Kopytnik pospolity
Kopytnik pospolity
| Gatunek trujący |
| Gatunek leczniczy |
Kopytnik pospolity (Asarum europaeum
L.
) –
gatunek
byliny
należący do rodziny
kokornakowatych
. Jedyny europejski przedstawiciel rodzaju
kopytnik
(Asarum L.) i zarazem
gatunek typowy
rodzaju. Występuje w żyznych lasach środkowej i południowej Europy oraz na Syberii. W Polsce
gatunek rodzimy
, pospolity na terenie całego obszaru, z wyjątkiem jego północno-zachodniej części. Dawniej roślina lecznicza o dużym znaczeniu i szerokim zastosowaniu. Po odkryciu właściwości toksycznych jej stosowanie lecznicze zostało znacznie ograniczone. Kopytnik pospolity uprawiany jest w parkach i ogrodach jako
roślina okrywowa
. Rozmieszczenie geograficzneGatunek o
zasięgu
eurosyberyjskim. Występuje w Europie środkowej i południowej. Na zachodzie sięga do
Francji
, na północy granica zasięgu biegnie przez
Niemcy
,
Polskę
, dalej przez kraje nadbałtyckie, południową
Finlandię
i północną
Rosję
. Na wschodzie sięga po dolinę
Wołgi
, z izolowanymi stanowiskami w rejonie gór
Ałtaju
. Na południu granica biegnie przez północne krańce
Turcji
, północną
Grecję
i środkowe
Włochy
[2][3]. W Polsce gatunek rozpowszechniony na całym obszarze z wyjątkiem północnego
Mazowsza
, gdzie występuje w rozproszeniu, oraz północno-zachodniej części kraju. Pojedyncze stanowiska w tym rejonie mają w dodatku prawdopodobnie antropogeniczny charakter. Przebieg zwartego zasięgu naturalnego wyznacza linia
Zielona Góra
–
Krzyż Wielkopolski
–
Koszalin
[4]. Gatunek jest uprawiany poza swym zasięgiem i dziczeje w wielu miejscach. Notowany jest na stanowiskach poza zasięgiem w
Wielkiej Brytanii
, w
Holandii
,
Danii
,
Norwegii
i
Szwecji
[5]. W Wielkiej Brytanii bywa także uważany za gatunek rodzimy[6]. Morfologia- Pokrój
- Roślina niska, płożąca się po ziemi, osiąga 10–15 cm wysokości. Ze względu na kłączowy wzrost kopytnik jest przykładem rośliny modułowej – każdy z osobników (
genetów
) tworzy rozgałęzienia wyglądające jak odrębne rośliny (
ramety
), które z czasem usamodzielniają się po utracie połączenia z kłączem macierzystym. Liczba ramet tworząca poszczególne osobniki zależy od ich wieku i warunków siedliskowych[7].
-
Kłącze
- Pełzające po ziemi, czworokątne, skręcone, sznurowate, szare i rozgałęziające się. Wyrastają z niego krótkie
łodygi
oraz liczne, nitkowate korzenie[8]. Kłącza osiągają zwykle kilkadziesiąt centymetrów długości, przy czym tempo ich rozkładu i tym samym długość zależne jest od warunków ekologicznych (w korzystnych warunkach kłącza są dłuższe)[7].
-
Łodygi
- Krótkie, leżące, czerwonawofioletowo nabiegłe, okrągłe na przekroju i omszone. Rozwijają się na nich po 3–4 mięsiste łuski i para (rzadko 3) liści oraz kwiat[9]. W kącie najwyższego liścia znajduje się pączek kontynuujący wzrost w kolejnym roku.
-
Liście
- Prawie naprzeciwległe. Nerkowatego kształtu, u nasady sercowate, całobrzegie, szerokości 5–8 cm i długości 4–6 cm. Są długoogonkowe i zimozielone, z wyraźną
nerwacją
. Ogonki długości 5-10 cm są odstająco, miękko owłosione. Blaszka liściowa jest rzadko, przylegająco owłosiona, przy czym wierzchnia strona z czasem łysieje[9]. Liście są skórzaste, ciemnozielone i błyszczące.
