Katedra świętego Piotra i Najświętszej Marii Panny w Kolonii (
niem.
Kölner Dom, oficjalnie Hohe Domkirche St. Peter und Maria) –
archikatedra
, największy i najważniejszy kościół
niemieckiej
Kolonii
. Siedziba
arcybiskupstwa kolońskiego
istniejącego tutaj od
313
roku.
Budowa obecnej świątyni rozpoczęła się w
1248
i trwała z przerwami ponad 600 lat do
1880
. Usytuowana na miejscu rzymskiej świątyni z
IV wieku
i wcześniejszego kościoła z czasów karolińskich nieopodal rzeki
Ren
katedra kolońska ma 144 m długości i 86 m szerokości oraz wieże o wysokości 157,38 m[1] Po ukończeniu wież (około
1870
) katedra była najwyższą budowlą świata do
1884
. Jest drugą co do wysokości
neogotycką
budowlą na świecie (po katedrze w
Ulm
) i trzecią co do wielkości neogotycką katedrą świata pod względem powierzchni (po
katedrze Świętej Marii
w
Sewilli
i
katedrze Narodzin św. Marii
w
Mediolanie
). Powierzchnia kościoła wraz z wieżami to 7000 m². W
1996
r. katedra została wpisana na
liście światowego dziedzictwa UNESCO
. Budowla jest wizytówką zarówno Kolonii jak i całych Niemiec, masowo odwiedzaną przez pielgrzymów i turystów; w 2001 było to blisko 6 mln osób. W 2005 roku katedra była jednym z głównych punktów programu
Światowych Dni Młodzieży
pod przewodnictwem papieża
Benedykta XVI
.
Budowę świątyni rozpoczęto nie tylko na potrzeby liturgiczne lecz także dla umieszczenia w niej sprowadzonych z
Mediolanu
relikwii
Trzech Króli
. Wysokie prezbiterium jest ideowym nawiązaniem do średniowiecznych relikwiarzy. Relikwie uczyniły Kolonię ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym w średniowieczu, ustępującym tylko
Rzymowi
,
Jerozolimie
,
Santiago de Compostela
i
Akwizgranowi
.
Pod względem architektonicznym katedra stanowi cenny przykład recepcji
francuskiego gotyku katedralnego
oraz rozpowszechnionej na terenie krajów Rzeszy metody wielokrotnego stosowania elementów wertykalnych wewnątrz i na elewacjach zewnętrznych. W XIX wieku była jednym z najważniejszych źródeł inspiracji dla
architektury neogotyckiej
. Pozostawała nie tylko miejscem percepcji średniowiecznej sztuki budowlanej, lecz stanowiła także inspiracje dla idei umocnienia katolicyzmu w Niemczech, głoszonych m.in. przez Augusta Reicherspergera. Wystrój wnętrza tworzy cenny zbiór sztuki średniowiecznej, nowożytnej i nowoczesnej. Spośród nich wyróżniają się dominujący nad gotyckim ołtarzem głównym z II poł. XIII w.
relikwiarz Trzech Króli
, przedromański
krucyfiks Gerona
, gotyckie ołtarze Świętej Klary z XIV w. oraz
Ołtarz Patronów Miasta
- dzieło
Stefana Lochnera
, gotyckie rzeźby Apostołów oraz
Madonny Mediolańskiej
,
stalle
, liczne witraże z XIII-XX w.
Dzieje
Dawne widoki katedry
|
Katedra w 1531, wg drzeworytu Antona von Worms |
Katedra w 1531, wg drzeworytu Antona von Worms
|
Widok Kolonii i katedry wg Hansa Memlinga |
Widok Kolonii i katedry wg
Hansa Memlinga
|
Widok katedry w 1788 |
Widok katedry w 1788
|
Kościół św. Marcina i katedra (po prawej) w 1856 |
Kościół św. Marcina i katedra (po prawej) w 1856
|
Widok katedry z 1875 |
Widok katedry z 1875
|
Widok katedry w 1925 |
Widok katedry w 1925
|
Katedra w 1945, na pierwszym planie zniszczony Most Hohenzollernów |
Katedra w 1945, na pierwszym planie zniszczony Most Hohenzollernów
|
Katedra dziś |
Katedra dziś
Dawna katedra karolińska
W czasach rzymskich, w pobliżu miejsca gdzie usytuowana jest obecna świątynia znajdowała się północna strona murów dawnego miasta-obozu założonego przez Agrypinę. Miejsce to od tamtych czasów miało charakter sakralny, znajdowała się tu świątynia wzniesiona przez Merkuriusza Augusta. W IV wieku kiedy to do Kolonii dotarło chrześcijaństwo dawną, pogańską świątynię zastąpiono świątynią wzniesioną przez arcybiskupa
Maternusa
. W dobie
Cesarstwa Karolińskiego
w latach
818
–
870
powstała dwuchórowa bazylika z transeptem; chór zachodni dedykowano Świętemu Piotrowi, zaś wschodni Najświętszej Marii Pannie – takie wezwanie kolońskiej świątyni dotrwało do dziś. Za czasów
pontyfikatu
arcybiskupa Bruno poszerzono korpus nawowy o południową i północną nawę, odtąd świątynia była pięcionawowa. Ponadto, na wschód od katedry wzniesiono kościół NMP pełniący funkcję kolegiaty, zwanym St. Maria ad Gradus, który był wielokrotnie przebudowany zwłaszcza w okresie gotyckim, istniał on do XIX w. Dawna katedra kolońska uległa pożarowi dnia
30 kwietnia
1248
roku.
Budowa gotyckiego prezbiterium
W
1164
arcybiskup miasta
Rainald z Dassel
przywiózł z
Mediolanu
do Kolonii relikwie Trzech Króli podarowane kościołowi przez
Fryderyka Barbarossę
. Budowę odpowiedniego relikwiarza zlecono jednemu z najwybitniejszych złotników owych czasów,
Mikołajowi z Verdun
. Prace złotnicze rozpoczęły się w
1181
a zostały ukończone przez rzemieślników kolońskich prawie czterdzieści lat później. Relikwiarz złożono w starej katedrze, która wkrótce okazała się zbyt mała, by sprostać ogromnej masie pielgrzymów. Nota bene Kolonia wówczas urosła do największego po
Ziemi Świętej
,
Rzymie
i
Santiago de Compostela
ośrodka pielgrzymkowego. W
1225
zapadła decyzja o budowie nowej katedry. Podczas gdy większość budowli sakralnych w
Nadrenii
powstawała w
stylu romańskim
ówczesna katedra kolońska mogła budzić uznanie w samej Kolonii i w okolicach, jednakże w stosunku do głównych świątyń dwóch potężnych arcybiskupstw nadreńskich – katedr w
Moguncji
i
Trewirze
była niewielką świątynią, nie mówiąc już o zachodniej Europie. Inicjatorami wzniesienia nowej większej katedry byli arcybiskupi Engelbert (lata urzędu
1216
–
25
) i przede wszystkim Konrad von Hochstaden, pierwszy reprezentant
elektoratu
kolońskiego
, który sprawował rządy w latach
1238
–
1261
, którzy obrali jako wzorzec katedry francuskie wzniesione w nowym strzelistym
stylu gotyckim
. Zastosowanie w budowie form francuskiego gotyku katedralnego było rezultatem orientacji politycznej arcybiskupa von Hochstaden, de facto w celu podkreślenia prestiżu arcybiskupstwa kolońskiego, katedralnej kapituły i katedry jako ośrodka kultu religijnego trzeba było wybrać jak najbardziej wyszukany wzór, stąd wykorzystanie nowych doświadczeń budowlanych i artystycznych zachodniego sąsiada z teologicznego i ideowego punktu widzenia było najlepszym wyborem. Ambicje arcybiskupstwa kolońskiego wzrosły po wykonaniu relikwiarza Trzech Króli, który był summa wszystkich relikwiarzy, dlatego też nowa katedra miała być summa wszystkich katedr.
