Regione Autonoma Trentino-Alto Adige Autonome Region Trentino-Südtirol Region Autonomiczny Trydent-Górna Adyga |
---|
|
Flaga regionu |
Podstawowe dane: |
Stolica
: |
Trydent
|
Powierzchnia
: | 13 619 km² |
Ludność
: | 962 464 |
Gęstość zalud.
: | 71 os./km² |
Dane administracyjne: |
Prowincje
: | 2 |
Gminy: | 339 |
|
Położenie regionu |
Trydent-Górna Adyga (
wł.
Trentino-Alto Adige,
niem.
Trentino-Südtirol,
ladyński
Trentin-Südtirol albo Trentin-Sudtirol) - region administracyjny w północnych
Włoszech
. Zajmuje obszar 13 613 km² (
Trydent
6 213 km²,
Południowy Tyrol
7 400 km²), zamieszkuje go 962 464 osób (
2004
). Gęstość zaludnienia wynosi 70 osób/km².
Stolicą regionu jest
Trydent
(108 577 mieszkańców).
Po zmianie
konstytucji
Włoch z
11 października
2001
region otrzymał oficjalną nazwę Trentino-Alto Adige/Südtirol (art. 116 konstytucji Włoch)
W skład regionu wchodzą 2 prowincje:
Trydent
i
Południowy Tyrol
(Prowincja Bozen/Bolzano).
Prowincja Bolzano
zwana też
Południowym Tyrolem
nosi nazwę Autonome Provinz Bozen-Südtirol/Alto Adige i od
1970
roku posiada status prowincji autonomicznej (tzw.
Pakiet
), z zagwarantowaną równością
języka włoskiego
i
języka niemieckiego
jako języków urzędowych, nauczanych również w szkołach.
Warunki naturalne
Cały region leży w strefie
Alp Wschodnich
. Ciągną się tu takie pasma jak
Alpy Zillertalskie
,
Rieserferner
,
Sztubaje
,
Texel
,
Alpy Ötztalskie
,
Alpy Retyckie
i
Dolomity
. Najwyższym szczytem jest
Ortler
, osiagający wysokość 3905 m
n.p.m.
Główną rzeką jest tu
Adyga
.
Klimat środziemnomorski. W wyższych partiach alpejski, z obszarem wiecznych śniegów na wysokości 2500-3000 m. Nad
jeziorem Garda
w południowo-wschodniej części regionu – klimat łagodny śródziemnomorski.
Demografia
W regionie tym mieszka ponad 940 tys. osób, z czego 460 tys. w Południowym Tyrolu, a 480 tys. w
prowincji Trydent
. Główną narodowością mieszkającą w tym regionie są
Włosi
, stanowiący 60% populacji. Oprócz nich mieszka tu także dużo
Tyrolczyków
(35% mieszkańców) i mała grupa
Ladynów
(5% populacji), posługujących się językiem
ladyńskim
należącym do starożytnej grupy języków
retoromańskich
. W
prowincji Bolzano
, tj. w
Południowym Tyrolu
, 70% ludności stanowią
Tyrolczycy
, natomiast odsetek niemieckiej ludności w
prowincji Trydent
jest niewielki i wynosi zaledwie kilka procent.
Ladynowie
żyją głównie w dolinach Val Ghoerdina, Val Badia, Val di Fassa, Val Livinalongo. W Południowym Tyrolu istnieje na równi z
językiem włoskim
jako
język urzędowy
.
Gospodarka
W urodzajnych dolinach prowincji tego regionu uprawia się
winorośl
,
owoce
,
pszenicę
i
ziemniaki
. Rozwinięta jest eksploatacja lasów i gałęzie przemysłu: hutnictwo
aluminium
, samochodowy, lotniczy, drzewny, materiałów budowlanych i spożywczy. W górskich rejonach hoduje się
bydło
. Region ten jest ważnym ośrodkiem produkcji energii elektrycznej (głównie dzięki licznym elektrowniom wodnym). Przez przełęcz
Brenner
przebiega ważny transalpejski szlak komunikacyjny do
Austrii
.
