Antiochia (
tur
. Antakya; hist. Antiochia Syryjska, Antiochia koło Dafne;
gr.
Antiocheia) - miasto położone w
Turcji
nad rzeką
Orontes
(Asi), 40 km od brzegu
Morza Śródziemnego
, u podnóża góry Silpius (
arab
. Habib an-Nadżar). W starożytności jedno z najważniejszych centrów kulturalnych, handlowych, politycznych i religijnych
basenu śródziemnomorskiego
.
Znajduje się tu muzeum z unikalnym zbiorem
mozaik
rzymskich i bizantyjskich. Zabytki: rzymski most, pozostałości ogromnych rzymskich murów obronnych, bizantyjska cytadela, wykuty w skale kościół
świętego Piotra
.
Mozaika z Dafne k. Antiochii, późny III w. po Chr.
Feniks
w słońcu - legendarny ptak, który powstał z popiołu, rówież starochrześcijański symbol Chrystusa zmartwychwstałego,
Muzeum Luwru
, Paryż
Czasy Seleucydów
Antiochia nie ma tak
starożytnego
rodowodu, jak inne miasta
Bliskiego Wschodu
, co nie znaczy, że jest miastem młodym. Została założona około
300 roku p.n.e.
[2] przez
Seleukosa I Nikatora
, który nazwał ją na cześć swego ojca
Antiocha
- jednego z wodzów
Aleksandra Macedońskiego
.
Architekt Ksenariusz bezbłędnie wybrał miejsce dla założenia miasta - na brzegu rzeki
Orontes
, zaraz za jej przełomem przez łączące się nieopodal pasma
Libanu
i
Antylibanu
, na żyznej równinie u stóp góry Silpius, na skrzyżowaniu szlaków handlowych z północy na południe i ze wschodu na zachód.
Wcześniej w pobliżu tego miejsca istniały inne miasta -
huryckie
Alalach
, zniszczone około
1200 roku p.n.e.
i Antygonia, stolica konkurenta Seleukosa I -
Antygona
, zburzona po jego klęsce w
301 p.n.e.
Seleukos osiedlił w Antiochii swoich
macedońskich
żołnierzy oraz grupę
Żydów
z
Palestyny
, którym zagwarantował równouprawnienie z
Grekami
.
Antiochia została stolicą państwa
Seleucydów
i niemal od razu stała się ośrodkiem handlu. Portem Antiochii było miasto Seleucja Pieria u ujścia
Orontesu
. Pobliskie (8 km na południowy wschód) miasto Dafne (dziś Harbiye) ze słynną świątynią
Apollina
stało się wkrótce podmiejskim osiedlem bogaczy.
Czasy rzymskie
Stolica rzymskiej prowincji Syrii
W
64 p.n.e.
Antiochia została zajęta przez wojska
rzymskie
pod wodzą
Pompejusza
i stała się stolicą rzymskiej prowincji
Syrii
. Antiochię obdarzono wówczas szerokim samorządem. Pod rządami Rzymu miasto rozkwitło i stało się największą metropolią Syrii, jej militarną, gospodarczą i kulturalną stolicą.
Miasto rozbudowało się odpowiednio do swej rangi - powstały wielkie świątynie,
forum
, teatr,
amfiteatr
, biblioteka, łaźnie,
akwedukty
i inne budowle użytku publicznego. Dwie główne ulice miasta, krzyżujące się pod kątem prostym, zostały ozdobione posągami i
kolumnadami
. Zbudowano pięć mostów przez
Orontes
, z których do dziś ostał się jeden. Dobrobytowi miasta nie zaszkodziły dwa katastrofalne trzęsienia ziemi w połowie
I wieku
ani następne w
115
, podczas którego o mało nie zginął cesarz
Trajan
. Podczas
wojen partyjskich
pod koniec swego panowania uczynił on Antiochię główną bazą wypadową rzymskich wojsk. W czasach
bizantyjskich
powstał pałac cesarski i
hipodrom
.