Kamień węgielny
położył w
1248
arcybiskup Konrad von Hochstaden. Pierwszym budowniczym katedry był Gerhard von Rile. Kolejni budowniczowie znani są także z imion, byli to m.in. Arnold i Johannes. Głównym materiałem do budowy katedry był
trachyt
sprowadzany z Siedmiogórza na wschodnim brzegu
Renu
. Rezultatem trwających ponad 70 lat prac jest obecne czteroprzęsłowe, poligonalne zamknięte
prezbiterium
z
ambitem
i wieńcem wielobocznych kaplic wschodnich (tzw. chevet). Zastosowano tu w pełni formy klasycznego gotyku katedralnego, zarówno w układzie przestrzennym jak i w formie architektonicznej ściśle podporządkowanej nowym myślom
teologicznym
. Uroczystego
poświęcenia
prezbiterium dokonano w
1322
.
Okres kryzysu
W
1410
wieżę południową podciągnięto do drugiego piętra i wkrótce zawieszono dzwony: dzwon Trzech Króli (w
1418
), Pretiosa (w
1448
) oraz Speciosa (w 1449). Tempo prac budowlanych zaczęło słabnąć pod koniec XV wieku. Około
1510
wstrzymano budowę z powodu problemów finansowych i braku zainteresowania. Prace zarzucono ostatecznie w
1560
, pozostawiając ukończoną wieżę południową wraz z niższymi partiami
nawy
i fasady. Na ponad trzysta lat sylwetkę miasta zdominowała niedokończona budowla z ogromnym żurawiem pochylonym nad wieżą południową. Z tego okresu pochodzi powiedzenie, że wcześniej przyjdzie koniec świata niż katedra będzie gotowa.
Ukończenie budowy
Wraz z narodzinami
romantyzmu
i związanym z nim kultem gotyku wznowiono prace nad ukończeniem katedry. Szczęśliwym trafem odnaleziono również oryginalne plany fasady katedry. W 1814 w
Darmstadt
Georg Moller znalazł część planów sporządzonych przez drugiego budowniczego katedry Arnolda. Na drugą ich część natrafił w
1816
w
Paryżu
Sulpiz Boisserée, który obok Josepha Görresa stał się głównym propagatorem idei ukończenia budowy katedry. Ponadto, patronat nad pracami objął August Reichensperger, polityk tworzącej się wówczas
partii Centrum
, propagator odnowienia katolicyzmu w Niemczech i sztuki gotyckiej, twórca licznych książek o sztuce.
Kamień węgielny pod dalszą budowę położył w
1842
król pruski
Fryderyk Wilhelm IV
oraz ówczesny
koadiutor
, a późniejszy arcybiskup Johannes von Geissel. Położenie kamienia węgielnego poprzedziło powstanie kolońskiego towarzystwa budowy katedry, które zajęło się zbiórką pieniędzy. Prace nad katedrą wspomagało finansowo państwo pruskie. Dziełem tym kierowali znani architekci doby
neogotyku
, Ernst Friedrich Zwirner, Karl Eduard Richard Voigtel, Vincenz Statz i inni. Natomiast prace nad dekoracją rzeźbiarską powierzono licznemu warsztatowi, który reprezentował m.in. Peter Fuchs i wspomniany Ernst Zwirner. Po śmierci Zwirnera budowę kontynuował Karl Eduard Richard Voigtel. Katedrę ukończono po ponad 600 latach w roku
1880
.
Czasy najnowsze
Podczas gdy większość starego miasta Kolonii została niemalże zrównana z ziemią wskutek bombardowań lotnictwa alianckiego, katedra pomimo kilku trafień bomb ocalała od poważniejszych zniszczeń. W kilku miejscach zniszczony został dach i fragmenty sklepień, ponadto na elewacjach zanotowano liczne uszkodzenia wskutek odprysków po eksplozjach pocisków.
W ostatnich dekadach katedra ucierpiała najbardziej wskutek zanieczyszczenia powietrza.
Kwaśne deszcze
przeżerały kamień a spaliny zafarbowały go na ciemno szaro. W latach 2004–2006 katedra znajdowała się na liście zagrożonych obiektów światowego dziedzictwa UNESCO[2]. Prace restauratorskie trwają nieprzerwanie, by na bieżąco wymieniać uszkodzone fragmenty elewacji.
Dnia
15 listopada
1980
podczas swojej pielgrzymki do
RFN
papież,
Jan Paweł II
odwiedził katedrę, w której odprawił uroczystą mszę św. Na wspomnienie jego wizyty Elmar Hillebrand wykonał w
1985
pamiątkową płytę wmurowaną w jeden z północnych filarów nawy głównej. W sierpniu
2005
katedra była jednym z głównych punktów obchodów
Światowych Dni Młodzieży
, którym przewodniczył
Benedykt XVI
.
Ikonografia
Katedra w Kolonii stała się treścią licznych dzieł malarstwa i grafiki. Spośród najbardziej znanych przykładów, serię przedstawień otwierają zachowane do dziś plany niektórych części świątyni z tzw. planem F na czele – ponad czterometrowym rysunkiem, projektem fasady zachodniej wykonanym na
pergaminie
uwzględniający najdrobniejsze detale architektoniczne. Pozostałe rysunki ilustrują fragmenty elewacji bocznych i rzuty. Charakterystyczny widok katedry od strony Renu z ukończonym prezbiterium i budowaną wieżą południową znany jest przede wszystkim z serii malowideł zdobiących
relikwiarz
Św. Urszuli
wykonanych przez
Hansa Memlinga
. W podobnym stanie budowy katedra prezentuje się w sławnym drzeworycie ukazującym panoramę Kolonii wykonanym w
1531
przez malarza i grafika Antona Woensama.
Architektura
Architektura katedry
|
Wnętrze katedry w 1900... |
Wnętrze katedry w 1900...
|
... i dziś |
... i dziś
Fragment nawy głównej
|
Wnętrze wieży południowej. |
Wnętrze wieży południowej.
|
Widok katedry w nocy |
Widok katedry w nocy
|
Gotycki portal św. Piotra – fragment fasady zachodniej |
Gotycki portal św. Piotra – fragment fasady zachodniej
|
Widok na przypory prezbiterium. Widoczne pinakle. |
Widok na przypory prezbiterium. Widoczne
pinakle
.
