Gać – wieś w
Polsce
, położona w
województwie podkarpackim
, w
powiecie przeworskim
, w
gminie Gać
, w południowo-wschodniej części
Kotliny Sandomierskiej
; siedziba
gminy Gać
.
W latach 1975-1998
miejscowość administracyjnie należała do
województwa przemyskiego
.
Historia
Uniwersytet Ludowy w Gaci
We wsi, w latach
1904
-
1905
Karol Hadaczek
badał cmentarzysko ciałopalne (180 grobów) z okresu rzymskiego (
kultura epoki żelaza
rozwijająca się między
III wiekiem p.n.e.
a
V wiek n.e.
, na terenach obecnej Polski) – od niego otrzymała nazwę
kultura przeworska
. Badania tego cmentarzyska są kontynuowane od 2008 roku przez mgr Annę Lasotę z ramienia Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W roku
1875
proboszczem tutejszej parafii został mianowany późniejszy błogosławiony
ksiądz Bronisław Markiewicz
– posługę w Gaci sprawował przez dwa lata.
Pochodzienie nazwy wsi
Prof.
Wincenty Styś
pochodzący z
Husowa
klasyfikuje Gać jako starą nazwę topograficzną:
- Gać w mowie staropolskiej to
grobla
z
faszyny
, kładziona zwykle pomiędzy dwoma płotami.
- Gacić znaczyło położyć pomost z drzew i faszyny w miejscach przejazdu przez teren podmokły lub bagnisty.
- Ogacać znaczyło układać wokół ścian budynków mieszkalnych i gospodarskich, wiązek chrustu czy słomy w celu zabezpieczenia przed zimnem w czasie silnych mrozów.
Starożytność i Średniowiecze
Wieś powstała na początku naszej ery. Istniała
osada
przy cmentarzysku kultury Przeworskiej, a i później przy przeprawie przez bagnistą dolinę rzeczki Markówki, karawan kupieckich zdążających z
Węgier
do
Krakowa
, ale chcących ominąć
rogatki
Przeworska
. Przypuszczalnie tzw. Stara droga, łącząca Gać z drogą Kańczuga –
Sietesz
, a w drugą stronę, Gać, Mała Kosina (Klin),
Kosina
, to nie tylko pierwsza droga wsi, ale i skrót traktu handlowego z Węgier i
Kijowa
. Droga ta schodząc z południowych pól do wsi przy dawnym folwarku przecinała bagnistą dolinę Markówki. Część tej drogi od folwarku do mostu w latach międzywojennych była utwardzana, podczas kopania głębokich rowów odwadniających, natrafiono na zatopione w bagnistym terenie resztki olbrzymich dębowych kłód ułożonych w poprzek drogi. Wysnuto stąd przypuszczenie, że w tym miejscu istniał przejazd przez bagno do brodu na Markówce. Pomiędzy obecną plebanią, a domem Józefa Bącala od gościńca w stronę Markówki biegnie ścieżka do kładki na tej rzeczce, jeszcze w roku
1968
w miejscu ścieżki istniała droga, którą swobodnie mógł przejechać konny wóz. W miejscu kładki, istniał kiedyś bród, z którego jeszcze do około
1920
roku korzystali gaccy chłopi podjeżdżając z beczkami na wozach do rzeczki, w celu nabrania wody dla gospodarstw. W tym czasie było jedynie kilka studni na całą wieś. W dalszym biegu trakt szedł od gościńca cmentarna drogą, obok drugiego cmentarza, założonego w
1875
r., północnymi polami wsi do Małej Kosiny, która niegdyś przynależała do wsi Gać, gdzie łączył się z głównym szlakiem handlowym
Kraków
–
Kijów
. Franciszek Trojnar pochodzący z Gaci, w swojej pracy "Z dalszej i bliższej przeszłości wsi Gać", umieścił fragmenty dokumentu opublikowanego w książce ST. Karasia p.t. "Zbiór dokumentów małopolskich", a napisanego przez pierwszego właściciela
kluczy
łańcuckiego i kańczudzkiego: Ottona Pileckiego. W dokumencie tym,
Otton z Pilczy
– Pilecki w
1375
nadał rycerzowi Wierzbieńcie wieś Mikulicze (Mikulice), jednocześnie wymieniono w nim wsie sąsiednie takie jak: Sethescha (Sietesz), Nizaczyce (
Niżatyce
),
Ostrów i
pisaną w pierwotnej nazwie Hawrilowagacz. Alfabet łaciński tamtego okresu nie posiadał miękkiego "ć" i dlatego w pisowni występuje twarde "cz". Ten typ nazwy wywodzi się z czasów kiedy to, pan nagradzał swego rycerza nadaniem lub dzierżawą ziemi. Z reguły był to teren dziewiczy, i nagrodzony rozpoczynał gospodarkę od budowy własnego domu – gniazda rodowego, które było związane z jego imieniem, czy przydomkiem.