Antiochia jako stolica rzymskiej prowincji Syrii
Ogromne miasto stało się kosmopolityczne, choć zawsze dominowali w nim Grecy. W Antiochii krzyżowały się wpływy najeźdźczych kultur rzymskiej i greckiej (hellenistycznej), miejscowej kultury
syryjskiej
(
aramejskiej
) i infiltrującej ze wschodu kultury
perskiej
. W wyniku ożywionych kontaktów handlowych w mieście pojawiali się goście nawet z
Indii
i
Chin
. W ślad za pieniędzmi do miasta ściągali również uczeni.
W Antiochii współistniały różne religie pogańskie. Była także znacząca wspólnota
żydowska
, choć nie tak stara i liczna jak w
Aleksandrii
[3].
Mieszkańcy miasta słynęli ze sprytu i bezczelności. W odwecie za nieprzychylne przyjęcie kolejni rzymscy cesarze często pozbawiali Antiochię jej przywilejów - np. stolicę Syrii przeniesiono na jakiś czas do
Laodycei
. Natomiast luksusy i zepsucie Antiochii stały się w świecie śródziemnomorskim przysłowiowe.
Wczesne chrześcijaństwo
Antiochia Syryjska stała się drugim chronologicznie po
Jerozolimie
ośrodkiem
chrześcijaństwa
, jeszcze w czasach biblijnych - po ukamienowaniu
świętego Szczepana diakona
i rozproszeniu się uczniów
Chrystusa
Kościoła jerozolimskiego. Przekazują to
Dzieje Apostolskie
:
|
Ci, których rozproszyło prześladowanie, jakie wybuchło z powodu Szczepana, dotarli aż do Fenicji, na Cypr i do Antiochii, głosząc słowo samym tylko
Żydom
. Niektórzy z nich pochodzili z
Cypru
i z
Cyreny
. Oni to po przybyciu do Antiochii przemawiali też do Greków i opowiadali Dobrą Nowinę o Panu Jezusie. A ręka Pańska była z nimi, bo wielka liczba uwierzyła i nawróciła się do Pana. Wieść o tym doszła do uszu Kościoła w Jerozolimie. Wysłano do Antiochii Barnabę. Gdy on przybył i zobaczył działanie łaski Bożej, ucieszył się i zachęcał wszystkich, aby całym sercem wytrwali przy Panu; był bowiem człowiekiem dobrym i pełnym Ducha Świętego i wiary. Pozyskano wtedy wielką liczbę [wiernych] dla Pana. Udał się też do
Tarsu
, aby odszukać Szawła. A kiedy [go] znalazł, przyprowadził do Antiochii i przez cały rok pracowali razem w Kościele, nauczając wielką rzeszę ludzi. W Antiochii też po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami. W tym czasie właśnie przybyli z Jerozolimy do Antiochii prorocy. Jeden z nich, imieniem Agabos, przepowiedział z natchnienia Ducha, że na całej ziemi nastanie wielki głód. Nastał on za Klaudiusza. (Dz 11, 19-28) |
Około roku
50
miasto było punktem wyjścia dla podróży misyjnych
świętego Pawła
Apostoła. Jednym z pierwszych biskupów był
Ignacy Antiocheński
(I/II w.).
Chrystianizacja Antiochii nabrała tempa szczególnie w III w. - tak że pod koniec tego stulecia chrześcijanie stanowili w mieście grupę równie dużą co wyznawcy innych religii. Miasto stało się jednym z ważniejszych ośrodków greckiego chrześcijaństwa. Być może używano także języka
syryjskiego
. Jednak zasadniczo syryjskie chrześcijaństwo rozwinęło się w sąsiedniej
Edessie
, dokąd wiara została zaniesiona prawdopodobnie właśnie z Antiochii - według tradycji
sukcesja apostolska
biskupów Edessy sięga do Serapiona, biskupa Antiochii (
190
-
203
)[4].
Słynne były kościoły Antiochii - szczególnie bazylika powstała, jeszcze w czasach apostolskich, z
pogańskiej
świątyni Fortuny (Tychaeion) oraz zdobiona niesłychanie bogato bazylika cesarza
Konstantyna
.