Architektura wzniesionej w całości z kamienia katedry jest jednym z największych osiągnięć budownictwa gotyckiego i jest dobrym świadectwem nie tylko znajomości, lecz także indywidualnej redakcji form klasycznego gotyku katedralnego, który narodził się we
Francji
. Układ przestrzenny prezbiterium wraz z ambitem i wieńcem kaplic, proporcje oraz
diafaniczność
(przezroczystość konstrukcji) zostały tu konsekwentnie zastosowane, przez co wschodnia część katedry jest osiągnięciem myśli teologiczno-artystycznej znanej od czasów rządów
opata Sugera
który patronował rozbudowie
opackiego kościoła Saint-Denis
koło Paryża. Formy architektoniczne katedry kolońskiej nawiązują do głównych osiągnięć XII i XIII-wiecznego gotyku francuskiego m.in.
Sainte-Chapelle
i
katedry w Amiens
. Co więcej, budowniczym udało się w katedrze kolońskiej podsumować osiągnięcia architektury na terenie monarchii
Kapetyngów
. Od strony ideowej, według francuskich wzorców prezbiterium ma przypominać swoim bogactwem i wielością motywów architektonicznych dzieła złotnicze. Mieszczące się w starszym późnoromańskim relikwiarzu szczątki Trzech Króli umieszczono w sui generis wielkim architektonicznym relikwiarzu. Dwuwieżowa fasada znana z XIV-wiecznych rysunków odbiega od klasycznych form ku rozwiązaniom indywidualnym, powszechnym na terenie Rzeszy.
Układ przestrzenny
Katedra w Kolonii w obecnym kształcie ma plan
krzyża łacińskiego
. Jest
orientowaną
pięcionawową
bazyliką
, z trójnawowym
transeptem
i
prezbiterium
z ambitem i wieńcem kaplic. Od zachodu dwie wieże na planie kwadratu. Układ świątyni, gdzie obejście ma kontynuację w bocznych nawach transeptu a następnie w korpusie nawowym nawiązuje do układu przestrzennego średniowiecznego kościoła pielgrzymkowego. Wszakże relikwie Trzech Króli miały być planowo usytuowane na skrzyżowaniu naw, po wzniesieniu prezbiterium usytuowano je we kaplicy Trzech Króli – usytuowanej w "kluczu" kościoła, na wschodzie, wprost za ołtarzem głównym. W skrajnych, zachodnich kaplicach bocznych ambitu znalazły się dwa inne ważne dzieła o charakterze kultowym – krucyfiks Gerona (po stronie północnej) oraz Madonna Mediolańska (po stronie południowej). W rezultacie wszystkie te ułożone hieratycznie dzieła tworzą trójkąt skierowany na wschód, stąd ambit z wieńcem kaplic był ostatnim odcinkiem pielgrzymkowego szlaku, którego punkt kulminacyjny został usytuowany ściśle we wschodniej części. Prezbiterium, które od reszty świątyni odgradzała przegroda chórowa było zastrzeżone dla duchowieństwa.
Plan katedry charakteryzuje się klarownością i niemal w pełni uporządkowanymi proporcjami. Zestawione ze sobą poszczególne przęsła tworzą harmonię opartą na kwadratach wielkości przęsła które tworzy skrzyżowanie naw. Czytelna jest tu także ideowa hierarchia, to na skrzyżowaniu naw miał być planowo usytuowany relikwiarz Trzech Króli. Każdemu kwadratowi wielkości powyższego przęsła odpowiadają po dwa prostokątne przęsła w nawie głównej środkowej części transeptu i prezbiterium oraz po cztery w pozostałych nawach. W konsekwencji szerokość par naw bocznych oraz nawy głównej jest taka sama. W przypadku nawy poprzecznej dokonano redukcji o jedną z naw z każdej strony, przy czym nie naruszyło to proporcji całej świątyni. Część wschodnia – zamknięcie prezbiterium z ambitem i wieńcem kaplic tworzy z resztą katedry jednolitą całość. Cześć zachodnia, z wieżami choć ma podobne proporcje do reszty jest wyraźnie wydzielona.
Prezbiterium
Najstarszą częścią katedry jest część wschodnia którą tworzą czteroprzęsłowe
prezbiterium
które zamknięte jest poligonalnie (7/12 boków) z
obejściem
i wieńcem kaplic, z których siedem wschodnich mają wieloboczny, centralizujący plan, pozostałe mają plan prostokątny, przy czym skrajne kaplice ambitu – Św. Krzyża i NMP są większe od pozostałych. Transept liczy dziewięć przęseł z kwadratowym skrzyżowaniem naw pośrodku, zaś korpus nawowy ma sześć przęseł, przy czym nawa główna wraz z chórem muzycznym liczy osiem przęseł. Dwóm zachodnim przęsłom nawy głównej odpowiadają po cztery przęsła znajdujące się w przyziemiu wież.
Wnętrze katedry jest w całości nakryte
sklepieniem krzyżowo-żebrowym
wspartym na bogato profilowanych
służkach
przylegających do murów lateralnych. W przypadku arkad międzynawowych w dolnych partiach służki przylegają do filarów wiązkowych. Służki u nasady sklepień są ozdobione
kapitelami
o różnorodnych formach dekoracji. Konsekwentnie powtórzono dwie wysokości wnętrza – jednolita wysokość ma nawa główna, prezbiterium i najwyższa nawa transeptu oraz pary naw bocznych korpusu nawowego, obejście z kaplicami i nawy boczne transeptu.
Ściany prezbiterium i nawy głównej zostały podzielone na trzy strefy, najniższą, którą tworzą arkady międzynawowe, środkową z ciągiem ażurowych czterodzielnych
triforiów
oraz wyższą z wielkimi czterodzielnymi oknami o bogatej dekoracji
maswerkowej
. Wysokość najniższej i najwyższej strefy jest taka sama, co jest zgodne z proporcjami najważniejszych katedr francuskich (
katedry w Chartres
,
Reims
, Beauvais). Ostatni z tych przykładów ma charakterystyczną formę triforiów, do których podobne są triforia kolońskiej katedry. Układ służek i kapiteli które zdobią nasadę kapiteli cechuje lekkość, co jest przykładem indywidualnej redakcji form przejętych z
Ile-de-France
.
Elewacje zewnętrzne
Formy francuskiego gotyku klasycznego zastosowano na zewnątrz katedry, przede wszystkim w konstrukcji. Ściany nawy głównej, środkowej nawy transeptu oraz prezbiterium niemal w całości są przeprute oknami. Każde przęsło oddzielone jest skomplikowanym lecz uporządkowanym systemem
łuków oporowych
o wysublimowanej artykulacji i licznych elementów wertykalizujących świątynię, głównie
fiale
o wyszukanej formie. Okna obramione są
wimpergami
ze
ślepymi maswerkami
z motywami liściastych masek. Koronę murów wieńczą maswerkowe balustrady z fialami.