-
Kwiaty
- Pojedyncze, dzwonkowatego kształtu, mięsiste, wyrastają tuż przy ziemi, zwisając na szczytach krótkich szypułek. Ukryte są zwykle pod liśćmi i często leżą na ziemi. Z zewnątrz mają kolor zielonopurpurowy (zalążnia w dolnej części jest zielona i owłosiona), od wewnątrz są ciemnopurpurowe. Kwiaty mają 3 zrosłe u dołu listki
okwiatu
o długości 1–1,5 cm (na szczycie zwykle zagięte do środka) oraz 12 wolnych
pręcików
, ustawionych w dwóch okółkach, z nitkami wychodzącymi poza
pylniki
. Pręciki z okółka zewnętrznego są krótsze.
Słupek
gruby, o zalążni dolnej, sześciokomorowej ze
znamieniem
sześciodzielnym, ciemnopurpurowym[8].
-
Owoce
- Sześciokomorowa, omszona
torebka
, na szczycie z pozostałościami okwiatu. Torebka nie wysycha, lecz rozpada się nieregularnie po dojrzeniu. W każdej komorze wykształcają się po 2–3 nasiona.
-
Nasiona
- Kształtu trójkątno-jajowatego o wymiarach: długość 3,8–4,5 mm, szerokość 1,8–2,2 mm, grubość 1,2–1,6 mm. Zaopatrzone są w mięsisty, żółtawy wyrostek (
elajosom
). Całe nasiono ma w stanie świeżym barwę żółtawą, starsze są szarobrązowe[10].
- Gatunki podobne
- W Europie brak innych gatunków kopytnika na stanowiskach naturalnych. W Europie środkowej uprawiane są niektóre gatunki w pełni mrozoodporne: kopytnik kanadyjski (Asarum canadense) i długopłatkowy (A. caudatum)[11]. Pierwszy wyróżnia się jasnozielonymi i miękkimi w dotyku (satynowymi) liśćmi. Drugi z podanych gatunków ma żłobioną wierzchną powierzchnię blaszki liściowej (części blaszki między wiązkami przewodzącymi są wypukłe) oraz listki okwiatu są wyciągnięte w długie i wąskie kończyki[12]. Spośród gatunków rodzimych dla Europy kopytnika można pomylić z
bluszczem pospolitym
,
przylaszczką pospolitą
[13] i silnie rosnącymi okazami
bluszczyka kurdybanka
.
Biologia RozwójRoślina zimozielona. Kwitnie od marca do maja. W czerwcu dojrzewa i torebka rozpada się, uwalniając nasiona. We wrześniu i październiku powstają
pączki
na rok następny[14]. Kopytnik rośnie wolno, w ciągu roku do kilkunastu centymetrów[15], wg niektórych źródeł, prawdopodobnie w wyjątkowo dobrych warunkach, nawet do ponad pół metra[16]. Biologia rozmnażaniaCała roślina, a szczególnie kłącze, wydziela specyficzny pieprzowo-aromatyczny zapach (bywa określany jako przypominający zapach
kamfory
[17]) zwabiający głównie padlinożerne
muchówki
, dokonujące
zapylenia
. Kwiaty posiadają specyficzne mechanizmy utrudniające
samozapylenie
(w niekorzystnych warunkach może jednak ono nastąpić). Są
przedsłupne
. W rozwijających się kwiatach, w celu ułatwienia zapylenia, pręciki odchylają się szeroko na boki, odsłaniając znamiona słupka. Po zapyleniu pręciki wewnętrznego okółka odginają się i haczykowatymi wyrostkami zasłaniają znamiona słupka, udostępniając owadom otwierające się na zewnątrz
pylniki
. Nasiona roznoszone są przez mrówki (
myrmekochoria
) wabione przez elajosomy. Podczas przenoszenia nasion do mrowisk ich część jest opuszczana, dzięki czemu gatunek się rozprzestrzenia[18]. Kopytnik rozmnaża się także
wegetatywnie
(
klonalnie
). Kłącze kopytnika rośnie nie tylko z pączka szczytowego, ale także tworzy nowe odgałęzienia z pączków bocznych i z pączków rozwijających się w kątach łusek na ubiegłorocznych fragmentach kłącza. Rozgałęzienia kłącza z czasem tracą kontakt z powodu mechanicznego przerwania kłącza lub w wyniku stopniowego rozkładu starszych jego części. W każdym wypadku dochodzi do fragmentacji
genetu
[19]. Cechy fitochemiczneCała roślina zawiera piekący
olejek eteryczny
