Giżycko, skwer przy kinie Fala
Giżycko (
niem.
Lötzen,
pol. (dawniej)
Łuczany[2], Lec,
prus.
Lēcai) –
miasto
i
gmina miejska
w
województwie warmińsko-mazurskim
, w
powiecie giżyckim
położone na
Mazurach
. Do 1975 roku miasto administracyjnie należało do województwa olsztyńskiego, a po
zmianach w podziale administracyjnym
miasto przyłączono do
województwa suwalskiego
.
Położne jest pomiędzy jeziorami
Kisajno
i
Niegocin
.
Giżycko jest nazywane stolicą
żeglarstwa
w
Polsce
. Jest jednym z głównych
portów
na szlaku
Wielkich Jezior Mazurskich
i jednym z ważniejszych polskich ośrodków turystycznych i wypoczynkowych.
Według danych z 31 grudnia 2008[3] miasto miało 29 494 mieszkańców.
Geografia
Giżycko jest siedzibą powiatu
giżyckiego
oraz
gminy wiejskiej Giżycko
. Miasto leży nad sześcioma jeziorami, największe to
Niegocin
i
Kisajno
(południowa część kompleksu
Mamr
), pozostałe to Tajty, Wojsak, Popówka Duża i Popówka Mała. Niegocin i Kisajno (przez zatokę Tracz) połączone są
Kanałem Giżyckim (Łuczańskim)
, a Niegocin łączy się
Kanałem Niegocińskim
z jeziorem
Tajty
i dalej
kanałem Piękna Góra
z Kisajnem.
Jeziora w Giżycku
Okolice Giżycka mają największą w Polsce liczbę jezior, ich udział w ogólnej powierzchni terenu wynosi 11,89% (23 986,6 ha). Zobacz m.in. Olsztyn[]
Ponadto w najbliższej okolicy Giżycka znajdują się również jeziora:
- Duże Wilkasy,
- Małe Wilkasy,
-
Boczne
- Niałk,
- Grajewko,
- Rudzkie,
- Upałckie,
- Kąpskie,
- Fryd
- Skarż Wielki i Mały
- Kruklin
|
Osiedla
- Os. Śródmieście
- Os. Kajki
- Os. Moniuszki
- Os. Wilanów
- Os. XXX-lecia
- Os. Jagiełły
- Os. Nad jeziorem
- Os. Na skraju lasu
- Os. Zalesie
Struktura powierzchni
Według danych z roku 2002[4] Giżycko ma obszar 13,87 km², w tym:
- użytki rolne: 14%
- użytki leśne: 7%
Miasto stanowi 1,24% powierzchni powiatu.
Historia
Początki
Oficjalna historia grodu nad Niegocinem rozpoczyna się w drugiej połowie XVI stulecia, wtedy to bowiem książę pruski
Albrecht Fryderyk Hohenzollern-Ansbach
wystawił pierwszy przywilej, podnoszący osiedle nad jeziorem
Löwentin (wówczas Niegocin
, w zapisach w formie "Newotin") do rangi miasta. Po dokumencie tym, który zawierał nadanie na prawie chełmińskim 35 włók ziemi i 4 włók lasu, nie licząc 4 włók pastora i 6 włók będących w posiadaniu trzech karczmarzy, zachował się jedynie strzęp bez daty. Natomiast historia osadnictwa na przesmyku w samym sercu
Wielkich Jezior Mazurskich
, w okolicach dzisiejszego Giżycka, sięga daleko bardziej wstecz.
Najstarszy ślad działalności człowieka – róg renifera ze śladami obróbki krzemiennym narzędziem – wydobyto z warstw piasku datowanych na okres sprzed około 15 tysięcy lat wstecz nad jeziorem Popówka Mała. W okresie przełomu epoki brązu i epoki żelaza występowały tu już liczne osady lądowe i nawodne (budowane na wbitych w dno drewnianych palach lub na sztucznie usypanych wyspach), których tak duże skupiska w
Europie
można, poza
Mazurami
, wyróżnić jedynie na
Wyspach Brytyjskich
.
Pierwsze wzmianki pisane o tym obszarze znalazły się już w drugim stuleciu naszej ery w dziełach Tacyta i Ptolemeusza z Aleksandrii. W ten sposób na europejską arenę dziejów weszły bałtyjsko-pruskie plemiona
Galindów
,
Sudinów
i
Bartowie
, których tereny osadnicze graniczyły ze sobą w okolicach linii Wielkich Jezior Mazurskich, znajdujący się jednocześnie na trasie „bursztynowego szlaku”.
W latach
1277
–
1283
obszar Wielkich Jezior Mazurskich opanował
Zakon Krzyżacki
. Około roku
1340
na przesmyku między jeziorami
Niegocin
i
Kisajno
rycerze zakonni wznieśli gród obronny. Zamek otrzymał nazwę Lötzen i częściowo dotrwał do czasów współczesnych. W połowie
XV
stulecia pod osłoną zamku zaczęła powstawać osada, założona przez osadników mazowieckich, zwana Nową Wsią. Mieszkańcy zobowiązani byli do daniny oraz innych powinności na rzecz zamku oraz do utrzymywania mostu na drodze przy Niegocinie. Z owego czasu zachował się wystawiony w
1475
r. dokument lokacyjny, zmieniający prawo magdeburskie, którym dotychczas rządziła się Nowa Wieś, na prawo chełmińskie, podpisany przez komtura z Pokarmina – Bernarda von Balzhofena[5].
W Prusach Książęcych i Królestwie Pruskim
W roku
1525
wielki mistrz
Albrecht Hohenzollern
sekularyzował
Zakon Krzyżacki
, przyjął
protestantyzm
i ustanowił w Prusach świeckie księstwo, związane zależnością lenną z
Królestwem Polskim
. Zamek Lötzen stał się siedzibą starostów książęcych. Starania Nowej Wsi o uzyskanie przywileju miejskiego zostały uwieńczone sukcesem na początku
XVII
stulecia. Został on wystawiony z datą 16 maja
1612
roku przez kancelarię elektora brandenburskiego –
Jana Zygmunta Hohenzollerna
, sprawującego w
Prusach Książęcych
władzę w imieniu chorego umysłowo księcia
Albrechta Fryderyka
.
Herb i pieczęć miejską nadano miastu, które od tej pory przejmowało nazwę zamku – Lötzen, przywilejem z 26 maja
1612
r. Pierwszym burmistrzem Lötzen został Paweł Rudzki. Rozpoczął się powolny rozwój miasta, któremu sprzyjało położenie w pobliżu najkrótszych dróg łączących
Lwów
,
Warszawę
i
Wilno
z portami morskimi
Gdańska
,
Elbląga
,
Braniewa
i
Królewca
.
W czasie
potopu szwedzkiego
po klęsce w
bitwie pod Prostkami
, gdzie posiłkujące Szwedów wojska pruskie uległy wojskom hetmana
Wincentego Gosiewskiego
, na Mazury wtargnęły wspierające Polaków oddziały litewskie i tatarskie. Gród nad Niegocinem
Tatarzy
zaatakowali l0 lutego
1657
r., puszczając całe miasto z dymem. Ocalały tylko zamek, ratusz i kościół. Miasto praktycznie przestało istnieć. Rada miejska wystąpiła w
1690
r. z prośbą o zwolnienie grodu z podatków państwowych, ciężarów publicznych i zakwaterowań. Lötzen było wówczas najbiedniejszym miasteczkiem Prus Książęcych. W wyniku wielkiej
epidemii dżumy
w
1710
r. zmarła prawie cała ludność miasta.
W latach
1807
–
1812
Lötzen było drogą przemarszu wojsk rosyjskich i wojsk
Napoleona
. Od czerwca
1807
r. Lötzen zostało zajęte przez polskich ułanów i w mieście stacjonowały dwa polskie korpusy: generała
Józefa Zajączka
i
Jana Henryka Dąbrowskiego
.
Po
wojnach napoleońskich
przeprowadzono reformę administracji, która znosiła poddaństwo chłopów i zlikwidowano przymus cechowy. Dokonano także zmian w podziale terytorialnym Prus. Do
1820
roku siedzibą władz powiatowych był
Ryn
. Od tej pory starosta powiatowy zarządzał powierzonym sobie obszarem z zamku w Lötzen.