Turystyka jest ważnym źródłem dochodów. Rozwinięta jest zwłaszcza turystyka związana ze sportami zimowymi. Specjalnie dla narciarzy rozbudowano liczne stacje narciarskie jak:
Canazei
,
Predazzo
,
Cavalese
,
Val Gardena
. Ponadto w regionie tym znajdują się liczne uzdrowiska (m.in.
Merano
niem. Meran). Atrakcję turystyczną stanowi także Park Narodowy
Stelvio
.
Historia
W
XI wieku
region był zarządzany przez biskupa i należał do
Bawarii
. Od
1363
były to dziedziczne ziemie dynastii
Habsburgów
. W
1797
, dzięki zwycięskiej kampanii
Napoleona
, w ramach pokoju
Campo Formio
odstąpiony został
Austrii
. Jednak w
1805
został ponownie przyłączony do
Bawarii
, a w latach
1809
-
1814
należał do
Królestwa Włoch
. W
1815
został zwrócony Austrii.
Podczas
I wojny światowej
odbyło się tu wiele bitew między żołnierzami Austrii i Włoch, walczących o zajęcie pasm
Alp
i
Dolomitów
. Miały one ważne znaczenie strategiczne i wojskowe. W
1918
wojska austriackie załamały się pod naporem wojsk włoskich. Włoskie oddziały zajmowały te tereny, stanowiące roszczenie terytorialne
Włochów
. W końcu, w
1919
, na mocy traktatu pokojowego z
Saint-Germain-en-Laye
przyznano ten region Włochom.
Podczas rządów
Benito Mussoliniego
region ten był poddany silnej italianizacji. W
1938
Adolf Hitler
i
Benito Mussolini
uzgodnili, że ludność niemiecka zostanie przesiedlona do
Rzeszy Niemieckiej
. Wybuch
II wojny światowej
sprawił, że plany te w pełni nie powiodły się. Jednak tysiące osób zostało przesiedlonych do Rzeszy.
W roku podpisania włoskiej kapitulacji (
1943
) tereny te były okupowane przez
Niemców
. W zasadzie zostały przyłączone do
Rzeszy
jako Alpenvorland (co znaczy "alpejski cypel"). Stan ten trwał do roku
1945
.
Włochy i Austria prowadziły petraktacje w sprawie tej prowincji. W
1947
roku region zyskał status autonomii.
Język niemiecki
został wtedy uznany jako równy z
językiem włoskim
. Oba języki uznano za urzędowe w tym regionie. Jednak Austriacy nie byli zadowoleni z przestrzegania przez włoski rząd tych praw. Doprowadzało to do licznych sporów. W
1960
podjęto próbę uregulowania konfliktu pod auspicjami
ONZ
. Miało to doprawadzić do rozmów włosko-austriackich w
1961
roku, do czego jednak nie doszło, częściowo na skutek aktów
terrorystycznych
organizowanych przez ludność tyrolską, dążącą do przyłączenia prowincji do Austrii. Akty
terrorystyczne
– głównie zamachy bombowe – trwały od
1956
roku do
1988
. Ogółem odnotowano 361 takich zdarzeń, w wyniku których śmierć poniosło 17 osób.
W
1971
Włochy i Austria podpisały nowy traktat zwany
Pakietem
. Był on gwarantowany przez
Trybunał Sprawiedliwości
w
Hadze
. Dawał on regionowi większą
autonomię
w ramach państwa włoskiego oraz gwarantował zaprzestanie ingerencji w sprawy wewnętrzne regionu ze strony Austrii. Nowy traktat zakończył miedzypaństwowe spory włosko-austriackie o ten region. Ostecznie napięcia na tle narodowościowym zlikwidowało przystąpienie Austrii do
Unii Europejskiej
i praktyczne zniesienie granic.
Linki zewnętrzne