Fasada zachodnia
Fasada zachodnia jest w większości efektem XIX-wiecznych prac budowlanych, przy czym jej forma jest całkowicie podporządkowana XIV-wiecznym projektom, przede wszystkim planowi F. Wysokie, 157-metrowe wieże są symbolem i dumą katedry i miasta, od
1880
do
1981
(wzniesienie wieży telewizyjnej zw. Coloniusem) były najwyższymi w mieście, obecnie są trzecimi (po wieży
katedry
w
Ulm
i kopule kościoła w
bazyliki Matki Bożej Królowej Pokoju
w
Jamusukro
,
Wybrzeże Kości Słoniowej
).
Najstarszą częścią fasady jest dolna partia wieży południowej (dwie kondygnacje) wraz z portalem zwanym Bramą Św. Piotra prowadzącym pośrednio do nawy południowej. Dwie dolne kondygnacje są podzielone na pięć osi, po dwie w wieżach oraz osi środkowej mieszczącej na dole główne wejście z XIX-wiecznym portalem i wielkim oknem z bogatą dekoracją maswerkową. Oś środkową fasady wieńczy trójkątny
szczyt
z
laskowaniami
.
Wieże
Wieże mają w przyziemiu plan kwadratowy ich długość i szerokość w przybliżeniu odpowiadają dwóm przęsłom naw bocznych. Dwie górne kondygnacje przechodzą w plan ośmioboku. W narożach, ponad druga kondygnacją wznoszą się strzeliste wieżyczki sięgające koronę murów czwartej kondygnacji wież. Obie wieże wieńczą ażurowe, strzeliste, ostrosłupowe
hełmy
z bogatą dekoracją maswerkową podzieloną na dziewięć stref. Hełmy wieńczą krzyże o podwójnych ramionach – symbole godności arcybiskupiej.
Dzwony
W trzeciej kondygnacji wieży południowej oraz w
wieżyczce na sygnaturkę
wisi zespół jedenastu
dzwonów
, który w opinii
kampanologii
należy do największego w Niemczech. Pięć z nich pochodzi z czasów budowy gotyckiej katedry, przede wszystkim Dzwon Trzech Króli (przelany w
1880
), Pretiosa i Speciosa. Najstarsze dzwony to niewielkie dzwony wtórnie zawieszone na sygnatyrce – Angelus i Wandlungsglocke które datowane są na początek XIV wieku. Dzwon Angelusglocke wybijał na
Anioł Pański
natomiast Wandlungsglocke bił podczas
eucharystycznego
aktu
przeistoczenia
Chleba i Wina. Największy dzwonem jest
Dzwon Świętego Piotra
, potocznie nazywany Grubym Piotrkiem (niem. Dicke Pitter) , który de facto jest obecnie największym bijącym dzwonem na świecie. Dzwoni w święto Trzech Króli, Święto Apostołów Piotra i Pawła, święta maryjne i w najważniejsze uroczystości kościelne. Do
1918
istniał tzw. Dzwon Cesarski (niem. Kaiserglocke) odlany przez
ludwisarza
Andreasa Hamma na pamiątkę zwycięskiej wojny francusko-pruskiej w
1871
. Miał dźwięk cis0, ważył 27000 kg, w tym serce ok. 1000 kg. Pod koniec I wojny światowej dzwon został zarekwirowany przez wojsko i przetopiony na artylerię. Do dziś zachowało się jego
serce
które usytuowano na zewnątrz katedry przy narożu nawy południowej i zachodniej nawy transeptu.
Lp. | Nazwa | Data odlania | Ludwisarz, miejsce odlewu | Wysokość (m) | Średnica (mm) | Ciężar (kg) | Dźwięk (16tel) | Fotografia |
1 |
St. Petersglocke
(Dicke Pitter, Gruby Piotrek) |
1923
| K. Richard Heinrich Ulrich,
Apolda
| 4,5 | 3220 | 24000 | c0 –5 | |
2 | Pretiosa |
1448
| Heinrich Brodermann & Christian Cloit,
Kolonia
| 2,45 | 2400 | 10500 | g0 +1 | |
3 | Speciosa (Marienglocke) |
1449
| Johannes (Hoer[n]ken) de Vechel,
Kolonia
| 2,03 | 2030 | 5600 | a0 –2 | |
4 | Dreikönigenglocke |
1880
| Carl Louis Hermann Große,
Drezno
| 1,42 | 1740 | 3800 | h0 +5 | |
5 | Ursulaglocke |
1862
| Joseph Beduwe,
Akwizgran
| 1,41 | 1600 | 3680 | c¹ +5 | |
6 | Josephsglocke |
1998
| Hans A. Mark & Cornelia Mark-Maas | ? | 1468 | 2200 | d¹ +2 | |
7 | Kapitelsglocke (Karlsglocke) |
1911
| Karl (I) Otto,
Brema
| 1,07 | 1287 | 1400 | e¹ ±0 | |
8 | Aveglocke |
1911
| Karl (I) Otto,
Brema
| 0,90 | 1080 | 830 | g¹ ±0 | |
9 | Angelusglocke (dawn. Aveglocke) | Pocz. XIV w. | nieznany | ? | 1047 | 763 | as¹ +2 | |
10 | Mettglocke (dawn. Dzwon kapituły) |
1719
| Antonius Cobelenz,
Kolonia
| 0,63 | 788 | 280 | h¹ +7 | |
11 | Wandlungsglocke (dawn. Dzwon zegarowy) | Pocz. XIV w. | nieznany | 0,65 | 806 | 428 | e² –2 | |
Wymiary
Katedra Św. Piotra i NMP w Kolonii
|
Katedra widziana od strony Renu w nocy... |
Katedra widziana od strony Renu w nocy...
|
...i w dzień |
...i w dzień
|
Widokówka z 1851 |
Widokówka z 1851
Rysunki katedry z leksykonu konserwatorskiego Myersa
|
Widok katedry od strony północno-wschodniej |
Widok katedry od strony północno-wschodniej
|
Katedra w Kolonii z klocków LEGO |
Katedra w Kolonii z klocków LEGO
|
Widok na gotyckie prezbiterium |
Widok na gotyckie prezbiterium
|
Wnętrze zwieńczenia wieży południowej z dekoracją maswerkową |
Wnętrze zwieńczenia wieży południowej z dekoracją maswerkową
|
Widok z wieży katedralnej na Stare Miasto, po lewej gotycki kościół Franciszkanów (XIII-XIV w.) |
Widok z wieży katedralnej na Stare Miasto, po lewej gotycki kościół Franciszkanów (XIII-XIV w.)
|
widok katedry i okolicy z lotu ptaka |
widok katedry i okolicy z lotu ptaka
Długość zewnętrzna | 144,58 m |
Szerokość zewnętrzna | 86,25 m |
Szerokość fasady zachodniej | 61,54 m |
Długość korpusu nawowego (wewnątrz) | 45,19 m |
Wysokość
nawy
głównej (wewnątrz) | 43,35 m |
Wysokość naw bocznych (wewnątrz) | 19,80 m |
Wysokość wieży południowej | 157,31 m |
Wysokość wieży północnej | 157,38 m |
Wysokość
sygnaturki
| 109,00 m |
Szerokość fasad transeptu | 69,95 m |
Wysokość dachu | 61,10 m |
Powierzchnia | 7914
m²
|
Powierzchnia okien | 10 000 m² |
Powierzchnia dachów | 12 000 m² |
Kubatura | 407 000
m³
|
Wnętrze i wystrój katedry
Wnętrze katedry kolońskiej zachowało liczne dzieła sztuki, przede wszystkim średniowiecznej. Lwia część dzieł nowożytnych została usunięta w ramach całkowitej regotycyzacji katedry, niektóre m.in. ołtarze Św. Klary i Świętych Patronów Kolonii są dziełami umieszczonymi w katedrze wtórnie, pochodzą głównie z nieistniejących już świątyń w Kolonii. Także XIX-wieczna faza budowlana zostawiła wewnątrz liczne dzieła plastyczne (gł. rzeźby i witraże) których charakter i forma są w większości ściśle związane z gotycką architekturą i plastyką.