, przy czym najwięcej (ok. 1%) jest go w kłączu[10], wg innych źródeł – w korzeniach (ok. 4%)[20]. Roślina wydziela nieprzyjemny, mdły zapach. Głównym składnikiem olejku (osiągającym ponad 30% udziału) jest azaron (C20H26O5) – związek z grupy fenoloeterów. Związek ten stanowi o właściwościach trujących i farmakologicznych kopytnika. Azaron łatwo się ulatnia i wysuszone ziele w miarę przechowywania stopniowo traci aktywność farmakologiczną i toksyczną[10]. Poza tym w skład olejku wchodzą:
pinen
,
borneol
i inne
monoterpeny
oraz fenylopropanoidy[21]. Najwięcej olejku stwierdzono w roślinach w okresie od marca do maja, później następował spadek jego ilości i ponowny wzrost w okresie od września do października. Rośliny z
Karpat
zawierają dwukrotnie więcej olejku niż rośliny rosnące na nizinach[14]. Ziele zawiera poza tym:
garbniki
,
śluz
,
żywice
,
skrobię
, śladowe ilości
glikozydów
,
kwas cytrynowy
,
seskwiterpeny
[22],
witaminę C
,
alkohole
alifatyczne,
flawonoidy
(kwercytynę i kwercytrynę), fenolokwasy[20][23],
sole mineralne
(zwłaszcza
potasu
i
krzemu
)[24]. - Właściwości toksyczne
- Cała roślina, a zwłaszcza kłącza, w szczególności w świeżym stanie, jest trująca. Azaron silnie drażni
błonę śluzową
– powoduje pieczenie
języka
i
przełyku
,
kichanie
, drażniąc błonę śluzową
żołądka
powoduje jego bóle i
wymioty
. W jelitach występują zmiany zapalne. Powoduje krwawienie z
macicy
, w ciąży nierzadko
poronienie
. Przy zatruciu dochodzi do upośledzenia samopoczucia i w końcu
prostracji
. W ciężkich zatruciach występują
drgawki
, na skórze występują wykwity podobne do
róży
. W przypadkach skrajnych dojść może do śmierci z powodu porażenia oddechu. Zatrucia kopytnikiem są rzadkie, ale prawdopodobne są przy zażywaniu
odwaru
w celu wywołania poronienia, mniej przy leczeniu preparatami z kopytnika. Przy zatruciach należy podawać duże ilości wody do picia, zawiesinę
węgla aktywnego
i wywoływać wymioty. Chronić należy błonę śluzową podając substancje powlekające (np. białko jaja kurzego, kleik ryżowy)[10]. Azaron (trans-izoazaron) ma także działanie
karcynogenne
[21]. Stwierdzono co prawda występowanie ras o odmiennym składzie chemicznym, nie wykazujących działania rakotwórczego, jednak w Polsce są one rzadkie[20]. Przypadki zatruć kopytnikiem zwierząt gospodarskich nie są znane, ponieważ zwierzęta omijają te roślinę z powodu jej ostrego zapachu i gorzkiego, przykrego smaku[23].
GenetykaLiczba
chromosomów
wynosi 2n=26[25]. Według Interactive flora of NW Europe także 2n=24, 40[6]. EkologiaWystępuje w cienistych lasach i zaroślach, zwłaszcza
liściastych
, często w towarzystwie
leszczyny pospolitej
[13]. Kopytnik wymaga gleb żyznych, umiarkowanie wilgotnych, próchniczych, z
próchnicą
typu mull, o odczynie zasadowym, bogatych w
węglan wapnia
[2]. Jest
rośliną cieniolubną
(skiofitem). W górach występuje licznie w
reglu dolnym
, sporadycznie pojawia się także w
reglu górnym
[26]. W
Tatrach
sięga do 1540 m n.p.m., choć liczniejsze stanowiska kończą się na wysokości 1200 m n.p.m.[9]
Hemikryptofit
. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych
gatunek charakterystyczny
dla O.
Fagetalia
[27]. Jest to zarazem roślina charakterystyczna dla siedlisk
lasu świeżego
(nizinnego, wyżynnego i górskiego), choć występuje nierzadko też na siedliskach
lasu wilgotnego
[28]. Na stanowiskach w odpowiednich warunkach ekologicznych rośnie zwykle licznie, zajmując znaczne powierzchnie w dnie lasu[26]. W przypadku rozwoju pod okapem gatunków iglastych poszczególne osobniki (
genety
) mają 3–5 krotnie mniejszą biomasę od odpowiedników rosnących w lasach bukowych[7]. ZmiennośćWyróżnia się trzy podgatunki[29]: - A. europaeum subsp. europaea –
podgatunek typowy
o zasięgu pokrywającym się z zasięgiem gatunku.
