Pomnik w Kijowie, "Przyjaźń narodów" odsłonięty w 325 rocznicę podpisania ugody.
Ugoda perejasławska – umowa zawarta
18 stycznia
[1]
1654
roku w Perejasławiu (od
1943
roku
Perejasław Chmielnicki
) pomiędzy Radą Kozacką i
Bohdanem Chmielnickim
a
Wasylem Buturlinem
, występującym jako
pełnomocnik
cara
Rosji
Aleksego I
, na mocy której Ukraina została poddana jurysdykcji
Rosji
.
Oryginał dokumentu zaginął i przynajmniej w części jego treść jest sporna.
W październiku
1653
roku car Aleksy zwołał
Sobór Ziemski
, który podjął decyzję o przyłączeniu
Ukrainy
do
Rosji
i o
wojnie z Polską
[2].
Na jej mocy na
Ukrainie Naddnieprzańskiej
został potwierdzony kozacki
hetmanat
, który miał znajdować się pod protekcją cara Moskwy (de facto włączony do
Rosji
).
Kozaczyzna
oddała się w
patronat
prawosławnemu
carowi Moskwy, zachowywali prawo wyboru własnego hetmana (
hetmana kozackiego
), car zadeklarował powiększenie
rejestru kozackiego
do 60 tysięcy, starszyzna kozacka otrzymywała gwarancje zachowania swoich majątków ziemskich. Ugoda zaprzysiężona przez radę kozacką, nie została – wbrew oczekiwaniom – zaprzysiężona przez
cara Aleksego
z uzasadnieniem, że jest to sprzeczne z jego statusem prawnym jako
samodzierżcy
, który nie składa przysiąg
poddanym
. Wobec postanowień ugody założył oficjalny protest prawosławny
metropolita
Kijowa
Sylwester Kossów
, który nie chciał uznać nadrzędności
patriarchatu
moskiewskiego, uważając się za podporządkowanemu bezpośrednio patriarsze
Konstantynopola
i odmówił złożenia przysięgi poddańczej carowi Rosji.
Ugoda perejasławska była podstawą dla Aleksego I do rozpoczęcia
wojny
przeciwko
Rzeczypospolitej Obojga Narodów
w
1654
roku, wobec faktu, że jeden z punktów ugody przewidywał wprowadzenie
garnizonu
wojsk rosyjskich do
Kijowa
– terytorium
Korony
(co zostało bezzwłocznie przez Moskwę wykonane – stolicą hetmanatu był od
1654
Czehryń
). Wojna Rosji z Rzeczpospolitą z trwała z przerwami (
rozejm w Niemieży
1656
) do zawarcia
rozejmu w Andruszowie
w roku
1667
, a została ostatecznie zakończona
traktatem pokojowym
w
1686
roku.
Ocena historyczna
Najważniejszym skutkiem ugody było poddanie Ukrainy dominacji moskiewskiej i wstrzymanie procesu dobrowolnej
polonizacji
elit szlachty Ukrainy Naddnieprzańskiej i kozactwa. W dalszej perspektywie
Kozacy
, wyrywając się spod protekcji polskiej, popadli pod protekcję caratu. W zamian za utworzenie równorzędnego składnika Rzeczpospolitej (patrz:
Unia Hadziacka
) wybrali protekcję Moskwy, przez co stracili krystalizującą się świadomość narodową. Podlegali odtąd silnej
rusyfikacji
.
W okresie caratu ograniczony sukcesywnie
samorząd
Ukrainy Lewobrzeżnej
wynikający z ugody perejasławskiej, pomimo likwidacji
Siczy Zaporoskiej
przez
Katarzynę II
, był przez cara i administrację rosyjską respektowany. Stąd pojęcie Ukrainy Słobodzkiej – do dziś wyodrębnionej socjologicznie części lewobrzeżnej Ukrainy.
W czasach
sowieckich
fakt Ugody perejasławskiej był silnie wykorzystywany w celach propagandowych. Propaganda miała na celu podkreślenie braterstwa obu narodów, przez co wzmocnienia wewnętrznie sztucznego i zróżnicowanego państwa bolszewickiego. Przykładem, jak ważna była historia Ugody dla sowieckiej władzy może być to, iż w 300 rocznicę Ugody perejasławskiej, w 1954 roku, miało miejsce przekazanie
Krymu
w ręce
Ukraińskiej SRR
.
Ugoda perejasławska w historii i literaturze jest interpretowana różnorako. W wielu źródłach podkreśla się, że była ona zdradą
Bohdana Chmielnickiego
wobec tworzącej się narodowości ruskiej i samej Ukrainy, co przyczyniło się do zduszenia przez Rosjan w zalążku tworzącej się świadomości narodowej. Oceny krytyczne padają również ze strony znanych postaci życia ukraińskiego, m.in.
Taras Szewczenko
wypowiadał się krytycznie o Chmielnickim właśnie z powodu oddania ziem ukrainnych pod zwierzchnictwo Rosji, inny znany ukraiński pisarz -
Pantelejmon Kulisz
krytykował Chmielnickiego głównie za spowodowanie
anarchii
i zahamowanie rozwoju kulturalnego na tych ziemiach, z kolei
Mychajło Hruszewski
zarzucał Chmielnickiemu brak sprecyzowanych celów[3].
Ugodę interpretuje się również inaczej, podnosząc to, że Chmielnicki zawarł ją mając na uwadze doraźne cele polityczne – szukając sojusznika przeciw Rzeczpospolitej, walcząc o stworzenie niezależnego i niepodległego państwa kozackiego.
Zawarcie ugody perejasławskiej nie ograniczyło samodzielnej polityki zagranicznej Chmielnickiego. Już po podpisaniu ugody poszukiwał sojuszników przeciwko Rosji w Berlinie (
Brandenburgia
) i Sztokholmie (
Szwecja
), przeciwko Rzeczypospolitej w Sztokholmie i
Siedmiogrodzie
(por.
Traktat w Radnot
). Pertraktacje zmierzające do przywrócenia związku z Rzeczpospolitą w formie
federacyjnej
, które znalazły końcowy efekt w
Unii Hadziackiej
(
1658
) rozpoczęły się również za życia hetmana i były prowadzone i sfinalizowane przez jego najbliższych współpracowników (
Iwan Wyhowski
,
Jerzy Niemirycz
).
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Wojciech Kucharski, Dariusz Misiejuk: Historia Polski w datach. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2007, s. 108. .
- ↑ Historia dyplomacji polskiej pod red. Zbigniewa Wójcika,
Warszawa
1982
t. II, s. 170.
- ↑ K. Grunberg, B.Sprengel Trudne sąsiedztwo, Warszawa 2005, s. 80