Ulm – miasto uniwersyteckie w południowych
Niemczech
(
Badenia-Wirtembergia
), nad
Dunajem
. Ulm jest miastem wydzielonym i siedzibą powiatu ziemskiego (
Alb-Donau
).
W 856 pojawia się nazwa Ulma. Nie jest nazwą germańską, ale celtycką i znaczy "bagno".
Najbliższymi większymi ośrodkami są
Augsburg
i
Monachium
na wschodzie, oddalone odpowiednio o 70 i 130 km. Stolica
Badenii-Wirtembergii
,
Stuttgart
leży 100 km na północny zachód. Miasto tworzy aglomerację z położonym po
bawarskiej
stronie
Neu-Ulm
i mniejszymi przyległymi miejscowościami.
Geografia
Miasto jest położone w miejscu, gdzie do
Dunaju
wpływają rzeki
Iller
i Blau, na skraju
Jury Szwabskiej
, której wzgórza (Safranberg, Michelsberg, Eselsberg, Kuhberg) otaczają miasto od strony północnej, a której pasmo Hochsträß rozciąga się od zachodniej strony. Przeważająca część Ulm leży na lewym brzegu Dunaju, który również stanowi na tym odcinku granicę landu z
Bawarią
. Na prawym brzegu położone są tylko dzielnice Wiblingen, Gögglingen, Donaustetten i Unterweiler.
Historia
Pierwsi osadnicy pojawili się na tym obszarze w epoce górnego paleolitu, gdzie w jaskiniach Hohle Fels i Vogelherd znaleziono liczne szczątki ślady kultury oryniackiej człowieka |Cro-magnion (człowieka wspólczesnego, w tym flety kościane sprzed 35 tys. lat. (zob. Gazeta wyborcza 25.06.2009 str. 16)
[1]
Z epoki
neolitu
, około roku 5000 p.n.e., pod Eggingen i Lehr. Na Münsterplatz, centralnym rynku miasta znaleziono przedmioty z
epoki pucharów lejkowatych
.
Pierwsza wzmianka o osiedlu Ulm pochodzi z
22 lipca
854
.
Ludwik Niemiecki
opieczętował dokument w mieście Hulma. Prawa miejskie uzyskało w
1181
z rąk cesarza
Fryderyka Barbarossy
, w
1184
zyskało status wolnego miasta Rzeszy. Od
1376
Ulm przewodziło Szwabskiemu Związkowi Miast.
Rok później
,
30 czerwca
rozpoczęła się budowa słynnej
katedry
, ponieważ stary kościół znajdował się poza obwarowaniami i w razie oblężenia mieszkańcy byli od niego odizolowani. Po tzw. pierwszej wojnie miejskiej w
1388
roku Szwabski Związek Miast uległ rozpadowi, a Ulm utraciło wpływ na pozostałe skupione w nim miasta.
W
1397
ogłoszona została przysięga (Schwörbrief), która po dziś dzień pełni rolę konstytucji miasta, reguluje podział władzy i kompetencje burmistrza.
Cechy
uzyskały 30 miejsc, a
patrycjat
tylko 10 miejsc w radzie miasta, co więcej, tym ostatnim odebrano aktywne prawo wyborcze, ale burmistrz musiał zdawać sprawozdanie finansowe, co w ówczesnych czasach było bardzo postępowym krokiem. Upamiętniający to zdarzenie poniedziałek, tzw. Schwörmontag (przedostatni poniedziałek lipca) jest w Ulm
dniem wolnym od pracy
, a prezydent miasta rokrocznie publicznie przysięga, że będzie m.in. takim samym dla biednych i bogatych.