- A. europaeum subsp. caucasicum (Duch.) Soó Acta Bot. Acad. Sci. Hung. 12: 11 (1966) (
syn.
Asarum ibericum Steven ex Woronow, A. europaeum var. intermedium C.A. Meyer, A. europaeum var. caucasicum Duchartre) – występuje w południowo-zachodnich
Alpach
[5]. Ma liście zaostrzone na szczycie, o blaszce kształu trójkątnego, co najmniej tak długie jak szerokie[30].
- A. europaeum subsp. italicum Kukkonen & Uotila Ann. Bot. Fenn. 14: 139 (1977) – występuje w środkowych i północnych
Włoszech
oraz w
Czarnogórze
[5].
W obrębie podgatunku typowego, występującego w Polsce, wyróżnione zostały dwie
formy
różniące się kształtem liści. Obok formy typowej (f. europaea) opisana została A. europaeum subsp. europaeum f. pseudocaucasicum Pawł.[31] NazewnictwoPolska nazwa zwyczajowa gatunku pochodzi od kształtu liści przypominającego
kopyto końskie
. Inne nazwy zwyczajowe rzadko pojawiające się w źródłach historycznych, a jeszcze rzadziej w publikacjach współczesnych to: kopyteń, nardus leśny lub narda leśna (w okolicach
Sandomierza
[32]), nard dziki, kleśniec (w okolicach
Białegostoku
[32])[33], polska ipekuana[20]. Nazwa ludowa używana dawniej na Mazowszu to "przykopytnik", a na Wileńszczyźnie – "obłapa". Nazwa "kopytnik" jest ustalona w różnych publikacjach począwszy od XV i XVI wieku. Co znamienne – podobna jest ona w brzmieniu w różnych językach słowiańskich[33]. Nazwa naukowa nadana przez
Karola Linneusza
składa się z określenia rodzajowego Asarum, wywodzonego od starożytnej nazwy kopytnika, oraz z określenia gatunkowego europaeum oznaczającego "europejski" (występujący w Europie). Słowo ásaron oznaczające kopytnika pojawia się już u
Dioskurydesa
(I wiek n.e.). Istnieją dwie hipotezy na temat pochodzenia nazwy. Greckie słowo áse oznacza "nudność" i stąd nazwa może nawiązywać do wymiotnych właściwości rośliny. Możliwe też, ze nazwa powstała w wyniku połączenia
przedrostka
a- oznaczającego zaprzeczenie i słowa sáros oznaczającego gałęzie i w takim wypadku znaczyłaby tyle co "pozbawiony gałęzi"[34]. Zagrożenia i ochronaNajwiększym problemem w utrzymaniu zasobów gatunku w Polsce był masowy zbiór i duże zapotrzebowanie na ziele kopytnika obecne jeszcze w połowie XX wieku[35]. Mimo to gatunek nie został wymieniony na listach gatunków chronionych w rozporządzeniach z lat 1946 i 1954. Korzystne dla kopytnika okazało się wyłączenie tego gatunku z
Farmakopei
polskiej (wymieniony w III wydaniu z 1954, brak w IV z 1965 i 1970)[36]. Parodoksalnie, gdy spadać zaczęło zagrożenie związane z pozyskiwaniem ziela, wycofywanego z oficjalnego lecznictwa, w 1983 roku gatunek został objęty częściową
ochroną gatunkową
[37]. Współcześnie poza zbiorem ziela z naturalnych stanowisk, stosowanego w lecznictwie ludowym, zagrożeniem dla gatunku jest zastępowanie lasów liściastych monokulturami drzew iglastych oraz presja
urbanizacyjna
[26]. Ze względu na rzadkość występowania na Pomorzu Zachodnim i na Ziemi Lubuskiej, wskazuje się jako konieczną ochronę wszystkich tamtejszych stanowisk podczas prac leśnych, poprzez rezygnację z ich wykonywania na stanowiskach kopytnika i w strefie 50 m wokół nich[38]. Korzystna dla kopytnika jest ochrona takich
siedlisk przyrodniczych
jak łęgi, grądy i buczyny w sieci
Natura 2000
. Kopytnik w Polsce nie jest wymieniany na czerwonych listach i w czerwonych księgach roślin zagrożonych. Jako
gatunek zagrożony
(vulnerable – VU) wymieniony jest na liście roślin wymarłych i wymierających w
Finlandii