Bojar
Hawryła otrzymał od swojego pana teren, na którym była naturalna lub sztuczna
Grobla
– Gać' i stąd "Hawrilowagacz". Przypuszczalnie to Otton Pilecki rozpoczął osiedlanie kolonistów, m.in. niemieckich i śląskich na
prawie magdeburskim
przy nazwie topograficzne Gacz lub niewielkiej osadzie. Wskrzeszając w ten sposób istniejącą, kiedyś w tym miejscu wieś. Niemców do Polski zaczął sprowadzać król
Kazimierz Wielki
osadzając ich na terenach pozyskanych, w
1340
r., a prawie nie zaludnionych,
Rusi Halickiej
, księstwa chełmsko- bełskiego,
włodzimierskiego
i zachodniego
Podola
, tworząc z nich
Województwo sandomierskie
. Z którego w
1474
r powstało
województwo lubelskie
, a z Rusi Halickiej, dzielącej się na ziemie: halicką, lwowską, przemyską i sanocką, powstało w
1434
r
Województwo ruskie
. Gęstość zaludnienia a zwłaszcza ziemi lubelskiej, puszczy sandomierskiej oraz Podhala, na 1 km2 nie przekraczała nawet jednej osoby. Kolonizację kontynuował
Ludwik Węgierski
przez swego namiestnika, księcia Władysława Opolskiego. Nowo przybyła ludność osadzana w tzw. gminach dzierżawczych w bardzo szybkim czasie asymilowała się z miejscową ludnością, tak, że śladem ich pobytu pozostawały często jedynie nazwy miejscowości, nazwiska, a czasem typ zabudowy.
Księgi sądowe wiejskie
zaczęły powstawać pod koniec
XV w.
Z rejestru poborowego dziesięcin biskupich, rzymskokatolickiej
diecezji przemyskiej
, w której czytamy:
1424
Gabrlowa Gacz. Następna wzmianka to rok
1446
w której wymienia się plebana Jakuba,z Gaczi, kolejna wzmianka to
1450
i wymieniony jest Stanisław, zarządca kościoła parafialnego w Gaczi. Przy obu nazwach nie występuje już imię dzierżawcy, a wieś powróciła do starej pierwotnej nazwy Gać.
Czasy Nowożytne
Z dokumentu spadkowego zawartego w
1470
roku, pomiędzy Janem Pileckim, a Wacławem, księciem opolskim, gdzie wymienione są wsie z klucza łańcucko-kańczudzkiego:
Kraczkowa
(Neudorf), Krzemyenycza, Wissoka, Halwygowa (
Albigowa
), Markowola (Markowa), Sanyna (Schonerwalt,
Sonina
), Kossina, Rogoszno, Głuchow, Jordanowa Wola, Syetesza (
Sietesz
), Gacz,
Ostrów
, Malawa, Hanczlowa (Henselshof, Handzlówka), Soleczska (
Siedleczka
), Hussow, Hadle, Wolycza, Schwyathoslaffkowwa Wola.
