Szybko następujące zmiany ekonomiczne, polityczne i społeczne przełomu wieków pociągają za sobą liczne konsekwencje dla rozwoju osobowości dzieci i młodego pokolenia. Zmiany takie zaobserwować mogłam pracując z dziećmi w wieku przedszkolnym przez 22 la- -ta w małym jednooddziałowym przedszkolu. Oddziaływania środków masowego przekazu, rozwój techniki informacyjnej i wpływ pozarodzinnych środowisk wychowawczych, niesie za sobą niejednokrotnie negatywnie wpływające na dzieci czynniki, będące źródłem wielu problemów wychowawczych i adapta- -cyjnych. Stąd duże zainteresowanie przedstawicieli różnych nauk szczególną rolą rodziny i jej wpływu na psychospołeczny rozwój dzieci, a także moje zainteresowanie tym tematem. Przeprowadzone dotychczas badania rodziny, wskazują na ogromną rolę rodziców w kształto- -waniu u dzieci ich myślenia, uczuć, kultury osobistej, empatii, asertywności, światopoglądu i charakteru. Rodzice, najbliższe dziecku osoby oddziaływują na dzieci w sposób zamierzony i niezamierzony, nie ulega jednak wątpliwości fakt, że reprezentowanymi przez siebie postawami dają wzorce postaw pozytywnego lub negatywnego rozwoju kontaktów interperso- -nalnych, tak ważnych w życiu każdego człowieka. Albowiem jak pisze M. Ziemska w książce ,,Postawy rodzicielskie’’: ,,Postawy dzieci wobec rodziców są odbiciem postaw rodziców wobec nich. Wynika to ze wspólnego uczestnictwa rodziców i dzieci w życiu rodzinnym, a więc z faktu, że rodzice są najistotniejszą częścią otoczenia dziecka przez długie lata jego życia, a rodzina – pierwszą grupą społeczną, w której dokonuje się proces socjalizacji i kształtowania postaw wobec siebie i otoczenia.’’ Rodzina jest podstawową grupą społeczną, dającą wychowywanym w niej dzieciom, a coraz częściej jedynemu dziecku źródło wiedzy o podstawowych zasadach życia społecznego. W każdej rodzinie występują różne powiązania uczuciowe, a każdy z jej członków ma wpływ na intensywność i treść przekazywanych komunikatów werbalnych i pozawerbalnych oraz na zmianę zachowania innych osób. Problemom tym dużo miejsca poświęcali w swoich pracach pedagodzy, psycholodzy jak np. M. Ziemska czy J. Rembowski. Nie ulega wątpliwości, że rodzina stanowi dla dziecka ważne i w kolejności pierwsze środowisko rozwojowe i wychowawcze, dlatego też istotne są reprezentowane przez jej dorosłych członków postawy wobec dziecka, a także otwarta i oparta na zaufaniu komunikacja pomiędzy rodzicami i dziećmi. Rodzina moim zdaniem jest swoistym wzorcem i wyznacznikiem zachowania zarówno wobec własnej osoby jak i innych członków społeczeństwa. To ojciec i matka są pierwszymi autorytetami dla dziecka, szczególnie w pierwszym okresie jego życia, kiedy to uczy się naśladując, a w późniejszym okresie, buduje własne świadome ,,ja’’ w oparciu o zdobyte doświadczenia pozytywne lub negatywne. Niezbędna jest zatem wymiana informacji, wytwarzająca atmosferę troski o jak najlepszy rozwój osobowości dziecka. Myślę, że we współczesnym świecie upadku autorytetów ,,bonu’’ informacyjnego, agresywności w środkach masowego przekazu, a także bezrobocia, a co za tym idzie szerzenia się patologii społecznej wśród dzieci i młodzieży, bardzo ważną jest konsekwencja w postępowaniu wychowawczym rodziców i promowanie pozytywnych wychowawczo postaw rodzicielskich. Wśród dorosłych najbliższych dziecku, którzy swoją postawą, zachowaniem i konsekwencją postępowania inspirują dziecko do celowego, sprzyjającego jego rozwojowi