W
260
Antiochia wpadła w ręce Persów, lecz Rzymianie pod wodzą
Aureliana
wkrótce ją odzyskali i odbudowali z wojennych zniszczeń.
Szkoła antiocheńska
W III w. Antiochia ofiarowała rozwijającej się teologii chrześcijańskiej zaplecze intelektualne i kulturowe porównywalne do tego, jakim była stolica
Egiptu
Aleksandria
. Antiochia kultywowała bardziej tradycję filozoficzną
Arystotelesa
, dominujący wpływ miał również
judaizm
rabiniczny. Aleksandria zaś była bardziej zwrócona ku
platonizmowi
oraz judaizmowi
hellenistycznemu
. Ta różnica mocno zaznaczyła się w sposobie uprawiania teologii w obydwu ośrodkach. Antiocheńska tradycja teologiczna, nazwana w historii teologii
szkołą antiocheńską
, nie była związana z jedną instytucją, ukształtowały ją poglądy poszczególnych teologów i grup ich uczniów. Początki są wiązane z
Lucjanem
(zm.
312
r.). Nie jest pewne czy był on pod wpływem nieco starszego od niego Pawła z Samosaty. Ten ostatni poprzez zbytnie kładzenie nacisku na ludzką naturę Chrystusa naraził się na oskarżenie o odmawianie Mu godności Synostwa Bożego i propagowanie tzw. dynamicznego
Monarchianizmu
[5], czyli doktryny, która twierdziła, że Jezus otrzymał moc Bożą /(
gr.
) dynamis/ w czasie chrztu w Jordanie. Zupełnie odmienną postawę miał Eustacjusz, który bardzo ostro krytykował
Arianizm
. Kolejną, odmienną światopoglądowo postacią, był
Diodor z Tarsu
. Jego uczniami byli
Jan Chryzostom
i
Teodor z Mopsuestii
. Tego ostatniego zaś uczniem był
Nestoriusz
, późniejszy
patriarcha Konstantynopola
w latach
428
-
431
, autor potępionej przez
Sobór efeski
(431) doktryny o rozdzieleniu dwóch natur w Chrystusie. Pod wpływem tradycji antiocheńskiej był także obrońca Nestoriusza,
Teodoret z Cyru
.
Po Soborze nicejskim
W miarę rozwoju hierarchii kościelnej
biskupi
Antiochii szybko stali się
metropolitami
, a następnie
patriarchami
, rządzącymi kościołem całej
Azji Mniejszej
. W
Soborze nicejskim I
(325 r.) uczestniczyło dwudziestu dwóch biskupów z patriarchatu antiocheńskiego.
Mimo tego iż miasto stało się jednym z centrów Chrześcijaństwa starożytnego, jeszcze w połowie IV w., jak wskazują pisma
Libaniusza
, Antiochia była także jednym z centrum pogańskiej opozycji wobec chrześcijaństwa[6][7]. Są świadectwa, że pogaństwo, wraz z kultem trwało jeszcze w VI wieku[4].
Z Antiochii pochodził i w niej przez szereg lat działał
Jan Chryzostom
(ur.
347
). Zachowały się jego mowy do ludu antiocheńskiego[8]. W jego kazaniach często przejawia się motyw niekorzystnego wpływu moralności pogańskiej na wiernych Antiochii. Zwracał uwagę na wyścigi konne, widowiska cyrkowe i teatralne. Tym ostatnim za jego czasów bardzo daleko było do teatru
Sofoklesa
. Aktorzy często odgrywali prowokujące sceny miłosne, dlatego Jan określał je jako prawdziwą szkołę nierządu[9]
Do IV wieku w mieście dochodziło do sporów chrześcijańsko-żydowskich, przeradzających się nawet w zamieszki.
Statystyki
Według
Józefa Flawiusza
Antiochia stała się trzecim co do wielkości miastem imperium rzymskiego.
Strabon
pisał, że była niewiele mniejsza od
Aleksandrii
. W I wieku
Diodor Sycylijski
szacował ludność Antiochii na 300 tysięcy wolnych ludzi. W
IV wieku
święty Jan Chryzostom
szacował ludność miasta na 200 tysięcy ludzi, nie licząc dzieci i niewolników. Współczesne szacunki liczby ludności Antiochii w okresie jej rozkwitu wahają się od 500 do 800 tysięcy ludzi.