W
1508
na terenie wsi znajdowała się jedna karczma. Gać w
1515
roku, płaci dziesięciny zw. "poborem" z dwudziestu trzech
łanów kmiecych
, czyli 1104 mórg ziemi uprawnej. W tym czasie we wsi były dwie karczmy.
W posiadaniu Pileckich, klucz kańczudzki pozostał do około
1530
.
Jan z Tarnowa
właściciel: Tarnowa, Jarosławia, Przeworska i Wielowsi oraz przyległych kluczy, dzieli swój majątek pomiędzy dwóch synów Jana i
Spytka
. Spytko I, przyjmując nazwisko Jarosławski herbu
Leliwa
, otrzymuje
Jarosław
oraz
Bełżec
, a jego syn
Rafał
przejmuje Przeworsk. Za
Spytka II
Przeworsk wraca do rodu Tarnowskich.
Spytko III Jarosławski
1464
-
1519
ma dwie córki Annę i Magdalenę. Około
1507
Anna wyszła za mąż za
Jana Odrowąża
ze Sprowy herbu "Odrowąż", który przejmuje połowę włości Jarosławskich. Ich syn
Stanisław
1508
-
1545
, przypuszczalnie około
1530
przejmuje klucz Kańczudzki, a swoją jedyną córkę
Zofię
1540
-
1580
, żeni z
Janem Krzysztofem Tarnowskim
herbu "Leliwa", która po śmierci Tarnowskiego w
1567
wychodzi za mąż za
Jana Kostkę
herbu "Dąbrowa". W
1594
ich córka
Anna
, właścicielka połowy dóbr Jarosławsko-przeworskich wychodzi za mąż za
Aleksandra Ostrogskiego
, a w
1606
po wykupieniu siostry Katarzyny zostaje właścicielką Jarosławia.
W
1583
, Gać jest własnością
Jarosławskich
i pobierany jest
pobór
z dwudziestu siedmiu łanów kmiecych i dwóch karczm. Wieś oprócz rodzin kmiecych zamieszkują cztery rodziny
zagrodników
najemnych, osadzonych na gruncie gminnym i dwadzieścia dwie
rodziny komornicze
. Wieś zwiększyła od
1515
obszar ziemi uprawnej o 192 morgi– cztery łany. Przypuszczalnie została zlikwidowana własność spadkobierców
osadźcy
Gabriela, znajdująca się na pograniczu Gaci i Białobok. Ponad czterołanowa niwa ciągnąca się od potoku Krzakówka,do skotnika na Rogóżno, tzw. "Górki". Nazwane od strony Białobok, "Ziębówką", a od strony skotnika, "Cyranówką". Wykupiona przez Ziębe, Cyrana oraz Żyda – przodka Izaaka Riesenbacha, który został, dziedzicznym właścicielem karczmy wybudowanej przez osadźcę.
- Oryginalny wypis z księgi ławników wsi Gać rok
1573
"Roczizna Piotra Kudlkowicza: Stanąwszy przed prawem naszem zagoionym Piotr Kudlkowicz polożił roczisny dwie grzywnie rolliey, która leży wedlie Woycziecha Bohunka y wedlie Wawrzińca Jakubczika. Thich ze pieniedzy wzieł Xiądz plieban grziwne,za meszne, a drugą grziwne wzieł wytrikus, tho jest Szmek Jakus na dług kościelny, czo był, wynien,nieboscik Kudlik, czo prawu, jawno".
- Przetłumaczony z łaciny wypis z księgi ławników wsi Gać rok
1579
"Sąd wielki odbyty w dniu piątym po Święcie Marcina przeze mnie wójta Mateusza Matlaszka i siedmiu ławników....."
- Wypis z księgi ławników wsi Gać rok
1588
"Regina Baranowa sprzedała Wojciechowi Markiewiczowi szynk, który przylega do stawu gackiego dziedzicznego pańskiego".
- Wypis z księgo ławników wsi Gać rok
601
"Jakub Giza z Żołyni sprzedaje Grzegorzowi Młynarzowi młynek w Gaczi na grobli gackiej stojący".