, gdzie ma izolowane stanowiska na północnej granicy zasięgu[39]. Zastosowanie Roślina ozdobnaGatunek uprawiany jest jako
roślina ozdobna
. Stosowany jest jako efektowna przez cały rok
roślina okrywowa
w miejscach cienistych, np. pod drzewami i krzewami. Na żyznej, próchnicznej glebie tworzy z czasem zwarty, żywozielony kobierzec. Można go łączyć z innymi cieniolubnymi roślinami –
paprociami
, wiosennymi
roślinami cebulowymi
,
przytulią wonną
[40]. Roślina leczniczaWspółcześnie kopytnik w zasadzie nie jest wykorzystywany w medycynie[21] lub jest rzadko używany[10] z powodu toksyczności. Dostępny jest preparat przeciwkaszlowy Azarina[41] i wciąż jest w użyciu w
homeopatii
. Bywa też stosowany w medycynie ludowej jako niekiedy skuteczny środek poronny[10] oraz jako środek odwykowy w leczeniu
alkoholizmu
(kopytnik dodany alkoholikom do wódki obrzydzać ma pijaństwo powodując nudności i wymioty)[24][42]. Używany jest jako środek wymiotny w
weterynarii
[24]. - Historia
- Tradycja zastosowań leczniczych kopytnika sięga co najmniej starożytności – o kopytniku pisali:
Pedanios Dioskurydes
,
Galen
i
Pliniusz Starszy
[43]. W średniowieczu, za panowania
Karola Wielkiego
gatunek ten znany był jako vulgaginum, opisywany przez
Paracelsusa
i później przez
Matthiolusa
[44]. W
farmakopei
z 1633 kopytnik wymieniony został jako składnik dziewięciu preparatów. Stosowany był jako środek wymiotny, aż do czasu odkrycia i wprowadzenia do stosowania
ipekakuany prawdziwej
(zwanej wymiotnicą)[45]. Ponieważ proszek z wysuszonego kopytnika wywołuje kichanie, dodawany był niegdyś do leczniczych
tabak
stosowanych w nieżytach nosa i bólach głowy[42]. W lecznictwie ludowym stosowany był przy różnych schorzeniach w postaci
nalewki spirytusowej
– leczono nią
gruźlicę
,
migreny
, wysoką
gorączkę
.
Odwar
z kopytnika z dodatkiem
kminku
podawano przy
żółtaczce
, a jako środek wzmacniający i uspakajający także przy schorzeniach serca oraz słabym dzieciom. Odwar stosowany w formie okładów na czoło miał przynosić ulgę przy bólach głowy, a odwarem z liści leczono stany zapalne oczu. Mieszaniną liści kopytnika z octem nacierano także miejsca zaatakowane przez
świerzb
[46]. Skład chemiczny asaronu poznany został dzięki pracom z lat 1884 i 1888
Aleksandra Butlerowa
i B. Rizza, a sama jego obecność w olejku kopytnikowym znana była już od 1814 za sprawą Christopha Heinricha Pfaffa[47][43].
-
Surowiec zielarski
- Kłącze (Rhizoma Asari) zawiera
olejki eteryczne
, sole mineralne, związki cukrowcowe[45]. Sproszkowanie ziele wraz z kłączem (Herba Asari cum radicibus) wchodzi w skład preparatu Azarina[41] oraz wykorzystywane jest do tworzenia Tinctura Asari. W homeopatii wykorzystuje się esencję ze świeżych kłączy wraz z korzeniami[10].
Samuel Hahnemann
ustalił zalecane rozcieńczenia C12 lub C15, co oznacza kolejne 12- lub 15-krotne rozcieńczenie soku z kłącza w proporcji 1:100[48].
- Działanie
- Ma właściwości wymiotne na skutek silnego drażnienia błony śluzowej (wymiotnie działają już dwie łyżki ziela na szklankę
odwaru
)[49]. Działa przede wszystkim wykrztuśnie, pobudzając wydzielanie śluzu. Ułatwia jego usuwanie z górnych dróg oddechowych, a także żołądka i jelit. Stosowany jest w nieżytach górnych dróg oddechowych, zwłaszcza w przypadkach, gdy zalega w nich sucha wydzielina[20]. Ziele działa także moczopędne, przeczyszczająco. Wzmacnia siłę skurczy
serca
(
efekt inotropowy
dodatni)[10]. Okłady ze zmiażdżonych, świeżych liści przynoszą ulgę przy urazach ciała (np.
zwichnięciach
)[46].