W kwietniu
1822
r. wybuchł największy pożar w dziejach miasta. Spłonęło niemal wszystko. Kilkakrotnie nawiedziła też miasto klęska głodu. W
1845
r. wizytującego Lötzen króla pruskiego
Fryderyka Wilhelma IV
powitało na granicy powiatu okrzykiem: „Chleba!”. Wstrząśnięty władca odpowiedział im po polsku. Był ostatnim Hohenzollernem władającym tym językiem.
Druga połowa XIX stulecia przyniosła poprawę jakości życia mieszkańców Lötzen. W latach
1843
–
1851
przeprowadzono wielkie roboty publiczne przy budowie twierdzy im.
Ludwiga Leopolda Hermanna von Boyena
, pruskiego marszałka polnego i ministra wojny. W latach
1854
–
1857
Wielkie Jeziora Mazurskie połączono siecią kanałów, umożliwiających regularną żeglugę. Powstała również gęsta sieć dróg bitych. Przez miasto przeprowadzono linię kolejową łączącą Prostki z Królewcem. Dynamicznie zaczęło rozwijać się szkolnictwo. Lötzen, za sprawą
Marcina Gerssa
miasto stało się jednym z głównych ośrodków mazurskiego ruchu regionalnego[5].
W drugiej i trzeciej Rzeszy Niemieckiej
Wojna francusko-pruska
i utworzenie w
1871
r.
Cesarstwa Niemieckiego
przyniosły na Mazury znaczne zmiany. Wzrosła liczba ludności z 3562 mieszkańców w roku
1871
do 6962 mieszkańców w roku
1910
. Utworzono nowe linie kolejowe, łączące nadniegociński gród z
Węgorzewem
,
Piszem
i
Oleckiem
. Przeprowadzono dużo inwestycji
W czasie
I wojny światowej
Lötzen dwukrotnie atakowane było przez wojska rosyjskie. Dużą rolę odegrała Twierdza von Boyena, która bezskutecznie oblegana była przez oddziały rosyjskie. W
bitwie o wielkie Jeziora Mazurskie
, jesienią
1914
i zimą
1915
r., w Lötzen mieściła się kwatera główna marszałka
Paula von Hindenburga
, późniejszego prezydenta Rzeszy. 13 lutego
1915
r., już po wycofaniu się Rosjan, Lötzen odwiedził również cesarz
Wilhelm II
.
W dwudziestoleciu międzywojennym Lötzen stało się modnym kurortem. Uruchomiono regularną żeglugę pasażerską na Wielkich Jeziorach Mazurskich. W mieście rozbudowano sieć hoteli i pensjonatów, restauracji i kawiarni. Zbudowano elegancką przystań jachtową i pływalnię nad Niegocinem. Na wzgórzach nad Niegocinem powstała duża skocznia narciarska. Na okolicznych jeziorach organizowano liczne regaty wioślarskie, żeglarskie i bojerowe. Według spisu powszechnego z
1939
r. Lötzen posiadało 16 288 mieszkańców.
1 września
1939
r. niemieckie jednostki garnizonu Lötzen ruszyły na polskie umocnienia w rejonie Narwi. W latach
1941
–
1944
miasto było siedzibą dowództwa naczelnego tzw. „Osttruppen”, dowodzonego przez płk.
Reinharda Gehlena
, twórcy służb wywiadowczych Federalnej Republiki Niemiec. Wojna przyszła do miasta nad Niegocinem pod koniec grudnia 1944 r. wraz z pierwszymi nalotami lotnictwa sowieckiego. Atak po lodzie od strony jeziora całkowicie zaskoczył oddziały niemieckie i zmusił je do poddania. Przez cztery kolejne miesiące Lötzen było bezmyślnie niszczone i plądrowane przez Rosjan i szabrowników. 20 maja
1945
r. sowiecka komendantura wojenna przekazała administrację miasta i powiatu władzom polskim[5].
Lec – Łuczany – Giżycko
Pierwsza grupa osadników polskich przybyła do Lötzen 5 lutego
1945
r. z
Białegostoku
. Później zaczęli licznie napływać „repatrianci” z Wileńszczyzny oraz innych, utraconych na rzecz
ZSRR
terenów dawnej Polski. Miasto zasiedlali również przybysze z Polski centralnej oraz ludność ukraińska, przesiedlona z południowo-wschodnich regionów w ramach akcji
„Wisła”
. Jednocześnie w
1946
r. rozpoczęła się akcja przesiedlania miejscowej ludności pochodzenia niemieckiego za Odrę. Ci z Mazurów, którzy nie chcieli się zgodzić na polski rodowód i spolszczenie nazwisk oraz imion, musieli emigrować. Z czasem, w kilku falach i z różnym natężeniem, doprowadziło to do prawie całkowitej emigracji elementu mazurskiego do Niemiec. Na początku 1946 r. miasto liczyło 4534 mieszkańców i liczba ta szybko wzrastała[5].
Toponimika nazwy miasta
Po
II wojnie światowej
nosiło starą nazwę Lec, wkrótce jednak zaczęto używać nazwy Łoczany, (w nawiązaniu do pierwotnej nazwy Łocze – niem. Lotzen, niesłusznie przemianowane przez J. Szafrańskiego na Lec[6]. W sierpniu 1945 przyjęto nazwę Łuczany.
4 marca
1946
Komisja Ustalania Nazw Miejscowości ustaliła na cześć
Gustawa Gizewiusza
(Giżyckiego) dla miasta nazwę Giżycko.
Zmiany nazw ulic i placów w XX wieku
- Königsbergerstraße przed 1945 r. na Obrońców Stalingradu, a po 1989 na Olsztyńską
- Lyckerstraße na Warszawską
- Adolf-Hitler-Platz przed 1945 r. na Plac Wolności, a obecnie na Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego
- Schwarzer Weg przed 1945 r. na Szelągowskiego, a obecnie na Kolejową
- Bismarckstraße przed 1945 r. na Pionierską i Kościelną, ob. obie na Pionierską
- Boyenstraße przed 1945 r. na Mickiewicza
- Gymnasialstraße przed 1945 r. na Traugutta
- Angeburgerstraße przed 1945 r. na J. Stalina, później na Aleję 1 Maja
- Bahnhofstraße przed 1945 r. na Dąbrowskiego
- Marktplatz przed 1945 r. na Plac Grunwaldzki
Na górę strony
Demografia
Dane z 30 czerwca 2004[7]:
Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
populacja | 29 796 | 100 | 15 556 | 52,2 | 14 240 | 47,8 |
gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 2148,2 | 1121,6 | 1026,7 |
Według danych z roku 2002[8] średni dochód na mieszkańca wynosił 1580,48 zł.
Gospodarka
W Giżycku istnieje przemysł lekki, produkcja rozdzielni elektrycznych, oświetlenia przemysłowego i świątecznego LED – reprezentowany przez POLAMP[9], przemysł spożywczy, reprezentowany przez mleczarnię, wytwórnię sękaczy, oraz kilka piekarni. W mieście ma swoją siedzibę stocznia remontowa żeglugi śródlądowej. Rozwija się także produkcja jachtów śródlądowych. Duże znaczenie gospodarcze miasta odgrywa turystyka. Giżycko utrzymuje kontakty gospodarcze z partnerskimi miastami we
Francji
,
Niemczech
,
Ukrainie
i na
Litwie
.
Handel
Na terenie Giżycka znajdują się następujące centra handlowe i
sklepy wielkopowierzchniowe
:
Komunikacja
Giżycko, Kanał Łuczański (Giżycki)
Giżycko położone jest na linii kolejowej
Korsze
-
Ełk
, powstałej w 1868 r. W mieście krzyżują się drogi prowadzące do
Olsztyna
,
Węgorzewa
,
Bartoszyc
i
Pisza
. Przez miasto prowadzi trasa szlaku żeglugowego. Działa miejska komunikacja autobusowa. Miasto posiada obwodnicę, przebiegającą górną częścią miasta, między dzielnicami Kajki i Wilanów a resztą miasta. W skład obwodnicy wchodzi siedem skrzyżowań (w tym dwa ronda) oraz mosty: nad
Kanałem Łuczańskim
oraz nad
Kanałem Niegocińskim
. Obydwa kanały mają ponad 1 km długości każdy i nadają się do żeglugi jachtami, ale tylko ten pierwszy jest dopasowany dla statków. Jest niezwykle ważny, gdyż port znajduje się na jeziorze
Niegocin
(latem), a duża część atrakcji leży na jeziorze
Kisajno
.
Komunikacja miejska
Na terenie miasta i miejscowościach znajdujących się za rogatkami Giżycka funkcjonuje komunikacja miejska, którą obsługuję Gminny Zakład Komunalny w Bystrym (GZK). GZK oferuje połączenia na terenie Giżycka, oraz: Wilkasy, Wilkasy-Prefabet, Pierkunowo, Piękna Góra (w okresie letnim), oraz Bystry. W skład taboru GZK wchodzą:
Lotnisko Mazury Residence
Na obrzeżach Giżycka funkcjonuje osiedle "Mazury Residence Airpark & Marina". Na terenie osiedla znajduje się pas startowy dla samolotów sportowych, oraz przystań jachtowa przy jeziorze Niegocin. Obecnie w budowie są korty tenisowe, oraz pole golfowe. Według portalu
Wirtualna Polska
osiedle "Mazury Residence" znajduje się w pierwszej dziesiątce najbardziej luksusowych osiedli w Polsce.
Kultura
Życie kulturalne
Giżyckie Centrum Kultury organizuje cykliczne imprezy odbywające się w mieście. Do najbardziej znanych należy Festiwal Piosenki Żeglarskiej i Morskiej Szanty w Giżycku. Pod koniec maja organizowane są imprezy związane z obchodami Dni Giżycka, a latem w Kościele Ewangelickim odbywają się koncerty organowe. Centrum Kultury organizuje zajęcia dla młodzieży w sekcjach tanecznych, muzycznych, teatralnych, plastycznych i fotograficznych. Starszych zaprasza do sekcji szachowych, chóru i Klubu Seniora. Centrum Kultury jest też odpowiedzialne za organizację Przeglądu Zespołów Dancingowych i wieczorów poetyckich. Co więcej każdego roku, w pierwszy weekend sierpnia, w amfiteatrze Twierdzy Boyen odbywa się najstarszy w Polsce festiwal kultury hip-hopowej: Mazury Hip-Hop Festiwal.
Media
Na górę strony
Kościoły
Na terenie miasta działalność duszpasterską prowadzi
Kościół rzymskokatolicki
oraz Kościół greckokatolicki,
Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny
,
Świadkowie Jehowy
oraz trzy kościoły
protestanckie
:
Kościół Ewangelicko-Augsburski
,
Kościół Chrześcijan Baptystów
,
Kościół zielonoświątkowy
oraz Kościół Adwentystów Dnia Siódmego.
Edukacja
Szkoły podstawowe
Gimnazja
- Gimnazjum nr 1 w Giżycku im.
Jana Pawła II
- Gimnazjum nr 2 w Giżycku im. Chwały Oręża Polskiego
- Gimnazjum Specjalne nr 4 w Giżycku im. Jana Brzechwy
-
Katolickie
Gimnazjum im.
św. Brunona z Kwerfurtu
- Zespół Szkół nr 1 im. Mikołaja Kopernika
Szkoły średnie
Szkoły pomaturalne
Na górę strony
Turystyka
Wzgórze i Krzyż Świętego Brunona w Giżycku – widok z Jeziora Niegocin
Atrakcje turystyczne i zabytki
Wykaz portów żeglarskich
- ALMATUR – Międzynarodowe Centrum Żeglarstwa i Turystyki Wodnej
- COS – Centralny Ośrodek Sportu
- Dalba
- Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji
- Międzyszkolna Baza Sportów Wodnych
- Ośrodek Żeglarski LOK
- Przystań Sailor Piękna Góra
- Zamek
- Stanica wodna Stranda
Na górę strony
Sport
Giżyckie kluby sportowe
Sąsiednie gminy
Zobacz też
Na górę strony
Przypisy
- ↑
Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2009 r.)
- ↑ Nazwa Łuczany funkcjonowała już w XVI w. – Ks. Jan Leo, "Dzieje Prus. Z braniewskiego wydania roku 1725 przełożył bp
Julian Wojtkowski
", Olsztyn, 2008, 581 str.
- ↑
Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Wojciech Marek Darski:
Nasze Miasto – Historia
(
pol.
). giżycko.pl. [dostęp 2010-02-13].
- ↑ Zbigniew Przygórski "Prusy Wschodnie przestały istnieć", "Odrodzenie", 1974, nr 14-15, str. 5-6
- ↑
Baza Demograficzna – Tablice predefiniowane – Wyniki badań bieżących; Stan i struktura ludności; Ludność według płci i miast
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Polamp – firma
Linki zewnętrzne