W
1603
roku księżna
Anna Ostrogska
z domu Kostka przejmuje od Jarosławskich klucz kańczudzki oraz Gać,a w
1612
pozbawia ją statutu parafii i uzależnia od parafii
Kańczuga
. W
1622
klucz kańczudzki przejmuje
Stanisław Lubomirski
pan na
Nowym Wiśniczu
, poprzez ożenek z
Zofią
, córką Anny Ostrogskiej. Rok
1624
to kolejny najazd czambułów tatarskich, tym razem pod wodzą chana
Kantymira
. W powiecie przeworskim nie był wsi która nie ucierpiała od tego najazdu i tylko nielicznym mieszkańcom udało się uniknąć jasyru. Pierwszy spalony przez Tatarów kościół w Gaci znajdował się powyżej starej plebanii na wzgórzu, do
II wojny światowej
stał w jego miejscu drewniany słup, jaki pozostał po krzyżu,który tam stał. Kościół umieszczono w ocalałej kaplicy cmentarnej na drugim parafialnym cmentarzu, a
konsekrowany
został w
1692
pod wezwaniem "Wszystkich Świętych". Filią parafii Kańczuga, gacki kościół był do,
1875
, kiedy to do Gaci przybył wielki społecznik- ksiądz
Bronisław Markiewicz
i za jego staraniem Gać w
1876
odzyskała statut parafii, a ks. Markiewicz został jej pierwszym proboszczem. Z inicjatywy księdza Marcina Sanakowskiego i wójta wsi, Brożbara Wojciecha podjęto na zabraniu wiejskim uchwałę o budowie nowego, murowanego kościoła, wieś na ten cel opodatkowała się i dała tzw. robociznę, czwartą część kosztów dołożył jako kolator i tabularny właściciel wsi, książę Lubomirski. Kościół postawiono na starym cmentarzu obok drewnianej kaplicy, ale bliżej drogi, oddano go do użytku w
1894
, konsekrował go biskup Jakub Glazar pod wezwaniem "Matki Bożej Wniebowziętej". Kościół w Gaci jest pierwszym wiejskim murowanym kościołem w tamtym okresie w powiecie Przeworskim. Po najeździe Tatarskim wieś liczyła trzydzieści osób. W roku
1629we
wsi było czterdzieści jeden chałup – kmiecych,zagrodników i chałupników, a w
1640
, w użytkowaniu chłopskim było 3,25 łanu ziemi uprawnej. Wykaz tzw. pogłównego z
1662
podaje, że wieś zamieszkuje 295 osób w tym osiem osób czeladzi.
Według aktu z
1644
, chłopi z
Sieniawy
(Krosno), własność Wojciecha Truskolawskiego – chłop siedzący na całej roli (łan) oprócz czynszu dwadzieścia dwa gr., dają cztery kury, po jednym
kapłonie
(trzebiony kogut), pięć jaj i miarkę orzechów raz do roku. Do orki do grabarki do żniwa do wiązania do zgartywania siana do tarcia konopi do brania lnu do kopania warzywa, wychodzić ma na robotę po dwoje. Do młocki do siekiery po jednemu. Po nadto są jeszcze inne roboty, które odprawiać się maja – za pański dzień albo bez pańskiego tzn., które albo liczą się za dzień roboczy albo są obowiązkiem poza dniami pańszczyzny. Za pański dzień chłopi sieniawscy z całej roli mają wozić drwa i chrust po jednym wozie swoimi końmi. Bez pańskiego dnia mają wyjść raz do roku na zakoski trawne i owsiane oraz zagrabki, mają maciorki lniane wymoczyć, wymiędlić i wytrzeć, jedną sztukę wyprząść, śliwy suszyć. Chłopi na pół roli robią trzy pół dnie od południa i płaca połowę czynszu, komornicy nie płacą nic i odbywają dwa pół dnie od południa lekkiej roboty, przy czym strawę otrzymują ze dworu.