- Dawkowanie i przeciwwskazania
- Ściśle według wskazań lekarza – większe dawki powodują wystąpienie objawów szkodliwych (pierwszym objawem są nudności)[20]. Ziele i jego preparaty nie może być stosowane przez kobiety w ciąży (zagrożenie poronieniem) oraz przez chorujących na
astmę oskrzelową
[13].
- Zbiór i suszenie
- W związku z ochroną prawną do zbioru konieczne jest pozwolenie dyrektora Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Zbiór należy wykonywać w miejscach masowego występowania kopytnika i w taki sposób by pozostawić na stanowisku rośliny do odbudowania populacji[20][36]. Liście zbiera się od sierpnia, kłącza wczesną wiosną i jesienią[8]. Inne źródła podają, że zbioru całych ziół z kłączami dokonuje się od maja do września[20][36]. Surowiec zbierać należy w dni pogodne, ponieważ zebrany po deszczu zupełnie czarnieje i traci wartość handlową. Podobnie dzieje się przy ugniataniu zebranego surowca[22]. Surowiec suszy się w przewiewnych, zacienionych i przykrytych miejscach cienkimi warstwami, unikając przewracania (łatwo kruszeje). Ze względu na kruchość suchych ziół należy ostrożnie sortować i pakować surowiec[22]. Zbiór całego ziela wraz z korzeniami daje zróżnicowany plon z hektara, od kilkunastu do 413 kg/ha, średnio ok. 100 kg masy suchego ziela[36]. Kopytnika można pozyskiwać z upraw od trzeciego roku od posadzenia roślin, przy czym pozostawić należy część roślin do rozmnożenia i utrzymania uprawy[17].
Roślina jadalnaMimo trujących właściwości kopytnika oraz dominujących ocen smaku i zapachu określających je jako nieprzyjemne, gorzkie i mdłe – istnieją źródła uznające ten gatunek za wartościową, aromatyczną przyprawę. Dodanie fragmentu kłącza do potrawy nadawać ma jej imbirowego, gorzkiego aromatu, nie wywołując przy tym negatywnych objawów zdrowotnych[50][51]. UprawaGatunek uprawiany jest jako roślina okrywowa oraz w półuprawach na terenach leśnych, w celu zwiększenia jej zasobów wykorzystywanych później do zbioru w celach leczniczych[20]. - Wymagania
- Roślina bardzo tolerancyjna wobec zacienienia – znosi nawet bardzo silne. Wymaga gleb próchnicznych, najlepiej wapiennych. Źle znosi silne nasłonecznienie i suszę[52]. Z tego też powodu gatunek określany jako możliwy do stosowania w runie zadrzewień i parków "chociaż z pewnymi trudnościami"[53].
- Pielęgnacja
- W czasie suszy wymaga podlewania. Ze względu na powolny wzrost, chronić należy kopytnika przed zagłuszeniem przez inne rośliny, zwłaszcza w półuprawach leśnych[36][54]. Mimo, że jest rośliną mrozoodporną, wskazane jest pozostawienie roślin na zimę pod okrywą opadłych liści lub obsypanie jesienią ziemią kompostową lub liściową[54].
- Rozmnażanie
- Łatwo rozmnaża się przez sadzonki składające się z fragmentów kłącza wraz z ulistnionymi pędami[20]. Zaleca się pozyskanie sadzonek wiosną lub jesienią. Szanse na przyjęcie młodych roślin zwiększa uprawa sadzonek w doniczkach z żyzną, wilgotną ziemią, umieszczonych w półcieniu w szklarni. Młode rośliny rosną wolno. Do gruntu zaleca się wysadzać osobniki mocniejsze, już dobrze ukorzenione. Przy rozmnażaniu roślin z nasion zaleca się ich wysiew do
inspektu
latem, bezpośrednio po pozyskaniu. W przypadku nasion przechowywanych, do skiełkowania wymagają one trzech tygodni chłodnej
stratyfikacji
, a wysiew najlepiej zrobić na
przedwiośniu
. Nasiona
kiełkują
po kilku tygodniach w temperaturze ok. 18 °C. Siewki najlepiej jest rozsadzić do doniczek i przez pierwszy rok uprawiać w półcieniu w szklarni[55].
Szkodniki i chorobyRoślina odporna na choroby i w zasadzie nie zjadana przez zwierzęta z powodu przykrego smaku oraz trujących właściwości. Liście bywają atakowane przez grzyb (rdzę) Puccinia asarina Kunze (
syn.