Prezbiterium
Prezbiterium wraz z ambitem i wieńcem stanowi rdzeń katedry, od strony architektonicznej, ideowej a także pod kątem wystroju wnętrza. W części chórowej zachowało się niemalże kompletne wyposażenie, przy czym główne dzieło – relikwiarz Trzech Króli został wtórnie umieszczony za mensą ołtarza głównego.
Ołtarz główny
We wschodniej części prezbiterium znajduje się ołtarz główny, który w obecnej formie tworzy datowana na rok
1322
rokiem kamienna
mensa
ozdobiona wykonaną z
marmurów
bogatą dekoracją figuralną. Za nią na wysokim
postumencie
, w nowoczesnej, specjalnie wykonanej z
szyb pancernych
gablocie mieści się najważniejsze i najbardziej znaczące dzieło sztuki, ideowa podstawa całej katedry, arcybiskupstwa kolońskiego a także całej dawnej
Rzeszy
–
Relikwiarz Trzech Króli
.
Gotycki stół ołtarzowy
Poświęcony dnia
27 września
1322
i dedykowany świętemu Piotrowi ołtarz główny zachował gotycką mensę – stół ołtarzowy, którego płyta wierzchnia wykonana jest z czarnego marmuru. Podstawę jej tworzą cztery ściany pokryte rzeźbioną z białego marmuru dekoracją figuralno-architektoniczną. Tworzą ją ostrołukowe arkady zwieńczone stylizowanymi
wimpergami
, umieszczonych w ażurowym, maswerkowym tle. Część oryginalnych rzeźb nie zachowała się do dziś, kilka z nich znajduje się w kolońskim
Muzeum A. Schnütgena
. Na osi środkowej wyeksponowano reliefowe przedstawienie Koronacji Marii przez Zbawiciela. Po bokach znajdują się pełnoplastyczne figurki
Dwunastu Apostołów
. Najbliżej głównej sceny znajdują się przedstawienia świętych
Piotra
i
Pawła
. W podobny sposób zakomponowano pozostałe boki mensy. Na osiach krótszych boków zostały przedstawione sceny Ofiarowania Chrystusa w świątyni i Zwiastowanie NMP zaś od strony wschodniej scena Pokłonu Trzech Króli.
Relikwiarz Trzech Króli
|
Prezentacja relikwii Trzech Króli wg XIV-wiecznego rysunku. |
Prezentacja relikwii
Trzech Króli
wg XIV-wiecznego rysunku.
|
Wizerunek proroka Nahuma autora Księgi Nahuma |
Wizerunek proroka Nahuma autora
Księgi Nahuma
Najcenniejszym obiektem katedry jest znajdujący się w ołtarzu głównym
relikwiarz Trzech Króli
– dzieło średniowiecznej sztuki
złotniczej
w Europie. Wykonany został pomiędzy
1181
a ok.
1230
.
Relikwiarz
jest w typie domkowym, składa się z trzech sarkofagów które tworzą sui generis trójnawową bazylikę: dwa
sarkofagi
stojące obok siebie tworzą podstawę dla trzeciego sarkofagu. Wykonany jest z drewna, całkowicie pokrytego złotą i srebrną okładziną i wyszukanymi dekoracjami z
metali szlachetnych
oraz ponad tysiąca
kamieni szlachetnych
,
gemm
i
kamei
. Na ścianach relikwiarza przedstawiono biblijną historię świata oraz postaci proroków i apostołów. Autorem tego dzieła jest
Mikołaj z Verdun
i jego warsztat.
Stalle
Po obu stronach, wzdłuż prezbiterium znajdują się po trzy ciągi, dwurzędowych, gotyckich
stalli
liczących razem 104 siedziska, cenne dzieło wczesnogotyckiej snycerki. Według badań
dendrochronologicznych
obejmujących podstawy stalli czas powstania tego monumentalnego dzieła datuje się na lata pomiędzy
1308
a
1311
rokiem. Funkcja tego dzieła nie ograniczała do użytku przez reprezentantów kolońskiego duchowieństwa i kapituły katedralnej. Dwa wydzielone siedziska były zastrzeżone dla papieża i cesarza. Wykonane in situ dzieło poświadcza znajomość lotaryńskiej i paryskiej plastyki doby gotyku. Bogata pełnoplastyczna dekoracja ornamentalna i figuralna obejmuje przede wszystkim przegrody pomiędzy siedziskami i poszczególnymi ciągami stalli. Ponadto na ściankach znajdują się liczne konsole i płaskorzeźby tworzące sceny ze Starego Testamentu (m.in. Daniel w lwiej jamie, Samson zwyciężający lwa) ponadto wątki moralizujące (cnoty i przywary) ukryte w przedstawieniach zoomorficznych i rodzajowych. Wątki muzyczne ilustrują liczne muzykujące anioły, natomiast figurki tancerek w średniowieczu interpretowano jako źródło niebezpieczeństw grożących ludzkiej duszy. Na siedzisku cesarskim wyobrażenie
Konstantyna Wielkiego
, na papieskim
Sylwestra I
.
Malowidła przegrody chórowej
Stalle przylegają do przegrody chórowej która od strony prezbiterium ozdobiona jest wielkim cyklem malowideł zawierające wielki cykl poświęcony Marii, patronom Kolonii, oraz wątków papieskich i cesarskich, dwóch największych potęg chrześcijańskiej Europy. Poszczególne sceny są wpisane w malowaną dekorację architektoniczną, dzielącą całość na trzy strefy. W dolnej strefie w arkadowych obramieniach znajdują się całopostaciowe przedstawienia tworzące poczet cesarzy rzymskich (po stronie północnej) oraz poczet biskupów i arcybiskupów Kolonii, który kończy przedstawienie Walrama von Jülich (
1332
–
1349
). W środkowej strefie znajduje się główne cykle, po północnej stronie Życie Świętego Piotra, Legenda świętego Sylwestra, od strony południowej wątki z życia Marii i Trzech Króli oraz świętych Feliksa i Nabora oraz Gregor ze Spoleto. Najwyższa strefę tworzą raportowo zakomponowane motywy architektoniczne – ostrołukowej arkady, wimpergi, fiale i wieżyczki. Gama kolorystyczna malowideł oscyluje wokół brązów, błękitów, złocieni i czerwieni. Od strony stylistycznej i warsztatowej, malowidła mają charakter heterogeniczny, oprócz wpływów miejscowej sztuki, gdzie rozwinęła się tzw. szkoła kolońska, poświadczają znajomość malarstwa książkowego Francji i Anglii, ponadto dostrzegalne są wpływy malarstwa włoskiego i zwiastunów czeskiej sztuki dworskiej doby Luksemburgów.