Poddani kasztelana przemyskiego, St. Wapowskiego, czynszu z całego łanu płacą jeden zł dwadzieścia dwa gr., dają po sześć korcy owsa po dwie kury tzw. poczciwe i trzydzieści sześć jajek na Wielkanoc. Robią, codziennie po pół dnia. Robota ujęta jest nie tylko miarą czasu, ale i wydajnością i tak oranie ma objąć w dni robocze dwanaście zagonów o trzech skibach, czyli po dwanaście lasek, a każda laska ma być na trzy łokcie wzdłuż. Kto robi koło drzewa ma w jednym dniu roboczym położyć jeden wóz drwa albo jeden chrustu i zaraz ten chrust wygrodzić. Kto młóci ten ma się uporać z jedną kopą dziennie. Na wóz sprzężajny nie powinno się więcej brać jak cztery korce jagły, pszenicy, żyta, grochu. Jęczmienia, i
tatarki
pięć korcy, owsa sześć korcy miary dynowskiej. Po sól mają jeździć raz w roku i przywieźć po pięć kłód, za co przez pięć dni wolne od roboty. Nadto każdy kmieć na całej roli ma oddać, co rok sztukę oprawną przędzy, a jeżeli da to i druga sztukę,za co ma sześć dni wolne od roboty, przędziwa dostarczy dwór, a ma być chędogo oprawne i bez paździerza,aby kmieć swoim nie musiał przykładać. Dni robocze zaczynają się od południa, tylko na obżen powinno się wychodzić o wschodzie słońca. Popi, dzierżawcy, rzemieślnicy nie dają nic i nic nie płacą.
Po Zofii Ostrogskiej klucz kańczudzki przejęli kolejno jej dwaj synowie:
Jerzy Sebastian
i
Aleksander Michał Lubomirscy
. Następnie syn Aleksandra-
Józef Karol Lubomirski
1638
-
1702
, który poprzez ożenek z
Teofilą Zasławską
1650
-
1709
stał się współwłaścicielem największego na terenie Rzeczypospolitej
latyfundium
tzw.
ordynacji Ostogsko-Zasławskiej
. W jej skład wchodziło pięćdziesiąt jeden miast, 973 wsie i 229 folwarków. Kolejny właściciel klucza to syn Józefa,
Aleksander Dominik Lubomirski
1693
-
1720
, po nim Gać oraz ordynację przejęła jego siostra
Marianna Lubomirska
1693
-
1729
, którą w
1710
poślubił
Paweł Karol Sanguszko
1680
-
1750
. W
1712
urodził się im jedyny syn
Janusz Aleksander Sanguszko
(zm.
1775
), który po śmierci matki przejął klucz kańczudzki i ordynacje Ostrogsko-Zasławską. Janusz Sanguszko w
1756
rozwiązał ordynację Ostrogsko-Zasławską.
Przez cały okres uzależnienia parafii Gać od parafii Kańczuga, jej plebański folwark był oddawany w dzierżawę. Jednak pewna jego część została "nadana" po kawałku pola chłopom, za który mieli obowiązek odrabiania pańszczyzny. W roku
1744
było ich czternaście. W
1789
, oprócz chłopów plebańskich we wsi mieszkało wraz z rodzinami trzydziestu dziewięciu kmieci, sześćdziesięciu dwóch zagrodników i czterech chałupników, jako poddani dziedzica wsi.
W roku
1793
klucz kańczudzki kupił Karol Szydłowiecki, który poprzez sprzedaż kolejnych wsi tegoż klucza, zlikwidował go. Gać w
1799
roku stała się dziedziczną własnością Adama Terleckiego (zmarł w
1804
. W
1800
Gać zamieszkiwało 627 osób.
- Dokument 1: Dnia 1' Augusta
1801
ze wsi Gać.
