Biegun północny – najbardziej wysunięty na
północ
punkt na
Ziemi
. Można go definiować na cztery różne sposoby, jednak tylko dwa z nich są powszechnie używane. Wszystkie definicje mają jedną cechę wspólną – każda umiejscawia biegun na
Oceanie Arktycznym
.
Północny biegun geograficzny
Biegun geograficzny
, znany także jako północ właściwa, to najbardziej wysunięty na
północ
punkt na
kuli ziemskiej
, ustalony na podstawie jej
ruchu obrotowego
. To przez ten punkt przechodzi
oś obrotu
naszej planety. Ma on stałe położenie (
szerokość geograficzna
90°N); nie ma tam
lądu
, a
ocean
przez większość czasu pokryty jest czapą lodową. Bez względu na to, jaki kierunek obierze się będąc na północnym biegunie geograficznym zawsze będzie to południe.
Pierwszym człowiekiem, który twierdził, że dotarł do bieguna, był amerykański lekarz i badacz polarny Frederick Albert Cook. Miał tego dokonać
22 kwietnia
1908
w towarzystwie dwu
Eskimosów
(Ahwelaw i Etukishook), jednak nie był w stanie dostarczyć przekonujących dowodów swojej bytności na biegunie.
Satelitarne zdjęcie Bieguna Północnego i okolic z dnia 1 stycznia 1999
NASA
Pierwsza udokumentowana ekspedycja naukowa w to miejsce odbyła się
6 kwietnia
1909
. Wojskowy inżynier
Robert Edwin Peary
, jego pracownik, czarnoskóry Amerykanin
Matthew Henson
oraz czterech
Eskimosów
(Ootah, Seegloo, Egingway i Ooqueah) wyruszyli by zdobyć biegun. Do niedawna uważano, że im się udało, jednak w roku
1996
została przeprowadzona dokładna analiza nowo odkrytych zapisków Perry'ego. Wykazała ona, iż ekipie badawczej do postawienia stopy na biegunie zabrakło 32 km.
Pierwszym niepodważalnym wydarzeniem był przelot
Roalda Amundsena
oraz amerykańskiego sponsora
Lincolna Ellswortha
nad biegunem północnym. Lot odbył się
sterowcem
Norge, zaprojektowanym i pilotowanym przez
Włocha
Umberto Nobile
. Lot ze
Svalbardu
na
Alaskę
odbył się w
1926
.
3 maja
1952
podpułkownik U.S. Air Force Joseph O. Fletcher oraz porucznik William P. Benedict wylądowali na geograficznym biegunie północnym. Natomiast
6 kwietnia
1992
Robert Schumann został najmłodszym zdobywcą bieguna, miał wtedy 10 lat.
We współczesnej kulturze zachodu przyjęło się, że na Biegunie Północnym mieszka
Święty Mikołaj
.
Występują tam dni i noce polarne, trwające po pół roku każdy.
Północny biegun magnetyczny
To punkt, w którym
pole magnetyczne
Ziemi tworzy z jej powierzchnią kąt 90°. Taką definicję przedstawił już w roku
1600
Sir
William Gilbert
–
angielski
fizyk i członek załogi Queen Elizabeth I.
Biegun magnetyczny
nie powinien być mylony z rzadziej używanym terminem
biegun geomagnetyczny
. Północ magnetyczna jest to punkt, który wskazuje każdy
kompas magnetyczny
, a jak wiadomo przeciwne bieguny magnesu się przyciągają, więc strzałka oznaczona literą N w rzeczywistości wskazuje południowy biegun magnetyczny S. Jego położenie jest zmienne i w roku
2003
znajdował się w pobliżu
kanadyjskich
Wysp Królowej Elżbiety
(78°18'N, 104°W).
Rok | Położenie geograficzne |
---|
Szerokość
|
Długość
|
2001
| 81,3°N | 110,8°W |
2002
| 81,6°N | 111,6°W |
2003
| 82,0°N | 112,4°W |
2004
| 82,3°N | 113,4°W |
2005
| 82,7°N | 114,4°W |
Położenie północnego bieguna magnetycznego.[1] |
Pierwsza wyprawa naukowa, mająca na celu ustalenie położenia północnego bieguna magnetycznego, prowadzona była przez
Jamesa Clarka Rossa
[2].
