1. Dlaczego wciąż przybywa uczniów z dysleksją?
Problem dysleksji pozostaje stale aktualny w szkolnej rzeczywistości na różnych poziomach edukacji, stwierdza się coraz większą liczbę uczniów ze specyficznymi trudnościami w nauce czytania i pisania. Głównym tego powodem jest coraz większa świadomość społeczna, co wpływa na fakt, że uczniowie tacy są dostrzegani i wcześniej rozpoznawana jest u nich dysleksja. Równie ważną przyczyna jest wzrost liczby urodzeń dzieci z ciąży i porodu o nieprawidłowym przebiegu, co bywa powodem minimalnych zmian struktury centralnego układu nerwowego, a tym samym zaburzeń rozwoju funkcji, od których zależą umiejętności czytania i pisania. Inną przyczyną jest brak właściwej stymulacji rozwoju dzieci, niedostatek takich form aktywności jak: zabawy manipulacyjne ( np. wycinanie, lepienie z plasteliny), ćwiczenia grafomotoryczne ( rysowanie, kolorowanie, malowanie), zabawy ruchowe (gra w gumę, w klasy, skakanie na skakance), czytanie książek, słuchanie głośnego czytania czy audycji radiowych. W dzisiejszych czasach dominuje pobieranie informacji za pośrednictwem obrazu ( bez wysiłku i szybciej), zamiast za pomocą czytania tekstu. Jeszcze inną przyczyną stale wzrastającej liczby uczniów z dysleksją jest brak wcześnie podjętej i systematycznej pracy edukacyjno- terapeutycznej z dziećmi, u których występuje ,,ryzyko dysleksji”, z dziećmi o nieharmonijnym rozwoju w przedszkolach i klasach zerowych- choć pomoc udzielona im właśnie w tym wczesnym okresie często wystarczyłaby, aby zapobiec niepowodzeniom szkolnym. Według prowadzonych badań ocenia się, że specyficzne trudności w nauce dotyczą 10-15% populacji wszystkich uczniów, nie da się wiec ukryć czy nie zauważać problemu dysleksji.
2. Jakie są symptomy dysleksji?
Terminem dysleksja rozwojowa określa się specyficzne trudności w nauce czytania i pisania u uczniów o prawidłowym rozwoju intelektualnym, a niekiedy nawet wyższej niż przeciętna sprawności umysłowej. Określenie dysleksja rozwojowa uważane jest jako nadrzędne wobec: • dysgrafii (trudności w opanowaniu właściwego poziomu graficznego pisma – tzw. brzydkie pismo), • dysleksji (trudności w czytaniu, którym często towarzyszą trudności w pisaniu), • dysortografii (trudności z opanowaniem poprawnej pisowni, w tym błędy ortograficzne). W przypadku uczenia się matematyki (gł. arytmetyki) można użyć terminu dyskalkulia. Te specyficzne trudności są konsekwencją zaburzeń funkcji percepcyjno – motorycznych (językowych, spostrzegania, motoryki, uwagi, pamięci) i ich integracji. Rozwój psychoruchowy tych uczniów jest nieharmonijny i przejawia się opóźnieniem rozwoju różnych analizatorów (wzroku, słuchu, ruchu), a w efekcie zakłóca uczenie się różnych czynności i umiejętności. Dysleksję należy odróżnić od innych zaburzeń spowodowanych u uczniów:
• inteligencją niższą niż przeciętna, • niepełnosprawnością umysłową, • niedosłuchem, niedowidzeniem, • chorobami neurologicznymi lub urazami, • zaniedbanych dydaktycznie i wychowawczo.
Trudności w uczeniu się spowodowane dysleksją występują u dzieci od początku nauki. Jej symptomy można zauważyć już w okresie dzieciństwa, a bardzo wyraźnie w wieku przedszkolnym oraz w klasie zerowej – pomimo systematycznie prowadzonej tam nauki i pomocy rodziców w domu. Dysleksja rozwojowa występuje więc wówczas, jeśli wyniki osiągane przez ucznia są niewspółmierne do poziomu wieku, inteligencji dziecka i jego wysiłku wkładanego w naukę. W wieku szkolnym informacji o objawach dysleksji dostarcza przede wszystkim ocena głośnego czytania, ocena poziomu pisania i techniki pisania.
