Głuszec
GłuszecGłuszec (głuszec zwyczajny) (Tetrao urogallus) –
gatunek
dużego
ptaka
z rodziny
kurowatych
(Phasianidae). WystępowanieZamieszkuje lasy północnej i środkowej
Eurazji
- od lasów Szkocji do środkowej Syberii. Izolowane
populacje
w
Szkocji
,
Pirenejach
i
Bałkanach
. Zachodzi tendencja do coraz bardziej wyspowego zasięgu, np. w Kantabrii, Alpach, Pirenejach, Szwarcwaldzie, Karpatach, Jurze, Lesie Bawarskim i Dolnych Łużycach (pojedyncza populacja). - W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy, zagrożony wyginięciem[3]. We wschodniej części kraju znajdują się pojedyncze grupy, lęgnące się i zimujące.
Charakterystyka- Wygląd zewnętrzny
- To największy ptak grzebiący Europy. Wyraźny
dymorfizm płciowy
.
Samiec
znacznie większy od samicy (o około połowę), wielkości dużej gęsi. Głowa, szyja i
kuper
czarne z szarymi podłużnymi cętkami, broda, z dłuższymi i sztywnymi piórami, też czarna. Dziób żółty, zakrzywiony. Skrzydła i grzbiet brązowe z białą plamą na ramieniu. Ogon czarny z białymi plamami, długi i zaokrąglony. Wokół oka czerwona plama, która w okresie godowym nabrzmiewa tworząc czerwoną "różę". Spód ciała jest czarny z drobnym białym deseniem. Na piersi zielonkawy, metaliczny połysk. Nogi są obrośnięte piórami. We wrześniu po bokach palców nóg zaczyna wyrastać rząd drobnych zrogowaciałych piórek. Dzięki nim ptaki mogą chodzić po śniegu, chroniąc przed zapadaniem się. Na wiosnę przed tokami piórka odpadają.
Samica
(głuszyca lub głusza) mniejsza niż samiec, ubarwienie ciemnobrunatne i płowe imitujące suchą trawę lub liście, ze słabo widoczną naroślą w okolicach oczu. Na wierzchu ciała rdzawo-białe poprzeczne prążkowanie, głównie na piersi. Na spodzie prążkowanie wyraźniejsze. Gardło i
wole
jednolicie brązowe. Podobne ochronne upierzenie w postaci plam mają młode głuszce. Samica głuszca przypomina dużą samicę cietrzewia, choć ma na spodzie liczniejsze prążkowania. U obu płci dziób ulega latem złuszczeniu, a jesienią odzyskuje poprzednią grubość i wytrzymałość.
- W miejscach, w których występowanie
cietrzewia
pokrywa się z występowaniem głuszca, są spotykane
skrzekoty
– bezpłodne mieszańce tych gatunków. Matką skrzekotów jest przeważnie samica głuszca, a ojcem samiec cietrzewia. Mają wcięty ogon.
- Rozmiary
- długość ciała ok. 65 cm (samica), ok. 100 cm (samiec)
- Rozpiętość skrzydeł
- ok. 98 cm (samica), ok. 135 cm (samiec)
- Masa
- ok. 2,5 kg (samica), ok. 6,5 kg (samiec)
ŚrodowiskoTo ptak osiadły. Preferuje rozległe, stare
bory
o gęstym
podszycie
i drzewostany mieszane o bogatej strukturze (rozbudowane runo i podszyt) ze zwartą pokrywą ziół i kępami krzewinek jagód, zapewniających latem pokarm lub schronienie. Kompleksy iglaste służą za siedlisko cały rok, dając zimą pożywienie z igieł. Na przejściowych obszarach między zwartymi zadrzewieniami a odmłodzeniami wychowują młode i prowadzą tokowiska. Zwykle w pobliżu
torfowisk
lub strumyków o żwirowatym dnie, gdzie znajdują wodę. Zasiedla tereny na których znajdują się mrowiska, dzięki którym można wyżywić młode i gdzie znajdzie kamienie potrzebne dla odpowiedniego trawienia. Głuszce opuściły całkowicie niżej położone tereny. Niegdyś liczne populacje pozostały na wyższych obszarach, aż do górnej granicy lasu w górach. Unikają siedzib ludzkich. PożywienieW zimie je głównie igły drzew iglastych (sosny, świerka, jodły), pędy krzewów i drzew iglastych oraz pąki drzew liściastych, a latem jagody, borówki, żurawiny i inne owoce leśne, nasiona, owady, pąki, trawa, liście dębu i ziarna zbóż. Połykane kamienie działają w żołądku jak żarna, co pomaga w trawieniu. Spektrum żywieniowe ptaka dorosłego jest dużo szersze zatem, niż młodego. W dzień ptaki znajdują się na ziemi, gdzie żerują, a w nocy wzlatują na drzewa i pozostają tam do świtu. Rozród Okres godowy- Toki
- Trwają od marca do maja w górach. Wieczorem
samiec
zajmuje drzewo (tzw.
zapady
) w ustronnym miejscu, na którym rano rozpoczyna zrytualizowane
toki
. Rozkłada wachlarzowato
ogon
, wyciąga głowę i stroszy
skrzydła
. Wydaje niezbyt donośny odgłos składający się z czterech (wyjątkowo z trzech – bez korkowania) części (fraz). Kolejne frazy noszą następujące nazwy: klapanie, trelowanie, korkowanie (odbój) i szlifowanie. Pieśń godowa złożona z 4 następujących po sobie części tworzy spójną całość, powtarzaną o poranku nawet 200 razy! Klapanie, powtarzane 5-15 razy, przypomina stukot kastanietów lub uderzających dwóch kijów o siebie, podobnie do odległego klekotu bocianów. Korkowanie - ton główny - jest silnym, pojedynczym tonem, którego nazwa wzięła się od podobieństwa głosu do otwieranej korkiem butelki. Podczas szlifowania, o dźwięku ostrzonej o kamień kosy, trwającego od 1 do 1,5 sekundy ptak przestaje reagować na bodźce zewnętrzne – głuchnie, stąd nazwa gatunku. Nie jest dokładnie znana przyczyna głuchnięcia – istnieją trzy główne hipotezy: zamykanie kanału słuchowego przez kości żuchwy (w trakcie wykonywania tej frazy ptak ma wysoko podniesioną głowę), zagłuszanie innych dźwięków przez głośny, szeleszczący ton szlifowania lub wyjątkowe podniecenie samca powodujące ignorowanie przez niego bodźców zewnętrznych. Fakt głuchnięcia był wykorzystywany do podchodzenia głuszca podczas polowań na bliskie odległości.
W kolejnych częściach toków słyszy dobrze i przy najmniejszym zaniepokojeniu odlatuje. Gdy pojawia się samica wodzona pieśnią miłosną podniecone samce zaczynają ze sobą walczyć - skaczą naprzeciw siebie, podobnie jak koguty domowe, i atakują sie dziobami i silnymi pazurami.
Kopulacja
odbywa się na ziemi, na którą samiec zlatuje po wschodzie słońca. Zwycięzca z walki pokrywa kilka kur i jest to dla niego koniec zalotów i ojcowskich obowiązków. Zatem podobnie jak u cietrzewi, głuszce nie łączą się w pary. Trofeum myśliwskie w postaci ogona nosi nazwę wachlarza. - Gniazdo
- W ukryciu, w zagłębieniach terenu, pod konarami, w gęstych zaroślach. Wyściółkę stanowią mchy, trawa i liście.
Okres lęgowy- Jaja
- Jeden lęg w roku, w maju. W zniesieniu 6 do 12 kremowo-beżowych jaj o szarym i brązowawym nakrapianiu.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 26 do 28 dni przez samicę. Sama też wyprowadza pisklęta. Te szybko rosną i już od 10 dnia życia zaczynają wzlatywać na gałęzie. Lotne stają się w 2-3 tygodniu życia. Kurczęta żywią się głównie owadami, głównie mrówkami i ich larwami. Usamodzielniają się jesienią, a swoich terenów lęgowych szukają najwyżej kilkadziesiąt kilometrów od miejsca wyklucia. Dorosłe głuszce nie oddalają się zwykle w ciągu raku zbyt daleko od lęgowisk. Samce prowadzą samotny tryb życia, a samice tworzą grupy rodzinne od lata do połowy lutego.