1 czerwca
1831
odkrył on, że biegun magnetyczny położony jest na Przylądku Adelaide, ok. 2750 km od północnego bieguna geograficznego.
72 lata później
Roald Amundsen
zauważył, że położenie bieguna zmieniło się. Stwierdzono, że przesunął się on w stronę północnego bieguna geograficznego, a jego położenie zmieniało się o ok. 15 km rocznie[3].
Trzeciej obserwacji dokonali
kanadyjscy
naukowcy, lokalizując północ magnetyczną na
Wyspie Księcia Walii
. Później rząd Kanady przeprowadził szereg badań, z których wynika, że biegun nieustannie przesuwa się na północ i to coraz szybciej. Jego średnia prędkość w latach
2001
-
2003
wynosiła około 40 km na rok[4][5]. W 2007 roku "pędził" już w stronę
Syberii
z prędkością 55-60 km rocznie, a w roku 2009 przesunął się już o ok. 64 km.[3]
Północny biegun geomagnetyczny
To najbliższy północy właściwej biegun
pola geomagnetycznego
. Podobnie jak biegun magnetyczny, jest to w rzeczywistości biegun południowy, ponieważ przyciąga północną część magnesu. W nim znajduje się centrum
magnetosfery
. W tym rejonie można napotkać
zorze polarne
. Jego teraźniejsze współrzędne geograficzne to 78°30'N, 69°W – niedaleko
Qaanaaq
,
Grenlandia
.
Pierwsza wyprawa odbyła się pod kierownictwem Davida Hemplemana-Adamsa w roku
1992
.
Północny biegun niedostępności
Biegun niedostępności
to punkt na
Oceanie Arktycznym
najbardziej oddalony od
linii brzegowej
, dystans jaki dzieli go z najbliższym lądem to ponad 1100 km. Położenie: 84°03'N, 174°51'W. Zdobyty po raz pierwszy w roku
1927
przez Sir
Huberta Wilkinsa
(lot). W
1958
rosyjski
lodołamacz
zdołał tam dopłynąć.
Północny biegun w astronomii
Astronomowie
definiują północny biegun "planetograficzny"
planety
w
Układzie Słonecznym
jako ten punkt osi obrotu na powierzchni planety, który skierowany jest w tę samą stronę płaszczyzny
ekliptyki
, co
ziemski
północny biegun geograficzny.
Biegunom magnetycznym
planet nazwy nadawane są zgodnie z kierunkiem
pola magnetycznego
wnikającego, bądź wychodzącego ze skorupy planety. Jeśli linie pola układają się podobnie do ziemskich, jest to biegun magnetyczny północny. Bieguny magnetyczne mogą zmieniać się z północnego na południowy i odwrotnie. W ciągu miliardów lat na Ziemi działo się to wielokrotnie, a pół miliona lat temu południowy biegun magnetyczny znajdował się w miejscu dzisiejszego północnego. Przyjmuje się, że to zjawisko występuje w momencie, gdy
niklowo
-
żelazna
część zewnętrzna jądra Ziemi zostaje zaburzona i odnawia się w kierunku przeciwnym. Nie wiadomo, co powoduje ten proces.
Jedynym znanym obiektem w
Układzie Słonecznym
, który nie posiada bieguna północnego jest
Hyperion
–
księżyc
Saturna
. Z powodu swego nieregularnego kształtu i wpływu innych księżyców obraca się on chaotycznie.
Uran
jest osiowo nachylony do płaszczyzny ekliptyki prawie pod kątem 90°, więc określenie położenia bieguna północnego jest kwestią sporną. Gdy osiowe nachylenie planety jest równe 90° każda z dwóch opcji może być równie prawdziwa – północ w rzeczywistości może być południem, a planeta może obracać się w kierunku przeciwnym, niż pozostałe w danym układzie.
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne