Powstanie Machny - Machnowcy
Kiedy po
układzie w Brześciu Litewskim
(
1918
) na terytorium
Ukraińskiej Republiki Ludowej
wkroczyły wojska niemieckie,
Nestor Machno
zorganizował anarchistyczną partyzantkę, która miała zatrzymać armię interwencyjną i stworzyć na zajętych przez nią terenach system anarchokomunistyczny. W czerwcu
1918
udał się do
Moskwy
, gdzie spotkał się z
Kropotkinem
i
Swierdłowem
. Do
Hulajpola
(gdzie była siedziba machnowców) wrócił w lipcu
1918
r. Machno dowodził całą partyzantką antyniemiecką między
Dnieprem
a
Morzem Azowskim
. We wrześniu
1918
rozbił Austriaków w bitwie o wieś Dibriwki. Zniszczył oddziały
Petlury
w wielkiej operacji w okolicach
Dniepropetrowska
(Jekaterinosławia).
Hulajpole było w pierwszej połowie
1919
r. całkowicie wolne od władzy zewnętrznej. Na terenie wsi powstały autonomiczne
komuny
, wolne od wpływów zewnętrznych. Doskonale zorganizowane komuny rolne dostarczały dużych ilości żywności, którą wywożono do wielkich miast. Najbardziej znana była komuna imienia
Róży Luksemburg
. Machno ściągnął do Hulajpola czołowych anarchistów. Wraz z Arszinowem rozpoczął wydawanie gazety "Put k swobodie" ("Droga do wolności") i stworzył Komisje Kulturalno-Oświatową. Planowano powołanie do życia nowych szkół wzorowanych na "Escuela Moderna" ("Nowoczesnej szkole") Francisco Ferrera. Armie powstańcza Machno walczyła przeciwko
Denikinowi
w ramach
Armii Czerwonej
, lecz pod czarnymi sztandarami. Według przeciwników anarchiści dopuszczali się grabieży na miejscowej ludności, a w późniejszym okresie na polecenie Machno powstał oddział kontrwywiadowczy walczący na terenie
Zaporoża
i Naddnieprza z wrogami machnowszczyzny, słynący według jej przeciwników z okrucieństwa.
10 kwietnia
1919 r. Zjazd chłopów, robotników i powstańców z Hulajpola po raz kolejny ogłosił zerwanie kontaktów z bolszewikami. W tym samym czasie rząd
Lenina
ostatecznie postanowił o zerwaniu dalszej współpracy z anarchistami.
4 czerwca
1919 r. oddziały
Czeka
zaatakowały Hulajpole, przemocą likwidując Komunę im. Róży Luksemburg. Po wycofaniu się Czeki wkroczyły do Hulajpola oddziały Denikina i ostatecznie rozprawiając się z anarchistami. Tymczasem Machno przeniósł się na zachód terenów będących pod kontrolą URL, organizując tam partyzantkę przeciwko "Białym", w październiku i listopadzie 1919 partyzanci okupowali Jekaterinosław i Aleksandrowsk. Machno nie rozumiał zbyt dobrze procesów urbanizacji i bronił się teoriami o "zepsuciu miast", itp. Nie zdobył też większego poparcia ze strony miejscowych robotników, którzy opowiadali się za socjalistami lub komunistami, a dodatkowo zrażał ich niechętny stosunek machnowców do proletariatu.
Kolejne perypetie machnowców związane są z ofensywą
Wrangla
. Machno zawarł układ z bolszewikami. W zamian za pomoc bolszewicy zgodzili się wypuścić z więzień część anarchistów. Wrangla pobito, a bolszewicy zerwali układ.
25 listopada
1920
podczas sojuszniczej uroczystości bolszewików i machnowców na
Krymie
, dowódcy anarchistów zostali aresztowani i rozstrzelani. W dzień późnej oddziały
Trockiego
wkroczyły do Hulajpola i zniszczyły odbudowane anarchistyczne komuny. Od tej pory produkcja rolna w Hulajpolu przestaje istnieć. Wojska Machno walczyły z Armią Czerwoną jeszcze przez około rok, zanim zostały ostatecznie pobite.
Ideologia machnowców
Podstawą koncepcji politycznej Nestora Machno był anarchizm, jednak zdaniem
Jarosława Hrycaka
był on zdecydowanie odmienny od idei głoszonych w tym samym okresie przez anarchistów rosyjskich[1]. Zdaniem wymienionego badacza ważną inspiracją dla działalności machnowców była Kozaczyzna, zaś ruch ten w miarę swojego rozwoju w coraz większym stopniu łączył elementy anarchistyczne, równościowe, z narodowymi-ukraińskimi[2].
Przypisy
- ↑ Ukraina..., s.299
- ↑ Ukraina..., ss.300–301
Bibliografia
Ukraina. Przewodnik Krytyki Politycznej. Z Jarosławem Hrycakiem rozmawia Iza Chruślińska, Warszawa–Gdańsk 2009, ,