psychospołecznego działania, dziecko kształtuje pozytywne interakcje zarówno z dorosłymi jak i z rówieśnikami. Tok określonych czynności i zdarzeń, jakie mają miejsce w domu, a przede wszystkim wzajemne stosunki wewnątrzrodzinne w relacji matka – ojciec, dziecko – rodzeństwo, stanowią składową część każdego zabiegu wychowawczego. Ładunek emocjonalny, którym nasycone jest postępowanie rodziców, wywołuje u dziecka reakcję w postaci specyficznego zachowania się. Poczucie stabilności emocjonalnej, akceptacji przekazane przez rodziców dziecku, utrwalone postawy wobec dziecka, pewne typy interakcji sprzyjają powstawaniu pewnych cech osobowości dziecka. Wpływ ten można śledzić w zakresie rozwoju sprawności umysłowej, uczuciowości dziecka i jego aktywności, umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, osiągnięć lub niepowodzeń szkolnych, dobrego lub złego przystosowania do obowiązków i zadań ucznia. Rodzice określają już od najważniejszych lat dziecka cele i wartości, do których mają dążyć dzieci. Przyczynia się to do powstawania nowych potrzeb, zainteresowań, rozwoju osobowości. Doświadczenia z życia rodzinnego wpływają na proces uczenia się dzieci, a tym samym na umiejętności komunikowania się między sobą i innymi ludźmi, tak istotnej umiejętności we współczesnym świecie. Dzieci uczą się przez naśladownictwo, przykład. Rodzice motywując dzieci do działania stosują systemy nagród, kar, zakazów i nakazów. Stosunek rodziców do dzieci, a w szczególności całokształt ich zachowania w relacjach rodzic-dziecko i rodzice-dziecko stanowi źródło budowania doświadczeń związanych z poczuciem własnej wartości. Informacje docierające do dziecka, jak np. : negatywizm w ocenie, dezaprobata, częste karanie, prowadzi w konsekwencji do poczucia niskiej wartości a tym samym do niskiej samooceny, lęków i niepewności własnego postępowania i jego oceny. Głównym komponentem postaw rodziców wobec dzieci są postawy wychowawcze, które rzadko występują w czystej postaci. Postawy rodziców mają także wpływ na kształtowanie się życia uczuciowego dzieci. U dzieci odtrąconych stwierdzono wysoką afektywność przy niskiej kontroli życia uczuciowego. Były one emocjonalnie niestałe, buntownicze, agresywne i kłótliwe. Natomiast dzieci rodziców reprezentujących postawy prawidłowe wg. M. Ziemskiej, cechuje łagodne i pogodne usposobienie, ich myślenie wyróżnia się wysokim stopniem oryginalności, planowości, wytrwałości, ciekawości i fantazji. Obca im była aktywna, agresywna dominacja, cechowała je pomysłowość i koleżeńskość. Wytworzeniu tych cech u dzieci sprzyjał dobry kontakt z rodzicami, zapewniający im poczucie bezpieczeństwa. Należy podkreślić, że postawy rodzicielskie określają pewne kierunki czy tendencje w kształtowaniu się osobowości dziecka, natomiast nie w pełni tłumaczą jego zachowanie się. Reakcje dzieci są bowiem zależne również od innych indywidualnych cech jednostki oraz wpływów środowiskowych. Obecnie w wychowaniu i socjalizacji dzieci uczestniczy wiele instytucji opiekuńczo- -wychowawczych, oświatowych i kulturalnych. Nieodzowną rolę pełnią tu specjalistyczne instytucje pomagające w wypełnianiu ról rodzicielskich. Wraz ze wzrostem świadomości pełnienia tych ról, coraz częściej rodzice korzystają z wiedzy specjalistów, np.: psychologów, pedagogów, terapeutów rodzinnych, aby wzbogacić własne możliwości i pogłębić wiedzę dotyczącą tak istotnego i złożonego problemu, jak kształtowanie osobowości