Rysunek płyty wierzchniej z nagrobka Henryka IV Wiernego
Pieczęć majestatyczna Henryka IV Wiernego z
1308
Henryk IV (II) Wierny (Żagański) (ur. w
1291
lub
1292
, zm.
22 stycznia
1342
) –
książę żagański
1309
-
1342
,
1309
-
1312
współrządy z braćmi z
Konradem
i
Bolesławem
nad całością (z wyjątkiem
Głogowa
),
1312
-
1317
z
Janem
i
Przemkiem
w wyniku podziału nad
Żaganiem
i
Ścinawą
,
1312
-
1314
z Janem i Przemkiem współrządy w
księstwie poznańskim
,
1317
-
1321
w wyniku podziału rządy nad Żaganiem i
1318
-
1321
nad Głogowem, wraz z bratem Przemkiem,
1321
ostateczny podział w wyniku którego książę żagański, od
1329
dziedziczny
lennik
czeski.
Henryk IV był najstarszym synem księcia głogowskiego
Henryka III
i Matyldy Brunszwickiej. Przydomek Wierny pojawia się już we współczesnych mu
XIV
-wiecznych kronikach. Ojciec do wielkiej polityki przygotowywał pierworodnego już od najmłodszych lat – zabierając Henryka jako cztero-pięcioletnie dziecko w
1296
r. na rokowania pokojowe z
księciem kujawskim
Władysławem Łokietkiem
do
Krzywinia
. Układ tam wówczas zawarty był niezwykle obiecujący dla młodego Henrykowica, gdyż zobowiązał Łokietka pod presją militarną Głogowczyka do usynowienia syna konkurenta, co miała zabezpieczyć dziedzictwo książąt głogowskich. Dodatkowo książę kujawski zobowiązał się w chwili osiągnięcia pełnoletności przez Henryka IV przekazać mu księstwo poznańskie, zaś w przypadku swojej bezpotomnej śmierci całość
Wielkopolski
. Układ ten wobec rychłego narodzenia się męskich dziedziców Łokietka, a zwłaszcza znalezienia się władcy
Kujaw
na wygnaniu nie został jednak dotrzymany.
Henryk III Głogowski zmarł
9 grudnia
1309
Henryk IV mimo osiągnięcia wieku uznawanego w tych czasach za sprawny, z nieznanych przyczyn znalazł się wraz z młodszymi braćmi do
1312
r. pod opieką matki.
W
1312
r. doszło do pierwszego podziału ojcowizny – dzielnicę wschodnią, składającą się z
Oleśnicy
,
Kluczborka
oraz z ziemi kaliskiej i gnieźnieńskiej otrzymali
Konrad
i
Bolesław
. Henryk IV wraz z
Janem ścinawskim
i
Przemkiem
otrzymał dzielnicę głogowską, ścinawską, żagańską i wielkopolską.
Głogów
pozostał w rękach Matyldy brunszwickiej jako
oprawa wdowia
.
Sytuacja Głogowczyków w tym czasie nie była do pozazdroszczenia – nie rozwiązany konflikt z
książętami legnickimi
o dziedzictwo po
Henryku Probusie
i groźba usunięcia z Wielkopolski przez Władysława Łokietka skłoniły najstarszego Henrykowica do nawiązania przyjaznych stosunków z margrabiami brandenburskimi, jako przeciwwagę wobec wrogów. W
1310
r. jako gwarancja dobrych stosunków zostało zawarte małżeństwo pomiędzy Henrykiem IV a Matyldą córką margrabiego Hermana. Kontrakt ślubny został podparty zastawieniem margrabiom
Krosna
i
Żagania
(zastaw wrócił dopiero w ręce synów Henryka III w
1319
r.). W ramach zacieśniania stosunków z Askańczykami Henryk IV wraz z młodszymi braćmi Bolesławem i Konradem zrzekł się na zjeździe w
Berlinie
3 marca
1310
r. pretensji do
Pomorza Gdańskiego
na rzecz margrabiów Waldemara i Jana, którzy rychło sprzedali je za wysoką sumę pieniędzy
Krzyżakom
.
W Wielkopolsce do pierwszego wybuchu niezadowolenia doszło już w
1310
r. Wtedy to Henryk IV odniósł niespodziewaną klęskę z rąk powstańców pod Kłeckiem, co nie rokowało zbyt dobrze ich rządom. Sytuacja Głogowczyków pogorszyła się dwa lata później, kiedy książęta znaleźli się pod klątwą
arcybiskupa gnieźnieńskiego
Jakuba Świnki
i
biskupa poznańskiego
Andrzeja Zaremby
. Jednak dopiero bezpośrednie zaangażowanie w konflikt Władysława Łokietka w
1313
r. doprowadziło do utraty ostatecznie rok później przez Głogowczyków Wielkopolski na rzecz jednoczącego się
państwa polskiego
. W rękach synów Henryka III pozostała tylko część ziem wielkopolskich położonych nad
Obrą
utraconych ostatecznie do
1332
r. (z wyjątkiem
Wschowy
utraconej dopiero przez
Henryka V Żelaznego
). Synowie Henryka III później jeszcze wielokrotnie na niwie dyplomatycznej, czy nawet zbrojnej próbowali powrócić do sprawy Wielkopolskiej, jednak bez rezultatów. W tym celu próbowali zawierać niekorzystne traktaty z margrabiami brandenburskimi, licząc na ich poparcie militarne. Na szczęście do realizacji tych planów nie doszło, z powodu śmierci Waldemara i wygaśnięcia
dynastii askańskiej
.