Symptomy, które można obserwować w czytaniu to: * słaba technika czytania (głoskowanie, sylabizowanie), * znaczna liczba błędów podczas czytania, * słabe rozumienie czytanego tekstu, * niechęć do czytania.
Natomiast oznaki charakterystyczne dla zaburzeń w pisaniu są następujące: *trudności w pisaniu ze słuchu, ze wzoru, z pamięci, * liczne błędy w pisaniu, w tym ortograficzne- mimo znajomości zasad.
W zachowaniu nieharmonijny rozwój psychomotoryczny objawia się: * małą sprawnością ruchową całego ciała, *małą sprawnością manualną, * gubieniem się w orientacji przestrzeni i w schemacie ciała (np. lewa i prawa strona).
3. Jakie trudności przeżywa uczeń z dysleksją na różnych przedmiotach szkolnych?
W młodszym wieku szkolnym niepowodzenia uczniów z dysleksją związane są głównie z językiem polskim, choć objawiają się też na innych lekcjach. W gimnazjum najczęściej pojawiają się trudności również w innych przedmiotach – uczniowie z powodu swych zaburzeń mogą mieć problemy w opanowaniu treści programowych. Pracują oni niewspółmiernie do osiąganych wyników, często uzyskując efekty poniżej swoich możliwości. Nauczyciele wszystkich przedmiotów powinni mieć więc świadomość specyficznych sytuacji takich uczniów i ich specjalnych potrzeb edukacyjnych. Przejawy dysleksji na różnych lekcjach mogą być rozmaite i mogą pojawiać się wybiórczo (nie wszystkie symptomy występują jednocześnie u wszystkich uczniów). Oto przykłady typowych trudności w nauce w poszczególnych przedmiotach. Język polski: wolne tempo czytania, trudności ze zrozumieniem i zapamiętaniem czytanego tekstu, nieprawidłowa pisownia, m.in. mylenie, opuszczanie, zmiana kolejności liter w wyrazie, opuszczanie drobnych elementów liter, znaków interpunkcyjnych, błędy ortograficzne mimo dobrej znajomości zasad pisowni, wolne tempo pisania, pismo niekształtne, nieczytelne, błędy gramatyczne, trudności z organizacją tekstu (pisanie wypracowań), trudności z nauką na pamięć tekstów.
Języki obce: trudności z poprawnym pisaniem pomimo dobrych wypowiedzi ustnych, trudności z zapamiętywanie słówek, trudności z odróżnianiem podobnych wyrazów, trudności z rozumieniem i zapamiętaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę.
Historia: trudności z zapamiętaniem nazw i nazwisk, zła orientacja w czasie (chronologia, daty), trudności z orientacją na mapach historycznych, wykresach, trudności ze zrozumieniem dłuższego tekstu.
Matematyka: niemożność opanowania tabliczki mnożenia, pomyłki w obliczeniach, przepisywaniu, trudności z dodawaniem w pamięci, przestawianie cyfr (np. 56-65), błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych, nieprawidłowe sporządzanie wykresów funkcji, rysunków geometrycznych, odwrotne zapisywanie znaków nierówności.
Geografia: trudności z czytaniem i rysowaniem map, trudności z orientacją w czasie i przestrzeni (wskazywanie kierunków na mapie i w przestrzeni; obliczanie stref czasowych, położenia geograficznego, kąta padania słońca itp.); trudności z zapamiętywaniem nazw geograficznych,
Chemia: trudności z rysowaniem wzorów strukturalnych, problemy z zapisywaniem jednostek (np. pH – PH – ph) nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych.
Biologia: trudności z opanowaniem terminologii (dłuższe nazwy, nazwy łacińskie), problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków, trudności z zapisem i zapamiętaniem łańcuchów reakcji biochemicznych, trudności z opanowaniem systematyki (hierarchiczny układ informacji).