Zespół gotyckich figur
Od strony prezbiterium do filarów międzynawowych przylegają ponad naturalnej wielkości, kamienne figury Dwunastu Apostołów. Umiejscowienie apostołów przy filarach determinuje filary jako symbol podstawy Kościoła katolickiego i posługi apostolskiej chrześcijańskiego duchowieństwa. W dobie gotyku, ten cykl został po raz pierwszy zastosowany w
1248
w paryskiej
Sainte-Chapelle
, kolońska realizacja datowana jest na wczesne lata drugiej połowy XIII stulecia. Figury te charakteryzuje kontrast pomiędzy naturalizmem a gotycka stylizacją. O ile twarze, proporcje i
kontrapostowe
upozowanie mieszczą się w kategoriach realizmu, tak fryzury i dekoracja bogatych kostiumów są stylizowane. Każdy z apostołów odziany jest w pełne splendoru reprezentacyjne stroje, mocno sfałdowane szaty. W rękach trzyma księgę i charakterystyczny dla każdego z nich atrybut. Podstawę figur stanowią
konsole
o bogatej dekoracji roślinnej, zaś zwieńczenie
baldachimy
w formie wielobocznych wieżyczek na których został przedstawiony koncert anielski. Wyrzeźbione instrumentarium tworzą m.in.
dzwonki
,
skrzypce
,
dudy
,
lutnia
,
trąby
,
tamburyn
, ponadto jeden anioł śpiewa. Przy dwóch wschodnich filarach znajdują się tworzące wspólną całość cyklu figury Jezusa i Marii.
Wystrój kaplic
|
Górna część krucyfiksu |
Górna część krucyfiksu
|
Detal krucyfiksu. |
Detal krucyfiksu.
Do obejścia katedry przylegają czworoboczne oraz wieloboczne kaplice, pełniące rolę kultową, ponadto są to miejsca spoczynku arcybiskupów kolońskich. Podobnie jak prezbiterium zachowały bogaty wystrój wnętrz w tym liczne dzieła sztuki średniowiecznej.
Malowidła ścienne
Ściany kaplic niegdyś w całości były
polichromowane
, wraz z witrażami tworzyły integralną całość. Do dziś się zachowały datowane na XIV i XV wiek fragmenty, w tym największy zespół malowideł w kaplicy Św. Agnieszki przedstawiający wątki z Legendy Krzyża Świętego oraz życia świętej Irmgardy z Zutphen, księżniczki Geldern, fundatorki licznych szpitali i domów dla ubogich. W kaplicy Św. Jana zachowała się Grupa Ukrzyżowania ze świętymi
Janem Chrzcicielem
i
Wawrzyńcem
. W kaplicy
Św. Szczepana
malowidła ze scenami z życia świętego Gerona oraz Ukamieniowanie św. Szczepana.
Krucyfiks Gerona
Po stronie północnej katedry, przy wejściu do
ambitu
obiegającego
apsydę
, w kaplicy Św. Krzyża, obok wejścia do
zakrystii
, znajduje się pochodzący z X wieku
krucyfiks Gerona
, jedno z kluczowych dzieł
rzeźby wczesnoromańskiej
zaliczany jest w poczet
sztuki ottońskiej
. Ten monumentalny
krucyfiks
ma wysokość 2,88 m (naturalnej wielkości figura Chrystusa 1,76 m.), wykonany jest z drewna dębowego. Swoją nazwę zawdzięcza fundatorowi
arcybiskupowi
Gerowi
(lata
pontyfikatu
969
-
976
).
Ołtarz Trzech Króli
|
Pokłon Trzech Króli – główna część ołtarza. |
Pokłon Trzech Króli – główna część ołtarza.
|
Widok zamkniętego tryptyku ze sceną Zwiastowania |
Widok zamkniętego tryptyku ze sceną
Zwiastowania
Po stronie południowej, w kaplicy Maryjnej (niem. Marienkapelle) znajduje się dzieło XV-wiecznej sztuki kolońskiej –
Ołtarz Trzech Króli
, (znany także jako Ołtarz Świętych Patronów Kolonii niem. Altar der Kölner Stadtpatrone lub niem. Kölner Dombild). Zgodnie z nazwą ołtarz ten dedykowany jest głównym patronom miasta, które w czasie powstania dzieła było
Wolnym Miastem Rzeszy
i głównym ośrodkiem
Hanzy
. Zleceniodawcą dzieła była kolońska Rada Miejska. Do XIX wieku ołtarz mieścił się w kaplicy ratusza kolońskiego. Jest to
tryptyk
który jest
chef d'oeuvre
malarza późnego gotyku,
Stephana Lochnera
, jednego z głównych przedstawicieli tzw. szkoły kolońskiej. Główną część ołtarza przedstawia scenę Pokłonu
Trzech Króli
z usytuowaną centralnie Madonną z Dzieciątkiem, skrzydła boczne tryptyku przedstawiają m.in.
św. Urszulę
w otoczeniu dziewic oraz
św. Gereona
. Na rewersach Zwiastowanie Pannie Maryi.
Madonna Mediolańska
Obok ołtarza Trzech Króli stoi
Madonna Mediolańska
, wczesnogotycka, monumentalna rzeźba z przełomu XIII i XIV w. wykonana na miejscu dawnej figury którą z Mediolanu, wraz z relikwiami Trzech Króli sprowadził do katedry Fryderyk Barbarossa. W 1248 uległa zniszczeniu podczas pożaru. Rzeźba ta miała charakter kultowy, mieściła się w pod gotyckim baldachimem wspartym na czterech kolumnach (do dziś zachował się fragment zwieńczenia jednej z czterech arkad). Należy do jednych z pierwszych gotyckich przedstawień Madonny z Dzieciątkiem.
Wystrój transeptu i korpusu nawowego
Inne dzieła sztuki w katedrze
|
Gotycki ołtarz Klarysek |
Gotycki ołtarz Klarysek
|
Gotycka figura św. Krzysztofa z XVI w. |
Gotycka figura św. Krzysztofa z XVI w.
|
XIV-wieczny obraz z przedstawieniem Rychezy |
XIV-wieczny obraz z przedstawieniem
Rychezy
|
Neogotycki Grób Pański. |
Neogotycki Grób Pański.
|
Wczesnochrześcijańska chrzcielnica w krypcie katedry. |
Wczesnochrześcijańska chrzcielnica w krypcie katedry.
Ołtarz Klarysek
Przy narożniku północnej nawy i ramienia transeptu usytuowane jest gotyckie
retabulum
ołtarza formie
poliptyku
, wykonane w dwóch etapach, w
1350
/
60
, a następnie ok.