Również wobec książąt legnickich sojusz okazał się zupełnie niewystarczającym zabezpieczeniem. Wojna toczyła się w latach
1312
-
1317
i została ostatecznie zakończona ugodą
8 stycznia
1317
, w wyniku której książęta głogowscy zostali zmuszeni do oddania terytorium pomiędzy
Odrą
a
Wołowem
, z
Urazem
i
Lubiążem
.
Po śmierci matki, w
1321
r., nastąpił ostateczny podział ojcowizny – Przemko otrzymał księstwo głogowskie, a Henryk IV księstwo żagańskie (Jan otrzymał wcześniej księstwo ścinawskie ze
Ścinawą
i
Lubinem
, Bolesław był już wtedy księciem oleśnickim, zaś Konrad I namysłowskim).
W
1322
r. przeciwko synom Henryka III powstała koalicja książąt śląskich (
Bernard Świdnicki
,
Henryk Wrocławski
,
Bolesław Legnicki
), na czele której stanął król polski
Władysław Łokietek
. Co dodatkowo przyczyniło się do osłabienia książąt głogowskich i utraty przez nich
Namysłowa
.
Rok później w celu uniknięcia zależności od cesarza
Ludwika IV Wittelsbacha
Henryk IV oddał swoje księstwo pod opiekę
papieża
.
29 lipca
1326
Henryk zawarł
traktat
ze swoimi braćmi – Janem ścinawskim i Przemkiem, zgodnie z którym po bezpotomnej śmierci braci miał odziedziczyć po nich księstwa. Wydaje się, że była to próba przywrócenia jedności księstwa głogowskiego.
Po
1327
r. sytuacja polityczna na
Śląsku
uległa dalekim zmianom.
Jan Luksemburski
zhołdował w tym roku księstwa piastowskie na Górnym Śląsku. W
1329
r. hołd złożyli
Bolesław Legnicki
, Jan Ścinawski, Konrad Oleśnicki oraz Henryk IV. Z synów Henryka III władcy czeskiemu nie podporządkował się tylko
Przemko głogowski
. Mając poparcie Luksemburgów Henryk IV próbował wówczas bezskutecznie wysunąć pretensje do spadku po Askańczykach.
W
1331
r. umarł bezpotomnie Przemko (został otruty). Zgodnie z zawartym porozumieniem, księstwo jego zostało podzielone pomiędzy Henryka IV i Jana Ścinawskiego. W rękach wdowy po nim pozostała tylko połowa Głogowa i
Bytomia Odrzańskiego
.
Jan Luksemburski
miał jednak inne plany i jeszcze w tym samym roku zajął księstwo pozbawiając wdowę i zainteresowanych książąt ich dziedzictwa. W celu uprawomocnienia swojego zaboru Jan za 2000
grzywien
wykupił od Jana ścinawskiego jego prawa do połowy księstwa. Takie postępowanie króla czeskiego naruszyło prawa wdowy po Przemku II, Konstancji, oraz prawa Henryka IV, który do końca życia nie odzyskał należnej mu połowy Głogowa.
W celu uniknięcia rozprzedania księstwa przez największego utracjusza w rodzinie księcia ścinawskiego Jana
25 lipca
1334
Henryk IV i Konrad I zawarli z nim układ w którym zobowiązał się, że odtąd bez zgody braci nie sprzeda nic ze swoich włości. Wreszcie rok później bracia wykupili od niego całość księstwa oddając mu je tylko jako dożywocie. Oba te układy zatwierdził również Jan Luksemburski.
30 kwietnia
1341
r. otrzymał od swojego brata Jana Ścinawskiego ziemię wschowską. Z małżeństwa z Matyldą (zmarłą pomiędzy
1323
a
1329
r.), córką margrabiego brandenburskiego,
Hermana
dochował się syna
Henryka
i trzech córek – Jadwigi (cysterka w
Trzebnicy
),
Agnieszki
(żona najpierw
Leszka raciborskiego
, potem
Ludwika I brzeskiego
) i Salomei (żona Henryka II z Plauen). Henryk IV Wierny zmarł w dniu
22 stycznia
1342
r. w
Żaganiu
i został pochowany w tamtejszym w kościele
augustianów
.