Na początek XV wieku przypadł rozkwit miasta. W Rzeszy miasto ustępowało wielkością tylko
Norymberdze
. Ulm było ważnym ośrodkiem handlu żelazem, drewnem, winem, ale przede wszystkim
barchanem
. Epoka wielkich odkryć geograficznych sprawiła, że centra handlu przesunęły się bardziej na zachód, a po opowiedzeniu się za
protestantyzmem
wskutek tzw.
wojny chłopskiej
splądrowaniu uległy liczne podlegające miastu majątki, wobec czego ostatecznie Ulm przeszło pod władzę
cesarza
katolickiego. Koleje losu (epidemie, wojny, okupanci) sprawiły, że miasto zbankrutowało i straciło kolejne posiadłości.
W
1802
zostało wcielone do
Bawarii
, a w
1810
do
Wirtembergii
.
W dniach od 8 do
15 października
1805
oddziały
francuskiej
Wielkiej Armii
pod dowództwem
Napoleona
stoczyły zwycięską
bitwę
z wojskami
austriackimi
, którym przewodził generał Karl Mack von Leiberich.
Ziemie po drugiej stronie Dunaju pozostały bawarskie, co doprowadziło do narodzin
Neu-Ulm
. Wkrótce, w
1819
roku stało się siedzibą (wirtemberskiego) powiatu dunajskiego, obejmującego teren kilkunastu obecnych powiatów. Otwarcie linii ze
Stuttgartu
do
Friedrichshafen
1 czerwca
1850
tchnęło w 12-tysięczne miasto nowe życie. Ruszyła budowa twierdzy, liczącej 41 fortów (największa zachowana w Europie), zabrano się także za dokończenie budowy katedry. Przez 4 lata, do
1889
roku (ukończenie budowy
wieży Eiffla
) była najwyższym budynkiem na świecie, ciągle jednak może się poszczycić najwyższą wieżą kościelną na świecie (161,5 metra).
W
1913
roku miasto liczyło już 60 000 mieszkańców, z czego 10 000 żołnierzy. Duże znaczenie miał również przemysł: to tu powstały pierwsze fabryki Magirusa, Wielanda i Kässbohrera. Okres międzywojenny mijał bez większych niepokojów, aż do władzy doszli
naziści
. w jednym z
fortów
znajdował się w latach
1933
-
1935
obóz koncentracyjny
dla opozycjonistów politycznych, w którym więziono m.in.
Kurta Schumachera
. Synagoga została zburzona podczas tzw.
nocy kryształowej
. Także w
1938
roku Ulm zyskało status miasta wydzielonego, ale pozostało też siedzibą
powiatu ziemskiego
.
Stare miasto zostało doszczętnie zniszczone (w 81%) podczas nalotu lotnictwa alianckiego
17 grudnia
1944
roku. Dzięki sprawnej obronie przeciwlotniczej i wcześniejszemu demontażowi części wyposażenia katedra, jako jedna z niewielu budowli, nie doznała większych zniszczeń.
Lata po nastaniu pokoju przebiegały pod znakiem odbudowy. Ulm należało do amerykańskiej strefy okupacyjnej. W
1951
powstała pierwsza powojenna dzielnica przemysłowa, dwa lata później światowej sławy Wyższa Szkoła Wzornictwa (działająca do
1968
roku). W
1967
rozpoczął działalność
uniwersytet
, a w
1982
klinika
uniwersytecka.
Zabytki i kultura
Zabytki
Ulm słynie z
gotyckiej katedry
, której iglica mierząca 161,53 metry jest najwyższa na świecie. Ponadto godna uwagi jest długa tradycja obywatelska Ulm, z najstarszą konstytucją, którą nadano niemieckiemu miastu, oraz Teatr Miejski, który rozpoczął działalność już w roku
1641
.
