Stanisław Patek (ur.
1 maja
1866
w
Rusinowie
k.
Kozienic
, zm.
22 sierpnia
1944
w
Warszawie
) – polski prawnik, adwokat, dyplomata.
Życiorys
Do wybuchu
I wojny światowej
związany z
PPS
. Od
rewolucji w 1905
występował jako obrońca w procesach politycznych przed sądami rosyjskimi. Inicjator utworzenia w 1905 Koła Obrońców Politycznych i jego aktywny uczestnik.
Patronował i przewodził działaniom pełnego całego zespołu młodych adwokatów, występujących bezinteresownie w procesach politycznych. Skupiło się wokół niego grono przyszłych luminarzy polskiej palestry w okresie
międzywojennym
, takich jak:
Leon Berenson
,
Eugeniusz Śmiarowski
, Kazimierz Sterling, W. Szumański, H. Landy, Stanisław Rundo,
Emil Rappaport
,
Wacław Barcikowski
oraz związani luźniej
Wacław Makowski
,
Bronisław Sobolewski
i Jerzy Skokowski. Rosyjski Sąd Wojskowy w
Cytadeli warszawskiej
uznał początkowo nawet Koło Obrońców Politycznych za środek ułatwiający mu wyznaczanie obrońców na rozprawy sądowe. W sali balowej klubu oficerskiego w Cytadeli, w której nocą nierzadko do rana odbywały się bankiety, od godziny dziewiątej rano nieraz do późnych godzin nocnych, zasiadał Wojskowy Sąd Wojenny (z generałem jako przewodniczącym i oficerami do stopnia porucznika), decydujący o życiu i śmierci podsądnych – rewolucjonistów-bojowców z PPS.
Pracami adwokatów z Koła Obrońców Politycznych kierował Patek. Kierowniczką kancelarii Koła była
Stefania Sempołowska
. Siedzibą adwokatów warszawskich z Koła Obrońców Politycznych były kancelaria i prywatne mieszkanie Patka, mieszczące się w pałacyku przy ul. Królewskiej 25. W mieszkaniu Stanisława Patka przez pewien czas ukrywał się
Józef Piłsudski
. Adwokaci Koła bronili w ponad 260 sprawach politycznych okresu 1905–1907[1].
Stanisław Patek był m.in. obrońcą osiemnastoletniego
Stefana Okrzei
, bojowca PPS, który w marcu 1905 rzucił bombę na komisariat policji na Pradze. Wybuch zranił ciężko 3 policjantów, jednego zaś Okrzeja zastrzelił podczas ucieczki z miejsca akcji. W przemówieniu obrończym Patek bez ogródek mówił o panującej w
Kongresówce
polityce represji i brutalności carskiej policji. Po analizie prawnej stanu faktycznego zwrócił się do sędziów z dramatycznym apelem: „Ja was, panowie, o uznanie okoliczności łagodzących nie proszę, ale uznania ich w imieniu prawa żądam! Mam prawo twierdzić, że sprawiedliwość – to jeszcze nie okrucieństwo, mam prawo myśleć, że sędziowie nawet w wojennym sądzie polowym – są ludźmi, którzy mają surowy kodeks w ręku, ale mają i serce w piersi, mam prawo żądać, by sprawa była przez nich wystudiowana, wyczerpana i osądzona w najdrobniejszych szczegółach, mówiących nie tylko na niekorzyść oskarżonego. A więc – żądam! Żądam w imieniu prawdy...[2].
Stanisław Patek bronił także w innych głośnych sprawach, m.in.
Józefa Montwiłł–Mireckiego
(o którym Piłsudski powiedział później – był jednym z pierwszych najlepszych moich żołnierzy), członka PPS i bojowca, kierującego wieloma zamachami, m.in. na pociągi pocztowe i wojskowe pod Pruszkowem (1905),
Rogowem
(1906) i Łapami (1907). Mimo błyskotliwej obrony Stanisława Patka, Montwiłł skazany został na karę śmierci i stracony na stokach
Cytadeli
warszawskiej.
W 1907 sąd nad 67 członkami
Organizacji Bojowej PPS
zebrał zespół obrończy dwunastu adwokatów: Bershona, Wacława Brokmana, Wiktora Krypskiego, Bronisława Kułakowskiego, Czesława Mejro, Leona Papieskiego, Stanisława Patka, Emila Rappaporta, Jerzego Skokowskiego, Kazimierza Sterlinga, Trejdosiewicza i Zlasnowskiego. Adwokaci przysięgli występujący w procesach politycznych byli obiektem szykan władz carskich. Rewizje i aresztowania objęły: Skokowskiego, Śmiarowskiego, Szyszkowskiego, Szterlinga, Świeszewskiego i innych. Stefan Frankenstein-Sieczkowski został skreślony z liczby adwokatów przysięgłych w 1910 za to, że będąc powołany na świadka, wyraził chęć złożenia w sądzie przysięgi w języku polskim.