Okres bizantyjski
Po podziale cesarstwa rzymskiego w
395
roku Antiochia znalazła się we wschodniej części imperium.
W
525
miasto ucierpiało od wielkiego pożaru, a w
526
i w
528
- od trzęsień ziemi, jednak od razu odbudowano zniszczone dzielnice. W
540
na krótko zdobyli je i całkowicie zburzyli
Persowie
. Miasto odbudował cesarz
Justynian I Wielki
, ale już jako znacznie mniejsze. Persowie ponownie zdobyli Antiochię w
611
.
Armia Bizancjum miasto ponownie odzyskała, by w
637
utracić je na rzecz
Arabów
. Od tego czasu zaczął się upadek miasta, które na trwale zostało odcięte granicami od dotychczasowych szlaków handlowych i spadło do roli ośrodka regionalnego. W
969
bizantyjski cesarz
Nicefor Fokas
odbił Antiochię, lecz miasto nie odzyskało już dawnego znaczenia.
Umocnienia Antiochii w czasach wypraw krzyżowych
Księstwo Antiochii
W
1085
Antiochię zdobyli podstępem
Turcy Seldżuccy
.
3 czerwca
1098
, po
oblężeniu
trwającym od 20 października
1097
, miasto (z wyjątkiem cytadeli) zdobyli
krzyżowcy
pierwszej krucjaty
(przyczyniła się do tego zdrada jednego z dowódców obrony,
Firuza
). Już tydzień później sami zostali w nim oblężeni przez turecką armię
atabega
Mosulu
Kurbughi
. Bitwa pod murami miasta 28 czerwca
1098
przyniosła druzgocące zwycięstwo krzyżowcom, którzy przy okazji opanowali również cytadelę. W ten sposób Antiochia dostała się pod władzę
normańsko
-
sycylijskiego
wodza krucjaty
Boemunda z Tarentu
.
Po kampanii 1098/
1099
roku Boemund wrócił do miasta i z jego okolic stworzył
Księstwo Antiochii
. Księstwo to, rozciągające się od
Aleksandretty
po
Latakię
, stało się najpotężniejszym z państw łacińskich w Ziemi Świętej.
Pod władzą Egiptu i Osmanów
W
1268
miasto zostało zdobyte i złupione przez wojska
mameluckiego
sułtana
Egiptu
Bajbarsa
, które zburzyły wszystkie większe budynki i zmasakrowały mieszkańców. Był to morderczy cios dla miasta, które utraciło jakiekolwiek znaczenie i na kilka stuleci spadło do rangi osiedla, zwłaszcza że w
1401
kolejnych zniszczeń dokonały
mongolskie
wojska
Tamerlana
. Funkcje miejskie Antiochii przejęła pobliska
Aleksandretta
.
Już jako niewielkie miasto Antiochia została włączona w skład
Imperium Ottomańskiego
w
1516
. W latach
1832
-
1840
miastem władał wicekról Egiptu
Muhammad Ali
. W
1872
Antiochia zostało mocno zniszczona przez trzęsienie ziemi. W latach
1920
-
1938
miasto należało do francuskiej mandatowej
Syrii
wraz z sandżakiem Aleksandretty, który w latach
1938
-
1939
tworzył efemeryczną republikę
Hatay
, a w
1939
został włączony do
Turcji
.
Panorama współczesnej Antakyi - widok sprzed kościoła św. Piotra.
Antiochia dziś
Stare domy mieszkalne w Antiochii
Grota św. Piotra w Antiochii
Obecną nazwą Antiochii jest Antakya. Miasto jest ośrodkiem administracyjnym i przemysłowym prowincji
Hatay
w
Turcji
. Znajdują się tu zakłady przemysłu metalowego (złoża
rud
żelaza
), chemicznego, spożywczego i włókienniczego, ośrodek rzemiosła garbarskiego i handlu cytrusami, węzeł drogowy. Antakya zajmuje niewielki fragment starożytnego miasta, którego większa część spoczywa pod osadami rzecznymi. Znajduje się tu niewielka społeczność chrześcijan. W obręb administracyjny miasta wchodzi też kilka okolicznych wsi.