Status, zagrożenia i ochronaSamiec głuszca prezentujący swój wachlarzowaty ogon W Polsce objęty
ochroną gatunkową ścisłą
. Wymaga
ochrony czynnej
. Wokół tokowisk głuszców obowiązuje strefa ochronna: cały rok w promieniu 200 m, a od 1 lutego do 31 maja w promieniu 500 m od tokowiska[4]. Populacja krajowa liczy wg różnych szacunków około 260–335 kogutów, czyli od 550 do 750 osobników[3]. Obserwuje się cofanie zachodniej granicy występowania. W Polsce ok. 75% stanu głuszców występuje w odosobnionych lokalnych populacjach w dużych kompleksach leśnych:
Lasach Janowskich
i
Puszczy Solskiej
(wg inwentaryzacji z 2000 roku: 60–80 kogutów),
Puszczy Augustowskiej
(50–70 kogutów), w lasach
Beskidu Śląskiego
i
Żywieckiego
,
Gorcach
i
Tatrach
(120–150 kogutów) oraz w
Sudetach
i
Borach Dolnośląskich
(30–35 kogutów, populacja zanikająca). Od kilku dekad obserwuje się znaczny spadek liczebności tego ptaka. Dawniej był to ptak zasiedlający cały kraj o czym świadczą jego kości znalezione w Kołobrzegu i Gdańsku. Głównymi zagrożeniami dla głuszców są: - zmiany w środowisku (fragmentacja lasów i ich przesuszanie, wyrąb starodrzewi, wprowadzanie monokultur leśnych)
- wzrost liczebności naturalnych wrogów
- niepokojenie przez ludzi, kłusownictwo (do 1995 r. również polowania)[3].
Istnieje kilka placówek naukowo-badawczych zajmujących się hodowlą i reintrodukcją głuszca. Do najważniejszych należą: hodowla wolierowa w
Jaworzynce
prowadzona przez Nadleśnictwo Wisła i hodowla wolierowa w
Brzózie Królewskiej
pod
Leżajskiem
prowadzona przez Nadleśnictwo Leżajsk i Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie. Podjęto próby wprowadzania tego ptaka na siedliska ich pierwotnego występowania, ale wciąż istnieją problemy z adaptacją wychowanych przez człowieka osobników do warunków naturalnych. Zobacz teżPrzypisy- ↑
Tetrao urogallus
w: Integrated Taxonomic Information System (
ang.
)
- ↑
Tetrao urogallus
. Czerwona Księga Gatunków Zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (
ang.
)
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 273. .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (
Dz. U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237
)
Bibliografia- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. .
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: MUZA, 2009. .
Inne hasła zawierające informacje o "Głuszec":
Beskid Żywiecki
...
Pojezierze Mazurskie
...
Tajga
...
Grzebiące
...
Cietrzew
...
Głuszec
GłuszecSamiec
Systematyka
Domena
eukarionty
Królestwo
zwierzęta
Typ
strunowce
Podtyp
kręgowce
Gromada
ptaki
Podgromada
Neornithes
Nadrząd
neognatyczne
Rząd
grzebiące
Rodzina
kurowate
Rodzaj
Tetrao
Gatunek
Głuszec
Nazwa systematyczna
Tetrao urogallus
Linnaeus
,
1758
Podgatunki
T. urogallus urogallusT. urogallus hiomanusT. urogallus rudolfiT. urogallus aquitanicusT. ...
Łowiectwo
...
Ptaki
...
Masyw Śnieżnika
...
Lis rudy
"1 czerwca"; źródło: oficjalna strona PZŁ: www.pzlow.pl)a na terenach obwodów łowieckich, gdzie występuje Głuszec lub cietrzew przez cały rok. Na skutek prowadzonych akcji ochronnych w ...
Inne lekcje zawierające informacje o "Głuszec":
239. Charakterystyka regionów geograficznych. Roztocze (plansza 6)
...
026b. Ptaki – latający krewni gadów (plansza 8)
...
032. Ekologia biosfery (plansza 5)
...
|