Micropuccinia asarina (Kunze) Arth. & Jackson; Arth.). W miejscach porażonych tworzą się wklęsłe lub wypukłe drobne plamki, brązowo kropkowane, z teleutosporami grzyba[56]. Grzyb ten podany został jako zawleczony do Europy (obecnie tu rozpowszechniony), przy czym pierwotnie miał występować na dwóch gatunkach kopytników występujących we wschodniej części Ameryki Północnej[57][58]. Problem stanowić mogą również jedynie ślimaki nagie (z rodzin
pomrowcowatych
i
ślinikowatych
). Kobierce kopytnika uprawiane w
Ameryce Północnej
są atrakcyjnym miejscem dla
węży
[15]. Przypisy- ↑ Stevens P.F.:
Angiosperm Phylogeny Website
(
ang.
). 2001–. [dostęp 2009-05-30].
- ↑ 2,0 2,1 Jolanta Kujawa-Pawlaczyk, Paweł Pawlaczyk: Rzadkie i zagrożone rośliny naczyniowe lasów Ziemi Lubuskiej i Łużyc. Świebodzin: Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, 2001. .
- ↑
Asarum europaeum L.
(
ang.
). Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2009-06-24].
- ↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. .
- ↑ 5,0 5,1 5,2
Asarum europaeum
(
ang.
). Chemie.de. [dostęp 2009-06-24].
- ↑ 6,0 6,1 C. Stace, R. van der Meijden, & I. de Kort (ed.):
Asarum europaeum (Asarabacca)
(
ang.
). [dostęp 2009-06-24].
- ↑ 7,0 7,1 7,2 Bożenna Czarnecka:
Clonal organization of populations of Asarum europaeum and Maianthemum bifolium in contrasting woodland habitats
(
ang.
). Plant Ecology 125, 1, 1996. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ 8,0 8,1 8,2 Leonidas Świejkowski: Klucz do oznaczania polskich roślin leczniczych i przemysłowych. Kraków: Wydawnictwo Polskiego Związku Zielarskiego, 1952.
- ↑ 9,0 9,1 9,2 Władysław Szafer (red.): Flora Polska. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, Tom III, 1927.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 10,6 10,7 Maria Henneberg, Elżbieta Skrzydlewska (red.): Zatrucia roślinami wyższymi i grzybami. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1984. .
- ↑ Ludmiła (red.) Karpowiczowa: Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
- ↑
Asarum Wild Ginger
(
ang.
). Wild Ginger Farm. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ 13,0 13,1 13,2 Barbara Kuźnicka, Maria Dziak: Zioła i ich zastosowanie. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1988, s. 83. .
- ↑ 14,0 14,1 Irena Turowska, Jan Kozłowski, Leszek Golcz: Zarys zielarstwa. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1980. ISBN 83-200-032307.
- ↑ 15,0 15,1
Asarum europaeum (European wild ginger)
(
ang.
). Fine Gardening, Tauton Press. [dostęp 2009-06-25].
- ↑
Asarum europaeum
(
ang.
). Kwantlen Polytechnic University. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ 17,0 17,1 Jan Muszyński: Uprawa i zbiór roślin leczniczych. Łódź: Wydawnictwo Poligrafika.
- ↑ W. Szafer: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969.
- ↑ Tanja Pfeiffer:
Clonal growth and clonal reproduction in Asarum europaeum L. subsp. europaeum (Aristolochiaceae) and their relevance for habitat colonisation and maintenance. A morpho-ecological characterisation
(
ang.
). Botanische Jahrbücher, Vol. 126, Nr 2, 2005. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 20,7 20,8 20,9 Mateusz Emanuel Senderski: Prawie wszystko o ziołach. Podkowa Leśna: M.E. Senderski, 2007. .
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Wrocław: MedPharm Polska, 2008. .
- ↑ 22,0 22,1 22,2 Leonidas Świejkowski: Rośliny lecznicze występujące w stanie dzikim. Kraków: Wydawnictwo Polskiego Związku Zielarskiego, 1950.
- ↑ 23,0 23,1 Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin trujących i szkodliwych. Warszawa: Państ. Wydaw. Rolnicze i Leśne, 1982. .
- ↑ 24,0 24,1 24,2 Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985. .
- ↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ 26,0 26,1 26,2 Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2006. .
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. .
- ↑ Tadeusz Henryk Puchniarski: Rośliny siedlisk leśnych w Polsce. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2004. .
- ↑ Tutin, T.G.; V. H. Heywood; N. A. Burges; D. H. Valentine; S. M. Walters; D. A. Webb, ed.:
Asarum europaeum
(
ang.
