździły się na drzewach. Był to jedyny taki
ekotyp
na świecie. Ekotyp ten wymarł w latach 60. XX wieku, obecnie odbudowywany jest poprzez
reintrodukcje
. Sokoły wybierały gniazda przeważnie w wierzchołkach najwyższych drzew, bardzo często w koloniach czapli. Nie budują własnych gniazd, lecz wykorzystują i zajmują gniazda innych ptaków:
czapli siwej
,
kruka
lub też innych ptaków drapieżnych. Na terenach zurbanizowanych gniazdo zakładają w szczelinach lub wypustach wysokich budynków (wież kościelnych, dzwonnic, kominów). Chętnie wykorzystują sztuczne gniazda.
- Jaja
- Pod koniec marca lub na początku kwietnia samica składa 2-4 (rzadziej do 6, ale przeważnie 2) jaja, mało wydłużone, prawie kuliste, mocno nakrapiane, tak że prawie nie widać białego tła, o wymiarach średnich 52 × 40 mm. Jeden lęg w roku.
- Wysiadywanie
- Przeważnie ok. 30 dni przez obydwoje rodziców. Młode przebywają w gnieździe przez okres od 35-40 dni, a potem jeszcze przez okres ok. 60 dni pozostają pod opieką rodziców.
- Pożywienie
- Głównie ptaki wielkości gołębia lub większe, łapane w locie. Na ofiarę spada lotem nurkowym z bardzo dużą prędkością (ocenianą nawet na 300-350 km/h[]), uderzając w jedno skrzydło ofiary, tak by samemu uniknąć urazu.
- Ochrona
- W Polsce objęty
ochroną gatunkową ścisłą
. Wymaga ochrony czynnej. Wokół gniazd sokołów wędrownych obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 200 m, a okresowo (od 1.01 do 31.07) – w promieniu do 500 m od gniazda[5].
- W wielu krajach prowadzone są programy
restytucji
gatunku. W niektórych krajach (np. w USA, części Niemiec, Szwecji, Francji) programy reintrodukcji zostały zakończone, gdyż dzikie populacje zostały odbudowane. W Polsce sokolnicy nadal prowadzą reintrodukcję na terenach leśnych w celu odtworzenia ekotypu nadrzewnego.
Stowarzyszenie na Rzecz Dzikich Zwierząt "Sokół"
zainstalowało w całej Polsce kilkadziesiąt sztucznych gniazd dla sokołów i obrączkuje wszystkie dostępne dzikie sokoły i ptaki reintrodukowane. Używa do tego kolorowych obrączek ornitologicznych i obserwacyjnych, zgodnie z międzynarodowym systemem pozwalającym na ich późniejszą identyfikację.
Zobacz teżPrzypisy- ↑
Falco peregrinus
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Falco peregrinus
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ Albin Łącki: Wśród zwierząt. Ptaki.. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Oddział w Poznaniu, 1988. .
- ↑ Theodor Mebs: Ptaki drapieżne Europy. Przewodnik. dr Andrzej G. Kruszewicz (tłumaczenie i adaptacja). Warszawa: Multico, 1998, s. 211. .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną,
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Sokół wędrowny":
Bocian czarny
...
Łabędź niemy
...
Perkoz dwuczuby
...
Witold Dąbrowski (poeta)
...
Kopciuszek zwyczajny
...
Pojezierze Mazurskie
...
Sanok
...
Nowy Sącz
...
Braminizm
...
Giovanni Boccaccio
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Sokół wędrowny":
032. Ekologia biosfery (plansza 3)
...
Ptaki 2 (plansza 16)
...
013b. Kultura, religia i nauka starożytnej Grecji (plansza 2)
...
|