1400
dla kolońskiego kościoła
Klarysek
, który wraz z klasztorem został zburzony w XIX wieku. Najcenniejsze elementy wystroju usytuowano wtórnie w różnych kościołach miasta, natomiast poliptyk przeniesiono do katedry, który usytuowano za stołem ołtarza głównego. Konserwacja dzieła w
1907
-
1919
, podczas której został domalowany wielki obraz na odwrociu szafy retabulum, odsłoniła co prawda część malowideł z XIV wieku, jednak kosztem malowideł z XV stulecia, przede wszystkim na zewnętrznych skrzydłach. Po ostatniej wojnie retabulum umieszczono w pobliżu północnego ramienia transeptu katedry.
Retabulum Ołtarza Klarysek składa się z środkowego korpusu mieszczącego pośrodku
tabernakulum
oraz dwóch par skrzydeł ruchomych z podzielonymi na dwie strefy ostrołukowymi arkadami mieszczącymi malowane kwatery i rzeźby. Zamknięty ołtarz przedstawia w podzielonych na dwie strefy malowanych arkadach postaci świętych reprezentujących męczenników, dziewice oraz zakonników i zakonnice (m.in. święci
Franciszek
Ludwik,
Antoni
i
Klara
). Pierwsze otwarcie zawiera namalowany ok.
1400
cykl malowanych scen z życia Chrystusa i Marii, natomiast drugie zawiera w arkadowych niszach w górnej strefie pełnoplastyczne figury Dwunastu Apostołów w dolnej popiersia
relikwiarzowe
. Tabernakulum zdobią drzwi z przedstawieniem
Świętego Marcina
w rzadkim typie ikonograficznym ukazującego świętego w pełni splendoru stroju biskupiego dokonujący akt
przeistoczenia
. Powyżej w arkadowej
aediculi
figura Madonny z Dzieciątkiem.
Przy filarze południowo-wschodniego naroża
skrzyżowania naw
drewniana
renesansowa
ambona
, najstarsze zachowane dzieło tego typu w Kolonii. Charakteryzuje się architektoniczną formą przypominającą nakryty baldachimem balkon o powściągliwej dekoracji. Wyróżniają się płaskorzeźbione przedstawienia świętych Piotra i Pawła. Obok przy następnym filarze transeptu monumentalna piaskowcowa figura Madonny z Dzieciątkiem, gotycka z ok. 1420 roku. Od strony stylistycznej reprezentuje
gotyk międzynarodowy
, co poświadcza wysublimowane upozowanie, delikatne gesty Marii i Jezusa, wreszcie płynny układ draperii o miękkim modelunku światłocieniowym.
Nagrobki i epitafia
Kolońska katedra od swoich początków dziejów jest miejscem pochówku biskupów i arcybiskupów nadreńskiego miasta. W kaplicach ambitu znajdują się najstarsze tego typu dzieła, w większości są to nagrobki tumbowe z płaskorzeźbionymi wizerunkami hierarchów na płycie wierzchniej. Do najstarszych należą gotyckie tumbowe nagrobki arcybiskupów; Św. Irmgarda (+ 1280) z bogatą dekoracją ścian tumby ostrołukowymi arkadami z wimpergami; fundatora katedry Konrada von Hochstaden (+ 1261) z brązową płytą wierzchnią z pełnym realizmu wizerunkiem hierarchy; Rainalda von Dassel (+ ok. 1290); Walrama von Jülich i Williama von Gennep, oba sprzed 1362 r.; Engelberta von der Mark z 1364–68 r. Jedyną osobą świecką która spoczywa w gotyckim nagrobku tumbowym jest graf Frederick of Saarwerden (+1414). Nietypową formę mają nagrobki Philippa von Heinsberg, ok. .1300 z dekoracją zwieńczenia tumby z motywami architektury zamkowej, czy Dietricha von Moers (+1463) z grupą pełnoplastycznych rzeźb ukazujących arcybiskupa adorującego patronów katedry. W okresie nowożytnym upowszechnił się w katedrze zwyczaj upamiętniania hierarchy wznosząc monumentalne pomniki nagrobne wmurowane w ściany. Wyróżniają się m.in. pomniki nagrobne Arnoldusa Haldreniusa (+1534) z reliefem przedstawiającym Modlitwę w Ogrójcu; Adolfa von Schauenburg (+1561) renesansowy, z wizerunkiem hierarchy w pozie tzw. sansovinowskiej, z reźbionymi personifikacjami i reliefowym przedstawieniem Zmartwychwstania Pańskiego; Adama Daemena (+1717) późnobarokowy. Od XIX wieku miejscem pochówku arcybiskupów i biskupów kolońskich jest krypta, gdzie również znajdują się ścienne pomniki nagrobne w formie kamiennych płyt z płaskimi reliefami.
Witraże
Witraże
|
Fragment Starego Okna Biblijnego z witrażami z 1260 r. |
Fragment Starego Okna Biblijnego z witrażami z 1260 r.
|
Gotyckie witraże z 1300 r. w oknach prezbiterium. |
Gotyckie witraże z 1300 r. w oknach prezbiterium.
|
Witraż Koronacji Najświętszej Marii Panny. 1330 r. |
Witraż Koronacji Najświętszej Marii Panny. 1330 r.
|
Witraż ze świętymi Grzegorzem i Sylwestrem. 1330 r. |
Witraż ze świętymi Grzegorzem i Sylwestrem. 1330 r.
Witraż Wszystkich Świętych, 1340 r.
|
Pokłon Trzech Króli z 1506 r. |
Pokłon Trzech Króli z 1506 r.
|
Prorocy Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel i Daniel, fragment witrażu bawarskiego. |
Prorocy Izajasz, Jeremiasz, Ezechiel i Daniel, fragment witrażu bawarskiego.
|
Witraż z Zesłanem Ducha Św., fundacja Ludwika I Bawarskiego |
Witraż z Zesłanem Ducha Św., fundacja Ludwika I Bawarskiego
Większość okien katedry zdobią liczne
witraże
, w większości zabytkowe. Na osi w kaplicy wschodniej ambitu znajduje się najstarszy witraż z 1260 r. znany jako Stare Okno Biblijne. Gotyckie witraże zdobią część okien prezbiterium i kaplic ambitu (z uzupełnieniami z XIX w.). XV-wieczne witraże zdobią okna nawy północnej. W pozostałych częściach witraże z XIX i XX w. Wielkie okno transeptu zdobi witraż Gerharda Richtera z 2007 r.
Witraże z XIII-XV w.
Najstarsze trzynastowieczne witraże znajdują się w oknach znanych jako Stare i Nowe Okno Biblijne. Okna podzielone są na dwie części, umieszczone są w nich kwatery witrażowe z wybranymi epizodami Starego i Nowego Testamentu, gdzie równolegle narracja biegnie ku górze. W centralnej kaplicy ambitu na osi znajduje się tzw. "Stare Okno Biblijne" (niem. Alte Bibelfenster) które ma najstarsze w katedrze witraże (1260 r.). Cykl scen tegoż okna otwiera Stworzenie Adama i Ewy które zestawione jest z Narodzeniem Marii. Następne sceny to Zakochanie Izaaka w Rebece ze Zwiastowaniem, Objawienie Boga Mojżeszowi z Bożym Narodzeniem, Wizyta Makedy u Salomona z Pokłonem Trzech Króli, Noe na arce z Chrztem Chrystusa, Uczta Abrahama i Sary z Ostatnią Wieczerzą, Ofiara Abrahama z Ukrzyżowaniem, wyplucie Jonasza przez wieloryba ze Zmartwychwstaniem, Wniebowzięcie Eliasza z Wniebowstąpieniem Pańskim. Pochodzące z dawnego kościoła Dominikanów (zniszczonego w 1804 r.) Nowe Okno Biblijne utrzymane jest w podobnej konwencji, przy czym zestawiono kilka innych scen: Uzdrowienie Naamana z Chrztem Pańskim, Spotkanie Abrahama z Melchizedekiem z Ostatnią Wieczerzą, Przywiązanie Achiora do drzewa z Biczowaniem, Przybicie miedzianego węża na krzyżu z Ukrzyżowaniem, Przyjęcie przez Mojżesza tablic przykazań z Zesłaniem Ducha Świętego.
W kaplicach ambitu znajduje się kilka zespołów witraży z XIV w. Zachował się zespół datowanych na ok. 1330 r. witraży z motywami architektonicznymi z wpisanymi w nie parzystymi wizerunkami świętych m.in. okna Świętych Piotra i Maternusa, Feliksa i Nabora, Sylwestra i Jerzego, Seweryna i Anno, Gero i Maurycego. Podobną formę mają witraże ukazujące świętych adorujący Najświętszy Sakrament (Św. Kunibert, Agnieszka) oraz witraże ze scenami Jakuba przesłuchiwanego przez Heroda, Pokłonu Trzech Króli, Koronacji Marii. Niektóre z nich są także ozdobione u dołu herbami fundatorów. W oknach prezbiterium zachowało się kilka witraży z 1300 r. z wizerunkami królów starotestamentowych.
Późnogotycki charakter mają witraże w oknach nawy północnej i północnego ramienia transptu, ufundowane m.in. przez Philippa von Daun, kanonika katedralnego; hrabiego Filipa von Virneburg; Radę Miejską. Oprócz z witrażami przedstawiającymi cykle (pasyjny z 1508 r. oraz chrystologiczny datowany na 1525 i 1560 r., pochodzący z nieistniejących kościołów kolońskich) zachowały się witraże z pojedynczymi scenami (witraż Pokłonu Trzech Króli z 1508 r.).
Witraże z XIX w.
Najwięcej zachowało się witraży wykonanych w XIX wieku. W nawie południowej znajduje się zespół witraży ufundowanych przez króla Bawarii
Ludwika I
. Są to datowane na rok 1846 witraże z Pokłonem Trzech Króli, Opłakiwaniem Chrystusa, Zesłaniem Ducha Świętego, oraz witraże z Ukamieniowaniem Św. Szczepana i Janem Chrzcicielem. Uzupełnieniem zespołu XIV wiecznych witraży w kaplicach ambitu są dzieła Ernsta Friedricha Zwirnera, kierownika ukończenia budowy katedry (Św. Katarzyna i Św. Heribert, Św. Barbara i Św. Ewergislis, Św. Urszula i Św. Klemens). W południowym ramieniu transeptu znajdują się usytuowane naprzeciwko okna z Żywotem Św. Piotra i Św. Pawła (zniszczony podczas wojny i zrekonstruowany), dzieła fundowane przez Społeczność Kolei Nadreńskich z 1870 r.
Wielkie okno północnego ramienia transeptu zdobi witraż z przedstawieniami proroków starotestamentowych, wykonany na pamiątkę wyboru Johannesa von Geissela na arcybiskupa Kolonii w 1850 r., dzieło Friedricha Baudri z 1856 r. zrekonstruowany ze częściowych zniszczeń wojennych w 1965 i 1990 r. Wielkie okno zachodniej fasady zdobią witraże z 1877 wykonane przez Carla Juliusa Milde z Lubeki. W dolnej części znajdują się wybrane z Biblii przedstawienia dobrych (m.in. Miłosierny Samarytanin) i złych uczynków (m.in. Zabójstwo Abla), zestawionych oddzielnie po lewicy i prawicy. Kwintesencją treści i kompozycji cyklu witrażowego jest znajdujący się w górnej części Sąd Ostateczny.
Witraże współczesne
Zespół XX wiecznych witraży tworzy m.in. Witraż Dzieci Kolonii w północnym ramieniu transeptu, powstały dzięki składkom dzieci przeznaczonym na konserwację katedry ze zniszczeń wojennych ukazujący wybrane sceny biblijne z udziałem dzieci; witraż dedykowany papieżowi
Piusowi XII
, dzieło Wilhelma Geyera z 1956 r. Oba zespoły witraży charakteryzują się historyzującymi formami. Zgoła odmienny charakter ma wielkie okno południowego ramienia transeptu z 11,263 kwadratami, każdy o wymiarze 9.6 x 9.6 cm. Kwadraty zestawione są na bazie projektu wykonanego za pomocą specjalnego programu komputerowego, który losowo zestawił 72 kolory. Projektantem wykonanego w 2007 dzieła jest Gerhard Richter.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
- Klaus Gereon Beuckers: Der Kölner Dom. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2004,
- Dieter Breuers: Fenster, Pfeiler und Gewölbe: die Geschichte des Kölner Doms. Bastei-Lübbe, Bergisch Gladbach 1999.
- Rolf Lauer: Der Schrein der Heiligen Drei Könige (Meisterwerke des Kölner Domes, t. 9, Köln 2006.
- Paul Mikat: 750 Jahre Gotischer Dom zu Köln: Zeiten des Domes, Düsseldorf 1999,
- Sebastian Ristow: Die frühen Kirchen unter dem Kölner Dom: Befunde und Funde vom 4. Jahrhundert bis zur Bauzeit des alten Domes, Köln 2002.
- Jakob Schlafke: Der Kölner Dom, Firenze 1984
- Helga Sciure, Frank Möbius (red.): Geschichte der Deutschen Kunst 1200-1350 Leipzig 1989
- Christa Schulze-Senger, Wilfried Hansmann: Der Clarenaltar im Kölner Dom. Dokumentation der Untersuchung, Konservierung und Restaurierung, (Arbeitsheft der rheinischen Denkmalpflege, t. 64), Worms 2005.
- Marc Steinmann: Die Westfassade des Kölner Domes. Der mittelalterliche Fassadenplan F. Köln 2003
- Rolf Toman (red.): Gotyk – architektura, rzeźba, malarstwo, Köln 1998.
- Arnold Wolff: Kölner Dom, Köln 1995
- Frank Günther Zehnder (red.): Stefan Lochner, Meister zu Köln. Herkunft – Werke – Wirkung. Katalog wystawy w Wallraf-Richartz-Museum, Köln 1993.
Linki zewnętrzne