Sztuka: trudności z czytaniem nut, trudności ze szczegółowym analizowaniem obrazów, trudności z rysowaniem (rysunek schematyczny, uproszczony) i organizacją przestrzenną prac plastycznych,
Wychowanie fizyczne: trudności z opanowaniem układów gimnastycznych, trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych, trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki (tenis ziemny i stołowy, siatkówka, koszykówka itp.), niechęć do uprawiania sportów wymagających dobrego wyczucia równowagi (deskorolka, rolki itp.),
Konieczna jest więc współpraca między nauczycielami różnych przedmiotów, gdyż trudności uczniów z dysleksją dotyczą różnych zajęć, choć prawdą jest fakt, iż najbardziej objawiają się na lekcjach języka polskiego.
4. Jakie są formy pomocy w szkole dla uczniów z dysleksją ?
Bardzo ważne jest, aby nauczyciele zapoznali się dokładnie z opinią diagnostyczną rejonowej przechodni psychologiczno – pedagogicznej, dotyczącą danego ucznia oraz z jej zaleceniami i uwzględnili w swej pracy fakt, iż wymaga on specjalnego postępowania dydaktycznego i wychowawczego. System opieki nad takimi uczniami regulują takie dokumenty jak,,Ustawa o systemie oświaty” oraz rozporządzenia MENiS. Zgodnie z rozp. MENiS z dnia 7 września 2004r. nauczyciel jest zobowiązany dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia, u którego stwierdzono specyficzne trudności w uczeniu się, umożliwiające sprostanie tym wymaganiom. Pożądane też jest, aby tacy uczniowie mieli możliwość korzystania w szkole z określonych form terapii pedagogicznej, np. mogli uczestniczyć w zajęciach korekcyjno – kompensacyjnych. W wypadku stwierdzenia ciężkiej dysleksji rozwojowej uczeń powinien być objęty terapią indywidualną. Na sprawdzianie w klasie szóstej szkoły podstawowej i na egzaminie w klasie trzeciej gimnazjum uczniowie dyslektyczni mogą skorzystać ze specjalnych warunków (pisanie w oddzielnej sali, wydłużony czas pracy).Teksty odpowiedzi do zadań otwartych są oceniane za pomocą kryteriów dostosowanych do dysfunkcji ucznia, na przykład nie ocenia się poziomu graficznego i łagodniej ocenia się ortografię. Podstawą prawną do skorzystania z uprawnień, jakie przysługują takim uczniom, jest posiadanie aktualnej opinii ppp. Temat praw uczniów dysleksją jest kontrowersyjny i wywołuje dużo emocji. Wiele osób utożsamia te prawa wyłącznie z nadaniem przywilejów wąskiej grupie uczniów. Prawa same w sobie nie powinny być negowane, bowiem ich celem jest wsparcie uczniów mających trudności w uczeniu się i umożliwienie im wyrównania szans edukacyjnych. Można natomiast nie zgodzić się ze sposobem stosowania tych praw w praktyce szkolnej. Opinia poradni nie powinna być traktowana jako,,zwolnienie lekarskie od błędów ortograficznych” ani,,przywilej na egzaminach”, lecz posłużyć jako skierowanie do pracy i podstawę do jej ukierunkowania. Zadawanie systematycznej dodatkowej pracy skutecznie zablokuje zazdrość innych uczniów, uczniowi z dysleksją uświadomi natomiast jego własną odpowiedzialność za problem. Mogą to być na przykład dodatkowe ćwiczenia ortograficzne związanymi z popełnianymi w notatkach błędami – ułożenie z tymi wyrazami krzyżówki, rodziny wyrazów, zdań itp.; powtórne staranne przepisywanie w domu nieczytelnych notatek z lekcji. Skuteczność pomocy oferowanej uczniowi zależy jednak od współpracy zespołu: rodzice, szkoła ( wychowawca, nauczyciele, pedagog ), poradnia.