). Flora Europaea. Cambridge University Press. [dostęp 2009-06-24].
- ↑ Wolfram George Schmid: An encyclopedia of shade perennials. Timber Press, 2002. .
- ↑ Krzysztof Rostański, Franciszek Ludera: Materiały do rozmieszczenia Asarum europaeum L. for. pseudocaucasicum Pawł. w Polsce. Fragm. Flor. et Geobot. 21(4): 433-436, 1975.
- ↑ 32,0 32,1 Witold Poprzęcki: Ziołolecznictwo. Warszawa: Spółdzielcza Agencja Reklamowa "SPAR", 1989, ss. 126-127. .
- ↑ 33,0 33,1 Erazm Majewski: Słownik nazwisk zoologicznych i botanicznych polskich. Warszawa: Nakładem autora, 1894.
- ↑ Marian Rejewski: Pochodzenie łacińskich nazw roślin polskich. Warszawa: KiW, 1996. .
- ↑ Marian Nowiński: Rośliny lecznicze flory polskiej. Poznań: Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Nauki Biologiczne nr 4, 1959.
- ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 36,4 Wiesław Grochowski: Leśne zioła lecznicze i przemysłowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1970.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 30 kwietnia 1983 r. w sprawie wprowadzenia gatunkowej ochrony roślin. Dz.U. 1983 nr 27 poz. 134
- ↑ Jolanta Kujawa-Pawlaczyk, Paweł Pawlaczyk: Ochrona rzadkich i zagrożonych roślin w lasach. Świebodzin: Wydawnictwo Klubu Przyrodników, 2003. .
- ↑
Extinct and Threatened vascular plants
(
ang.
). www.environment.fi. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
- ↑ 41,0 41,1 Dobis:
Leki ziołowe: Azarina
(
pol.
). Informator Medyczny. [dostęp 2009-06-21].
- ↑ 42,0 42,1 Jan Muszyński: Ziołolecznictwo i leki roślinne. Warszawa: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, 1954.
- ↑ 43,0 43,1 Lidia Antkowiak: Rośliny lecznicze. Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego, 1998. .
- ↑ Marian Nowiński: Dzieje upraw i roślin leczniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1983. 83-09-00678-0.
- ↑ 45,0 45,1 Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. .
- ↑ 46,0 46,1 Teresa Lewkowicz-Mosiej: Zioła naszych kresów. Białystok: Studio Astropsychologii, 2003. .
- ↑ E. Gildemeister:
Oil Of Asarum Europaeum
(
ang.
). The Volatile Oils. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Marian Janusz Kawałko: Historie ziołowe. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. .
- ↑ Jan Muszyński: Roślinne leki ludowe. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1956.
- ↑ Gernot Katzer:
Geographic Spice Index
(
ang.
). [dostęp 2009-06-25].
- ↑ Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Krosno: Chemigrafia, 2004. .
- ↑ Joanna Filipczak (red.): Katalog roślin. Warszawa: Agencja Promocji Zieleni Sp. z o.o., 2006. -3-9.
- ↑ Zygmunt Hellwig: Byliny w parku i ogrodzie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1971.
- ↑ 54,0 54,1 Anna Musur:
Rośliny ozdobne
(
pol.
). [dostęp 2009-06-25].
- ↑
Asarum europaeum
(
ang.
). Plants For A Future, 1997-2000. [dostęp 2009-06-24].
- ↑
Puccinia asarina Kunze
(
niem.
). Pflanzen und ihren Pilzen, 2007. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ Daisie, Wolfgang Nentwig:
Handbook of Alien Species in Europe
(
ang.
). Springer, 2008. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ Joseph Charles Arthur:
North Americam Flora (Uredinales)
(
ang.
). The New York Botanical Garden, 1922. [dostęp 2009-06-25].
Bibliografia- Tadeusz Traczyk: Rośliny lasu liściastego. Warszawa: PZWS, 1959.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Kopytnik pospolity":
Gatunek chroniony
...
Jarząb pospolity
...
Chojnik (Karkonosze)
...
Bór świeży
...
Orzysz (jezioro)
...
Mazurski Park Krajobrazowy
...
Bóbr europejski
...
Polska Czerwona Księga Roślin
...
Szkocja
...
Hieronim ze Strydonu
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Kopytnik pospolity":
Lasy i leśnictwo w Polsce (plansza 13)
...
Rośliny użytkowe (plansza 18)
...
Rośliny użytkowe (plansza 4)
...
|