dziecka. Następujące obecnie ciągłe zmiany w sytuacji ekonomicznej, a co za tym idzie bytowej rodzin polskich, nastręczają ich członkom wielu problemów, z którymi często nie są w stanie sobie poradzić. Stąd organizowane przez pedagogów i psychologów częste spotkania z rodzicami dzieci, nie tylko mającymi problemy w nauce, choć często jest to pierwszy sygnał, że dziecko ma problemy rodzinne lub w grupie rówieśniczej. W dobie szerzącej się narkomanii, agresji i często rozpadu rodzin, wynikającego niekoniecznie ze śmierci członka rodziny, pomoc specjalistów jest nieodzowna dla zapewnienia rodzinom wsparcia w pokonywaniu problemów komunikowania się wewnątrz rodziny. Istotą natomiast nabywania umiejętności sprawnego komunikowania się i socjalizacji dzieci jest przede wszystkim miłość rodziców i bliskich i tworzenie pozytywnego środowiska wychowawczego, dzięki któremu przyswojone wzorce i normy zachowań nie hamują aktywności poznawczej doskonałych obserwatorów, którymi są dzieci. Rzeczywistość przełomu wieków wymaga od każdego z nas , a przede wszystkim od rodziny, zdolności adaptacyjnych, odporności na stres, kreatywności, umiejętności efektywnego działania, reagowania na niepożądane elementy niesione przez cywilizację, jak np. agresja, przemoc, patologie fizycznego zdrowia i społecznego niedostosowania. Współczesna rodzina zmieniła się z patriarchalnej w kierunku egalitarnej, skupiającej się na rozwoju indywidualnym wszystkich jej członków. Nie pozostaje to bez wpływu na postawy reprezentowane przez rodziców i ich rolę w wychowaniu dzieci. Wzorce potrzebne dzieciom do określonego zachowania się, mają wpływ na ich stosunek do społeczeństwa, relacje interpersonalne, wypełnianie określonych ról społecznych. Rodzice wychowując swoje dzieci starają się świadomie i celowo oddziaływać na nie, dla zapewnienia im harmonijnego rozwoju w integracji ze środowiskiem. Silni osobowościowo, wzmacniają, pomagają dzieciom budować wewnętrzną stabilność, by mogły one radzić sobie w gąszczu coraz to większych wymagań cywilizacyjnych. Wszystko to ma znaczenie dla prawidłowego lub zaburzonego rozwoju osobowości i funkcjonowania dziecka w społeczeństwie. Te trudne zadania stojące przed współczesnymi rodzicami sprawiają, że i oni sami często zmieniają swoje postawy wobec dzieci, widząc w tych zmianach jedną z metod kształcenia silnej osobowości dziecka. Dobrze jest jeśli postawy te są pozytywne, motywujące i wspomagające rozwój dziecka uwzględniając jego możliwości, jeżeli są negatywne tworzy się osobowość słaba, niestabilna ze skłonnościami patologicznymi. Podsumowując, rodzice odgrywają w życiu dzieci najważniejszą i znaczącą rolę, dając swoim dzieciom wzorce pierwszych kontaktów społecznych z przyjętymi normami i prawami. Regulują zachowania dzieci, porządkując ich wiedzę o otaczającym ich świecie i zjawiskach. Bezdyskusyjnym jest również ich wpływ na tworzenie się obrazu własnej osoby dziecka, jego samooceny i budowania poczucia własnej wartości. Na uwagę zasługuje fakt, że świadome i mądre rodzicielstwo to ogromna odpowiedzialność za los dzieci, to trud wzbogacania wiedzy na temat dziecka, jego potrzeb i praw rządzących jego rozwojem fizycznym i psychicznym. W sprawowaniu ról rodzicielskich matka i ojciec przyjmują określone postawy wobec swojego dziecka lub dzieci. Dobrze byłoby zarówno dla dzieci jak i rodziców aby postawy te były pozytywne.
Opracowała : mgr Mariola Suwald Gminne Przedszkole w Janiszewicach |