Sandr Skeiðarársandur przed lodowcem Svínafellsjökull na
Islandii
Sandr – rozległy, bardzo płaski
stożek napływowy
zbudowany ze
żwirów
i
piasków
osadzonych i wypłukanych przez wody pochodzące z topnienia
lądolodu
. Powstaje podczas
recesji
lub postoju lądolodu na jego przedpolu.
Sandry zbudowane są z materiału
piaszczystego
i
żwirowego
ułożonego warstwami, jedna nad drugą (podobnie jak rzeczne ławice piaszczyste). Stanowią zwykle pokrywy o znacznej powierzchni (do kilku tysięcy km2)[1].
Cechy szczególne i występowanie na obszarze Polski
Powierzchnia młodego sandru jest zwykle bardzo płaska, lekko nachylona w kierunku odpływu dawnych wód lodowcowych. Z rzadka spotkać można na niej płytkie zagłębienia bezodpływowe, czasem z
jeziorkami
i podmokłościami. Spotyka się na niej również
rynny jeziorne
. Powierzchnię sandru przecinają też niekiedy wcięte w nią
doliny rzek
, będące częściowo dziełem cieków, płynących niegdyś od czoła topniejącego lodowca[1].
Na bezpośrednim przedpolu młodszej strefy
czołowo-morenowej
powierzchnia sandru bywa często silnie urozmaicona, tak że krajobrazowo wręcz niewiele różni się od tej strefy. Dzieje się tak dlatego, że wody roztopowe lodowca niesiony przez siebie materiał piaszczysty i żwirowy składały tu w obniżeniach na
martwym lodzie
lub pomiędzy bryłami i płatami martwego lodu, które przez pewien czas utrzymywały się jeszcze przed czołem lodowca po jego cofnięciu się. Po stopieniu martwego lodu, w jego miejscach utworzyły się obniżenia (często z jeziorami), a żwiry i piaski w rezultacie tworzą dziś
kemy
- pagórki o wysokości do kilkunastu i więcej metrów[1].
Powierzchnie starszych sandrów są zwykle rozczłonkowane przez
erozję wodną
i wygładzone tak, że zagłębienia bezodpływowe i
rynny
uległy na nich zatarciu. Natomiast występują na nich często
wydmy paraboliczne
[1].
Ze względu na jałową, piaszczystą glebę - sandry porasta zwykle
bór sosnowy
. Przykłady dużych pól sandrowych w Polsce można zobaczyć w rejonie np.
Borów Tucholskich
, czy
Bełchatowa
. Mniejsze obszary sandrowe spotkać można w wielu miejscach na całym obszarze Polski północnej i środkowej[1].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Marcinkiewicz Andrzej red. Atlas form i typów rzeźby terenu Polski. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego. Warszawa 1960
Zobacz też
Bibliografia
- W. Jaroszewski, L. Marks, A. Radomski, 1985: Słownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne.