Banja Luka (
serbski
Бања Лука) –
miasto
w zachodniej części
Bośni i Hercegowiny
, faktyczna stolica
Republiki Serbskiej
, nad rzeką
Vrbas
(dopływ
Sawy
), drugie pod względem liczby mieszkańców w kraju, liczy ok. 237 tys. mieszkańców (
2005
).
Ważny ośrodek gospodarczy kraju. Rozwinięty przemysł maszynowy (produkcja obrabiarek), elektrotechniczny, metalowy (odlewnia i walcownia), chemiczny (fabryka włókien sztucznych), odzieżowy i spożywczy (m.in. tytoniowy, browarnictwo), a także skórzany i celulozowo-papierniczy. Węzeł drogowy. Centrum kulturalno-naukowe. Siedziba 3 szkół wyższych (w tym uniwersytetu, założonego w
1975
).
Ośrodek turystyczny i słynne uzdrowisko z ciepłymi źródłami mineralnymi o temperaturze 28-34°C, w którym leczy się
choroby reumatyczne
, skórne oraz
układu nerwowego
. Galeria sztuki. Muzeum.
Historia
Stara osada iliryjskiego plemienia Mezów. Od
9
n.e. twierdza rzymska Castra i uzdrowisko z ciepłymi źródłami mineralnymi. W
1527
zajęte przez
Turków
. W latach
1588
-
1638
stolica
Bośni
. Od
1878
pod panowaniem monarchii
austro-węgierskiej
, przeciwko której w tymże roku w mieście wybuchło powstanie. W odwecie wojska austro-węgierskie spaliły część miasta i dokonały masowej deportacji ludności. Mimo represji Banja Luka była ośrodkiem walk narodowowyzwoleńczych. Działali tu m.in. rewolucjonista V. Pelagić oraz pisarz i bojownik o prawa chłopów bośniackich P. Kočić.
W dniach 3 listopada
1915
-16 marca
1916
w mieście przeprowadzono tzw. proces w Banja Luce, w którym sądzono za działalność patriotyczną 156 Serbów. 16 z nich skazano na karę śmieci, ponad 80 na karę więzienia, od 2 do 20 lat.
Podczas
II wojny światowej
w Banja Luce i okolicy trwały walki partyzanckie z okupantem niemieckim. W
1943
i
1944
miasto było kilkakrotnie wyzwalane przez partyzantów.
W październiku
1969
Banja Lukę nawiedziło silne trzęsienie ziemi, niszcząc ok. 80% jej zabudowy.
Zabytki
Meczety
- Ferhadija (
1579
, częściowo zniszczony podczas trzęsienia ziemi w 1969), bogato zdobiony, m.in. cytatami z
Koranu
, meczet Arnaudi dżamija (
1595
), średniowieczna twierdza Gornij Šeher; cerkiew i kościół (
XIX w.
). Z czasów tureckich zachowały się ponadto: wieża zegarowa (
XVI w.
/
XVII w.
), 2 mosty na Vrbasie, dwór
wezyra
bośniackiego (wielki seraj), karawanseraj (zajazd) i wodociągi.
W pobliżu miasta
hydroelektrownia
i kopalnia węgla brunatnego.
W mieście znajduje się
stacja kolejowa Banja Luka
.
Miasta partnerskie
Kościół prawosławny w Banja Luce