Do Prześwietnego Urzędu Jego Cesarsko Królewskiej Mości Cyrkutu Rzeszowskiego. Na dniu 23 Juni podawaliśmy prośbę do Prześwietnego Urzędu Cyrkularnego względem łąki, która od 1674 r do czasu tego była naszą własnością. Zaś dziedzic teraźniejszy wsi Gać, któren dopiero rok drugi jak jest, odebrał nam. Na którom to łąkę Przewielebnemu i Prześwietnemu Urzędowi okazowaliśmy i łaskawa rezolucję odebraliśmy, lecz teraźniejszy dziedzic na tenże rozkaz Prześwietnego Urzędu Cyrkularnego, do tego czasu żadnej nam sprawiedliwości nie dał i łąkę wykosił. O co jak najpokorniej dopraszamy się o łaskawe względy miłosierdzia Prześwietnego Urzędu Cyrkularnego Rzeszowskiego. Bo my kmiecie nie mamy, czym zaprzęgów utrzymać. Brożbar Stanisław + Jan Kot +
Po śmierci Adama Terleckiego, dziedzicem wsi Gać zostaje jego syn Jan Terlecki (
1781
-
1831
) W roku
1821
, w parafialnej księdze wsi Gać istnieje wpis "Dwór Obodakowski", potocznie "Chodakówka", dziedziczna własność Walentego Kuźniarskiego (uszlachcony chłop- Kuźniar)
1780
-
1852
, żonaty z Katarzyną z domu Kowalska. Z małżeństwa urodził się syn Robert i córki Karolina i Apolonia. "Chodakówka" to wydzielony kilkułanowy dział z własności Jana Terleckiego od strony Ostrowa. Folwark posiadał również swoich pańszczyźnianych chłopów.
- Do Przezacnej Jurysdykcji Dominia Gać Pokorna prośba od Wojciecha Brożbara przywójta wsi Gać i państwa tegoż, okoliczności wewnątrz wyłuszcza. Przezacna Jurysdykcji Dominium Państwa Gać. Dnia. Gać 12 april 1826 r. Niżej na podpisie znakiem krzyża jego wyrażony poddany wsi Gać i państwa tegoż, podupadły przez ogień pożarowy, co Przezacnej Jurysdykcji wiadome zostaje, a gdy teraz wiosna następuje jest nam do gruntu potrzebny na zasiew owies. Najpokorniej dopraszam się Przezacnej Jurysdykcji zapomożenia, które osobną drogą, aby krok swój wzięła, ja zaś włożę starania, abym Skarb Gacki bez najmniejszej kłótni zaspokoić mógł. O co na piśmie najpokorniej doprasza się realizacji i zapomogi, żebym w gospodarstwie zawodu nie pomorł jakom posłuszny poddany. W przytomności własnej napisano prośbę na znak krzyża własną kładziemy ręką. Jan Lenar wójt + Błażej Fołta podwójci + Wojciech Brożbar +
Odpowiedź na powyższą prośbę: Sublikantowi oświadcza się ze strony Państwa wsi Gać, aż na jego prośbę mając wzgląd na wypadek pogorzenia, da Skarb, chociaż sam w największym niedostatku, korcy trzy, a trzy kosze na zasiew, aby tenże zaraz po zbiorze z pola, odsypie należność. Datum. Gać 13 April 1826 r J. Terlecki.
Dokumenty są ujęte w rękopisie książki Brożbara Tadeusza (
1901
-
1963
"Gackie Wczoraj".
Wypis z księgi gackiego kościoła: Listopad
1844
"Ja Szymon Szczepaniak przed Bogiem, Najświętszą Panną Bogurodzicą i Aniołem Stróżem moim, uroczyście wyrzekam się wódki, a w innych napojach obiecuję zachować mierność i do tego wszystkimi siłami innych a w szczególności parafian kościoła, gackiego,których jestem przewodnikiem w drodze zbawienia, zachęcać". Do końca roku powstała lista z dwudziestoma trzema osobami, na drugim miejscu po księdzu podpisany jest Walenty Kuźniarski, na trzecim Marcin Czechowicz – organista. Do
19 maja
1845
na liście znalazło się z całkowitej liczby 1014 parafian, 554 osoby, czyli każdy powyżej szesnastego roku życia.
