György Sándor Ligeti [
ˈɟørɟ ˈliɡɛti
] (ur.
28 maja
1923
w Dicsőszentmártonie, obecnie
Târnăveni
,
Siedmiogród
, zm.
12 czerwca
2006
w
Wiedniu
) -
Kompozytor
węgierski
pochodzenia żydowskiego, również obywatel Austrii. Uznawany za jednego z czołowych kompozytorów
muzyki współczesnej
XX w.
W powszechnej świadomości znany przede wszystkim jako twórca utworów, których części zostały wykorzystane jako muzyka do filmu
Kubricka
2001: Odyseja kosmiczna
(zob.
Muzyka filmowa
)
Biografia
Dzieciństwo i młodość
Ligeti był synem okulistki i bankiera, dr. ekonomii. Ojciec został zamordowany 1944 w
KZ Bergen-Belsen
a jego młodszy brat Gábor w
KZ Mauthausen-Gusen
, zaś matka przeżyła
KZ Auschwitz-Birkenau
.
Ligeti uczęszczał do węgierskiej szkoły podstawowej a następnie rumuńskiego gimnazjum. Od 1936 otrzymywał lekcje fortepianu. Po
maturze
w 1941 r. chciał studiować fizykę i matematykę, jednakże z powodu żydowskiego pochodzenia nie został przyjęty. Ligeti rozpoczął więc naukę teorii muzyki u Veressa, Járdányia, Bárdosa i Farkasa, jak również gry na
organach
w konserwatorium w
Klausenburgu
a następnie w
Budapeszcie
. 1944 musiał przerwać naukę, gdyż został powołany przez armię węgierską do prac pomocniczych. Krótko po tym Ligeti dostał się do sowieckiej niewoli. Zdołał jednak, korzystając z zamieszania wywołanego bombardowaniem, zbiec z obozu jenieckiego. Po wojnie kontynuował studia muzyczne, ukończywszy je w 1949 r. Następnie pracował przez rok jako etnomuzykolog rumuńskiej muzyki ludowej, po czym udał się do Budapesztu, gdzie wykładał
harmonię
,
kontrapunkt
i analizę muzyczną w konserwatorium.
Emigracja 1956
Po upadku
powstania węgierskiego 1956
, uciekł w grudniu 1956 wraz ze swą przyszłą żoną Verą Spitz do Wiednia i uzyskał obywatelstwo austriackie.
W
Kolonii
pracował w studiu muzyki elektronicznej, tam też spotkał ważnych przedstawicieli
awangardy
jak: kompozytorów
Stockhausena
i Koeniga, pionierów muzyki elektronicznej.
Ligeti przebywał w latach 1969 - 1972 w
Berlinie
, będąc w latach 1969-1970 stypendystą
DAAD
. Od 1972 do 1992 był członkiem berlińskiej Akademie der Künste (zachodniej). Również od 1972 miał status „Composer in Residence“ na
Stanford University
w Kalifornii pisząc tam m.in. dzieło orkiestrowe: San Francisco Polyphony. Z pracą na Stanford University łączyła sie też sława i uznanie. W latach 1973-1989 wykładał
kompozycję
na Hochschule für Musik und Theater Hamburg (Wyższa szkoła muzyczna i teatralna w Hamburgu). Następnie udał się do Wiednia, gdzie przebywał do śmierci w dniu 12 czerwca 2006.
Wybór dzieł
- 1951 - 1953 Musica ricercata na fortepian
- 1953 6 Bagateli na kwintet dęty
- 1957 Glissandi (kompozycja elektroakustyczna)
- 1959 Apparitions (kompozycja elektroakustyczna)
- 1961 Atmosphères na orkiestrę symfoniczną
- 1962 Poème symphonique na 100 metronomów
- 1962 Volumina na organy
- 1962 - 1965 Aventures i Nouvelles Aventures na 3 głosy i 7 instrumentów
- 1963 - 1965 Requiem na sopran, mezzosopran, chór mieszany i orkiestrę symfoniczną
- 1966 Lux aeterna na 16 głosów solowych
- 1966 Koncert wiolonczelowy
- 1967 Lontano na orkiestrę symfoniczną
- 1967 - 1969 Ramifications na orkiestrę smyczkową lub 12 inst. smyczkowych
- 1969 - 1970 Koncert kameralny na 13 intrumentów
- 1968 Kwartet smyczkowy Nr 2
- 1968 Kwintet dęty Nr 2
- 1971 Melodie na orkiestrę
- 1973 Clocks and Clouds na chór żeński i orkiestrę
- 1974 San Francisco Polyphony na orkiestrę symfoniczną
- 1976 Monument / Autoportret trzy utwory na dwa fortepiany
- 1978 Le Grand Macabre, opera
- 1983 Magyar Etüdök, do wierszy
Sándor Weöres
- 1985 - 2001 trzy tomy etiud na fortepian
- 1992 Koncert skrzypcowy
- 1993 Nonsense Madrigals
Nagrody (wybór)
Muzyka filmowa (wybór)