Z Antiochii pochodzili
- Apollofanes - lekarz króla Antiocha w II wieku p.n.e.,
-
Firmus
-
palmyreński
buntownik przeciwko władzy Rzymu w
272
,
- święty
Łukasz Ewangelista
,
- święty
Szymon Słupnik
,
- Paweł z Samosaty - biskup Antiochii,
heretyk
-
monarchianista
,
- chrześcijańscy męczennicy Asklepiades i
Babilas
,
-
święty Ignacy
- biskup Antiochii w latach
70
-
107
,
-
Teofil Antiocheński
(
II wiek
) - wczesny
apologeta
i biskup miasta.
- Filoteusz z Antiochii - męczennik (+304), święto 12 stycznia.
-
Ammianus Marcellinus
- historyk rzymski, autor Dziejów rzymskich (Res gestae)
-
święty Jan Chryzostom
,
-
Święty Flawian
- biskup Konstantynopola w I połowie V wieku,
- słynny pogański retor
Libaniusz
,
-
Doroteusz z Gazy
- chrześcijański mnich, święty, pisarz.
Zobacz też
Bibliografia
- Glanville Downey, A History of Antioch in Syria, 1974
- Sheila Campbell, The Mosaics of Antioch, 1988
- Prace
M. van Esbroeck
'a
- Saint Philotheos d’Antioche, "Analecta
Bollandiana
", 94 (1976), pp. 107-135.
- La légende des apôtres Pierre, Jean et Paul à Antioche, "Oriens Christianus", 78 (1994), pp. 64-85.
- The Memra on the Parrot by Isaac of Antioch, "The Journal of Theological Studies" 47 (1996), pp. 464-476.
Przypisy
- ↑
Antakya.
(
fr.
•
ang.
•
niem.
•
hiszp.
). W: World Gazetteer [on-line]. [dostęp 2010-08-29].
- ↑ Praca zbiorowa pod redakcja
Aleksandra Krawczuka
,
2005
, Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, str. 265, Oficyna Wydawnicza FOGRA, .
- ↑ Por. Kraeling Carl H.: The Jewish Community at Antioch.
New Haven
: Antioch Index Publications, 1932, s. 31.
- ↑ 4,0 4,1 Por. K. S. Latourette: A History of the Expantion of Christianity. Wyd. 4. T. 1: The First Five Centuries. Grand Rapids, Michigan: The Paternoster press, 1971, ss. 41,63,72,80,87,101,105, 193. .
- ↑ Por. F. Normann, Antiochene School of Theology, w: Sacramentum Mundi. An Encyclopedia of Theology.
K. Rahner SJ
, C. Ernst
OP
, K. Smyth (red.). Wyd. 5. T. 1. Londyn: Burns & Oats, 1973, ss. 43-45. .
- ↑ J. Lebreton SJ, J. Zeiller: The History of the Primitive Church. E. C. Messenger Ph.D. (przekład z (
fr.
). Wyd. 2. T. 3. Londyn: Burns Oats & Washbourne, 1949, ss. 627-628.
- ↑ Por. André Jean Festugière: Antioche païenne et chrétienne: Libanius, Chrysostome et les moines de Syrie. Paryż: 1959, s. 307.
- ↑ Zob. Homiliae XXI de Statuis ad populum Antiochiae;
PG
49, 15-222.
- ↑ Por. Jerzy Krykowski, Nauka Jana Chryzostoma o małżeństwie, rodzinie i wychowaniu, w: Jan Chryzostom: O małżeństwie, wychowaniu dzieci i ascezie. Wojciech Kania (przekład), Józef Naumowicz, Jerzy Krykowski (oprac. i wstęp). Kraków: Wydawnictwo "M", 2002, s. 22, seria: Biblioteka Ojców Kościoła 19. .
Linki zewnętrzne