Gać, po śmierci Jana Terleckiego została kupiona przez Lubomirskich z Przeworska, a po
uwłaszczeniu
w roku
1848
już tylko folwark na terenie wsi był ich dziedziczną własnością. W roku
1850
, Gać zamieszkuje 1039 osoby. W
1856
majątek księcia Jerzego Lubomirski na terenie wsi Gać, posiadał 425 mórg ziemi uprawnej,czterdzieści jeden mórg pastwisk i łąk. Natomiast wieś posiadała 1384 morgi ziemi uprawnej, oraz 208 mórg pastwisk,łąk i ogrodów, w sumie wieś posiadała 1594 morgi.
Wieś Gać ze swoją zabudową i rozmieszczeniem zagród była typową
wsią łanowo – leśną
. Łańcuchowa zabudowa zagród po obu brzegach rzeki Markówki, wzdłuż której biegnie główna wiejska droga. Prostopadle do drogi w obydwu kierunkach północ – południe rozciągały się łany uprawnych pól. Każdy łan rozdzielała miedza, niegdyś szeroka, około trzech metrów, dziś zredukowana na rzecz uprawnych pól, lub polnej drogi. Pośrodku każdego łanu znajdowała się polna droga, biegnąca od zagrody kmiecia aż do granic. Zabudowania kmiece, stojące na bazie prostokąta o konstrukcji wieńcowo– przysłupowej, dach czterospadowy kryty strzechą (słomą). Tzw. dworzyszcze, to dom mieszkalny, równolegle na całej długości do niego, stała stajnia zwana oborą. Te dwa budynki łączył chlew, pośrodku tej zabudowy mieściła się gnojownia, zamykana z czwartej strony drewnianą brama. W pewnym oddaleniu od budynków gospodarczych w kierunku uprawnych pól stała stodoła zwana gumnem, a tuż za nią, równolegle do głównej drogi, wzdłuż całej wsi, biegła droga zw. zagumniem, która łączyła się z tzw. skotnikiem- wypędzano nim inwentarz na ugory w granicach, na wypas. Taki sam układ zabudowań i dróg był na północnej i południowej stronie wsi, na północy wieś zamykał skotnik na Rogóżno, a na południowej stronie skotnikiem przypuszczalnie była tzw. Stara droga.
Przed
1866
rokiem Gać tworzyła samodzielna jednostkę administracyjna tzw. gminę w powiecie przeworskim, ale w roku
1866
powiat ten włączono do powiatu
Łańcut
, podział ten utrzymał się do roku
1890
, kiedy to, powiat przeworski odzyskał swój dawny status.
W
1903
właścicielem folwarku w Gaci był książę ordynat
Andrzej Lubomirski
, a jego majątek to: 247 ha ziemi ornej, 20 ha łąk, 3.27 ha pastwisk, trzy ha ogrodów i 1.77 ha parceli budowlanych. Razem 273. 36 ha. Płacił podatku gruntowego 582.91 kr. plus dodatek klasowy 34.20 kr., razem 617.11 koron.
"Księga sądowa Ławników wsi Gać" znajduje się w Państwowy archiwum w Krakowie na Wawelu i obejmuje lata
1504
–
1700
. Początek pisany jest po łacinie, a koniec po polsku.
Zabytki
Bibliografia
-
Władysław Łoziński
: Prawem i Lewem tom I i II
- Gutenberg: Encyklopedia'
- Józef Półćwiartka: Towarzystwo Przyjaciół Markowej
- Tadeusz Brożbar
Gackie Wczoraj
- Zygmunt Gloger: Encyklopedia Staropolska
- Wincenty Styś: Drogi postępu gospodarstw wiejskich
- Tadeusz Opioła: Michał Pyż
- Aleksander Jabłonowski: Źródła dziejowe tom XVIII
- Franciszek Trojnar: Z dalszej i bliższej przeszłości wsi Gać
- prof. dr. Józef Buzek: Skorowidz Dóbr Tabularnych Galicji i ks. Krakowskiego,
Lwów
1905
- Skorowidz wszystkich miejscowości Galicji i Lodomerji z W. KS. Krakowskim,
Lwów
1868
Zobacz też
Linki zewnętrzne