Teatr
W Ulm istnieje kilka niezależnych Teatrów. Największy z nich, Teatr Miejski posiadający 815 miejsc siedzących, został założony w roku 1641 i jest najstarszym Teatrem miejskim w Niemczech. Budynek, w którym dziś mieści się Teatr znajduje się przy placu Herberta von Karajana 1 i mieści się w nim także Teatr Muzyczny oraz balet. Teatr współpracuje również z Filharmonią Miejską, której częstokroć udostępnia powierzchnię na koncerty symfoniczne. Istnienie kolejnego teatru, Teatru Kieszonkowego (Theater in der Westentasche), stoi pod znakiem zapytania, ponieważ miasto Ulm było zmuszone do znacznego obcięcia dotacji na jego rzecz. Teatr Ulüm jest jedynym profesjonalnym, tureckojęzycznym teatrem w południowych Niemczech. Posiada on stałą siedzibę w Bastionie nad Dunajem, oraz oferuje regularne przedstawienia. Pierwszy Teatr kukiełkowy w Ulm został założony w 2001 roku i funkcjonuje jako profesjonalny teatr dziecięcy. Mieści w przybliżeniu 50 osób i daje regularne przedstawienia, pięć razy w tygodniu.
Ponadto do ważniejszych zabytków i osobliwości należą:
- rynek z fontanną delfina (Delphinbrunnen),
-
ratusz
,
- kaplica św. Walentego,
- Wieża Rzeźników,
-
kościół św. Trójcy
,
- Neuer Bau - dawny skład miejski z XVII wieku,
- Schwörhaus (Dom Przysięgi) - miejsce składania każdorazowej przysięgi przez nowych burmistrzów, na okoliczność równorzędnego traktowania obywateli, niezależnie od ich sytuacji majątkowej,
- Furttenbachgarten - zabytkowy ogród z XVII wieku autorstwa Josepha Furttenbacha,
- Reichenau Hof - rezydencja
patrycjuszowska
,
-
Dzielnica Rybacka
z malowniczymi kanałami i Krzywym Domem,
- fort Wilhelmsburg - punkt widokowy,
- Wiblingen - osada 5 km od miasta z dawnym opactwem benedyktyńskim, obecnie siedzibą Uniwersytetu w Ulm.
Sport
Osobistości
Urodzeni w Ulm (wybór)
-
Jörg Syrlin Starszy
, ur.
1425
, zm.
1491
,
snycerz
- Conrad Dietrich Magirus, ur.
1824
, zm.
1895
w Ulm, ojciec współczesnego pożarnictwa
-
Albert Einstein
, ur.
14 marca
1879
, zm.
18 kwietnia
1955
w
Princeton
(
USA
), fizyk, laureat Nagrody Nobla
- Otto Kässbohrer, ur.
26 stycznia
1904
, zm.
20 czerwca
1989
w Ulm, przemysłowiec, twórca znanej marki (
Setra
)
-
Uli Hoeness
, ur.
5 stycznia
1952
, piłkarz
-
Claudia Roth
, ur.
15 maja
1955
, polityk, przewodnicząca
Zielonych
-
Andreas Eschbach
, ur.
15 września
1959
, pisarz
science fiction
Związani z Ulm (wybór)
wydrukował w Ulm Tablice rudolfińskie w 1627 roku
-
Herbert von Karajan
, ur.
5 kwietnia
1908
w
Salzburgu
, zm.
16 lipca
1989
w Anif pod Salzburgiem, rozpoczął karierę dyrygencką w Teatrze Miejskim w Ulm
- Rozpoczął tu swoją karierę zespół
acid-jazzowy
Tab Two
- Johann Gambolputty de von Ausfern Schplenden Schlitter Crass Cren Bon Fried Digger Dingle Dangle Dongle Dungle Burstein von Knacker Thrasher Apple Banger Horowitz Ticolensic Grander Knotty Spelltinkle Grandlich Grumblemeyer Spelter Wasser Kurstlich Himble Eisenbahnwagen Gutenabend Bitte einen Nürnburger Bratwürstel Gespurten mit Weimache Luber Hundsfut Gumeraber Schönendanker Kalbsfleisch Mittleraucher von Hautkopft, fikcyjny kompozytor z
Latającego Cyrku Monty Pythona
Zobacz też
Bibliografia
- Gordon MacLachlan, Niemcy - część południowa, wyd. Pascal,
Bielsko-Biała
,
1998
, ss.277-283,