5. Jak pracować w klasie z uczniami dyslektycznymi ?
Ważne jest, aby w nauczaniu stosować metody bazujące na polisensorycznym poznaniu, czyli angażujące słuch, ruch, wzrok, dotyk. Warto również jest stosować określone zasady, pracując w klasie, w której są uczniowie z dysleksją: 1.Uczeń nie powinien być odpytywany z głośnego czytania w obecności klasy, chyba że tekst został w domu szczególnie przygotowany. Warto jednak czasami zadać mu do przeczytania na głos krótkie zdanie, aby nie poczuł się odrzucony. 2.Nauczyciel powinien oceniać wysiłek ucznia i wkład pracy, a nie efekty, które są niewspółmierne do włożonego trudu oraz ocenić jego wiadomości głównie na podstawie wypowiedzi ustnych. 3. Wskazane jest, aby uczeń siedział blisko nauczyciela, łatwiej go wówczas kontrolować, a przy tym bliskość ośmiela i zachęca do zwrócenia się o pomoc. 4.Raz w tygodniu nauczyciel powinien przejrzeć zeszyt ucznia, może też pozwolić mu na pisanie ołówkiem, aby łatwiej było poprawiać błędy. 5. Uczeń nie powinien być ponaglany w czasie pisania czy czytania, nie powinien być też krytykowany czy zawstydzany; nie należy mu przerywać, zwracając uwagę na błędy, ale uważnie wysłuchać i dopiero po skończeniu skomentować wypowiedź. 6. Wskazany jest też wydłużony czas pracy na testach czy sprawdzianach, przy tym nauczyciel powinien upewnić się, czy uczeń zrozumiał polecenia. 7.Estetykę pisma i poprawność ortograficzną oceniać należy opisowo, a prac napisanych nieczytelnie – nie dyskwalifikować – uczeń powinien je przeczytać nauczycielowi. 8. Uczeń powinien mieć do dyspozycji podczas lekcji słownik ortograficzny (powinien leżeć na jego ławce).
Odpowiedzi ucznia z dysleksją zapisane na kartce wcale nie muszą pokazywać jego wiedzy. Stres, kłopoty z zapisem, wolne tempo pisania działają na jego niekorzyść i mogą zdecydowanie obniżać ocenę. Rolą nauczyciela jest bronienie takich uczniów przed ośmieszeniem ze strony rówieśników. Jego spokój i życzliwość pomagają im opanować stres związany z własnymi niedoskonałościami. Nie można jednak dopuszczać do sytuacji, że uczeń nie pracuje na lekcji, należy również egzekwować jego systematyczną pracę w domu.
6. Podsumowanie.
Uczniów z dysleksją nie można i nie wolno pozostawiać szkole bez wsparcia i pomocy. Warto wiedzieć, że specyficzne trudności w uczeniu się nie sprowadzają się do kłopotów z opanowaniem szkolnego materiału nauczania, a w rezultacie do szkolnych niepowodzeń uczniów. Mogą się pojawiać także problemy w uczeniu się różnych umiejętności potrzebnych w życiu codziennym, np. w czytaniu nut, w uczeniu się układów tanecznych, w rzucaniu piłką do celu, z utrzymywaniem równowagi podczas jazdy na wrotkach, deskorolce, z opanowaniem znaków drogowych, kierunków przestrzennych oraz z prowadzeniem samochodu. Nie jest prawdą, że w pewnym momencie jest za późno na pomoc- powinno się jej udzielać w każdym wieku, na każdym poziomie edukacji, choć im wcześniej, tym lepiej. W wypadku starszych uczniów efekty mogą się pojawić dopiero po dwóch latach pracy. Bardzo ważne jest jednak, aby nigdy nie przerywać procesu edukacyjno-terapeutycznego, jakim uczniowie z dysleksją niewątpliwie powinni być objęci.
Bibliografia: Bogdanowicz M., Adryjanek A., Uczeń z dysleksją w szkole. Bogdanowicz M., O dysleksji, Lublin 1994. Bogdanowicz M.,Trudności w pisaniu u dzieci,Gdańsk 1989. Grafowska A., Rymarczyk K., Dysleksja: od badań mózgu do praktyki, Warszawa 2004.
Opracowała: Anna Szweda
|