W konsekwencji również Patek był systematycznie szykanowany przez władze carskie. Wytaczano mu wielokrotnie postępowania dyscyplinarne, a w lutym 1908 aresztowano i osadzono w X Pawilonie Cytadeli, znanym mu doskonale z wcześniejszych odwiedzin podsądnych i skazanych. Postawiono mu zarzut powiązań przestępczych z bojowcami. Fakt aresztowania Patka stał się głośny nie tylko w Warszawie, lecz także w
Petersburgu
i
Moskwie
. Interweniowali znani adwokaci:
Franciszek Nowodworski
,
Aleksander Lednicki
i Konstanty Niedźwiecki. Po miesiącu aresztu Stanisława Patka zwolniono. W grudniu 1910 Sąd Okręgowy Warszawski znowu rozpatrywał sprawę Patka, tym razem oskarżonego o namawianie do cofania zeznań i o należenie do tajnej organizacji
Czerwony Krzyż
. Po kolejnych postępowaniach dyscyplinarnych za używanie „niewłaściwych zwrotów” na rozprawach, został zawieszony, a następnie w 1911, mimo protestów adwokatów w Królestwie i Rosji, wykreślono Patka na zawsze z listy adwokatów. Już nigdy w szeregi palestry nie powrócił.
Po odzyskaniu niepodległości (1918), w latach 1919–1920 organizator polskiego sądownictwa. W 1919 przedstawiciel
Naczelnika Państwa
,
Józefa Piłsudskiego
dokooptowany do
Komitetu Narodowego Polskiego
w
Paryżu
, uczestnik delegacji polskiej na
paryską konferencję pokojową
.
W latach 1919–1920 minister spraw zagranicznych RP, w latach 1921–1926 poseł w
Tokio
, w latach 1926–1932 w
Moskwie
, gdzie negocjował
pakt o nieagresji
. W latach 1933–1935 ambasador w
Waszyngtonie
. Powrócił do kraju z powodu nasilającej się choroby (niedowład nóg). W latach 1936–1939
senator Rzeczypospolitej
z nominacji Prezydenta.
Przez całe życie partner Stefanii Sempołowskiej. Zginął od wybuchu bomby lotniczej podczas bombardowania miasta przez
Luftwaffe
w trakcie
powstania warszawskiego
.
Przypisy
- ↑ Przyczynek do działalności adwokatów może dać statystyka (ograniczona do spraw rozstrzyganych w warszawskim sądzie wojennym): W 1906, od 1 (14) stycznia do 1 (14), grudnia warszawski okręgowy sąd wojenny osądził 180 spraw, w których spośród 448 oskarżonych skazano: na karę śmierci 90 osób, na ciężkie roboty 149, na osiedlenie 36, na zamknięcie w wieży 4, do rot aresztanckich 16, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 18, uniewinniono 116. W następnym zaś roku w czasie od 1 (14) stycznia do 24 sierpnia (6 września) sąd wojenny osądził 175 spraw, w których spośród 578 oskarżonych skazano: na karę śmierci 112 osób, na ciężkie roboty 132, na osiedlenie 32, na zamknięcie w fortecy 11, do rot aresztanckich 25, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 12, uniewinniono 235. Z wykazu tego wynika, że w roku 1906 uniewinniono blisko 1/4 oskarżonych, w roku zaś następnym (do 6 września) około 2/5. Liczby te nabierają wyrazistości, gdy się zważy, że wielu podsądnym groził art. 279 rosyjskiego kodeksu karnego, przewidujący jedną tylko karę: karę śmierci. Halina Kiepurska: Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905–1907, Palestra nr 4/1964
- ↑ Krzysztof Pol, Poczet prawników polskich, Warszawa 2000 Wyd. C. H. Beck,
Bibliografia
- Stanisław Patek, Wspomnienia z ważkich okresów pracy, Warszawa 1938.
- Krzysztof Pol, Poczet prawników polskich, Warszawa 2000 Wyd. C.H.Beck ,
- Leon Berenson, Z sali śmierci, Warszawa 1929
- Emil Stanisław Rappaport, Moje czasy adwokackie, „Palestra” 1959, nr 2–3, s. 39.
Linki zewnętrzne