Opisana panorama Tatr Zachodnich spod Chudej Przełączki
Szczyty Tatr Zachodnich na tle Tatr Wysokich
Na pierwszym planie grzbiet
Wołowca
, w głębi Rohacze
Tatry Zachodnie (
514.52
;
słow.
Západné Tatry, dawniej Liptovské hole, Liptovské Tatry) – największa część
Tatr
położona w
Polsce
i na
Słowacji
, główny grzbiet leży między
Huciańską Przełęczą
, oddzielającą je od
Pogórza Orawskiego
(słow. Oravská vrchovina), a
przełęczą Liliowe
, która oddziela je od
Tatr Wysokich
.
Położenie geograficzne
Od zachodu oddzielone są od
Gór Choczańskich
przełomową (dla tych drugich)
Doliną Kwaczańską
, od północnego zachodu od Skoruszyńskich Wierchów dolinami Błotną i Mihulczą oraz przełęczą Borek. Na północy od
Orawicko-Witowskich Wierchów
oddziela je
Dolina Cicha Orawska
i
Brama Orawska
. Dalej granicę stanowi krawędź
Kotliny Zakopiańskiej
, ograniczona
Drogą pod Reglami
(wszystkie wymienione przełęcze i doliny okalające Tatry Zachodnie od północy wchodzą w skład tzw.
Rowu Podtatrzańskiego
, na który po polskiej stronie składają się
Rów Kościeliski
i
Rów Zakopiański
)[1], na południu zaś w przybliżeniu jest nią zachodnia część
Magistrali Tatrzańskiej
, tj. tzw.
Droga nad Łąkami
od wylotu
Doliny Cichej
do wylotu
Kwaczańskiego Wąwozu
[2].
W linii prostej odległość między obiema
przełęczami
wynosi ok. 29 kilometrów, rzeczywista długość całej
grani Tatr Zachodnich
wynosi 42 km. Po polskiej stronie granica między Tatrami Wysokimi i Tatrami Zachodnimi ciągnie się dnem
Doliny Gąsienicowej
i
Doliny Suchej Wody
. Po słowackiej stronie nie ma jednomyślności wśród geografów – geografowie polscy przeprowadzają tę granicę dnem
Doliny Cichej Liptowskiej
, część słowackich ma inne zdanie i granicę prowadzi
Doliną Koprową
[3]. Tatry Zachodnie mają powierzchnię ok. 379 km², co stanowi niemal połowę całej powierzchni Tatr. 25% powierzchni Tatr Zachodnich znajduje się w Polsce, reszta na Słowacji. Jezior jest tutaj znacznie mniej, niż w Tatrach Wysokich; największe z nich to
Wielki Rohacki Staw
, po polskiej stronie jedynym większym jest
Smreczyński Staw
.
Najwyższe
szczyty
Tatr Zachodnich:
Główne doliny
- na polskiej stronie (w kierunku od wschodu na zachód):
Dolina Olczyska
,
Dolina Bystrej
(i jej odgałęzienia:
Dolina Jaworzynka
,
Dolina Kasprowa
,
Dolina Kondratowa
),
Dolina Białego
,
Dolina ku Dziurze
,
Dolina Strążyska
,
Dolina za Bramką
,
Dolina Małej Łąki
,
Dolina Kościeliska
(i jej odgałęzienia:
Dolina Miętusia
,
Dolina Tomanowa
,
Dolina Pyszniańska
),
Dolina Lejowa
,
Dolina Chochołowska
(i jej odgałęzienia:
Dolina Starorobociańska
,
Dolina Jarząbcza
,
Dolina Chochołowska Wyżnia
).
Dolina Cicha
(i jej odgałęzienia:
Dolina Walentkowa
,
Dolina Wierchcicha
,
Dolina Szpania
,
Dolina Tomanowa Liptowska
,
Dolina Hlina
,
Dolina Kamienista
),
Dolina Bystra
,
Dolina Wąska
,
Dolina Raczkowa
(i jej odgałęzienia:
Dolina Gaborowa
,
Zadnia Dolina Raczkowa
),
Dolina Jamnicka
,
Dolina Tarnowiecka
,
Dolina Żarska
,
Dolina Jałowiecka
(i jej odgałęzienia:
Dolina Parzychwost
,
Dolina Bobrowiecka Liptowska
),
Dolina Sucha Sielnicka
,
Dolina Juraniowa
,
Dolina Bobrowiecka Orawska
,
Dolina Zuberska
(i jej odgałęzienia:
Dolina Łatana
,
Dolina Rohacka
),
Dolina Siwa
,
Dolina Borowej Wody
.
Budowa geologiczna
Trzon krystaliczny głównego grzbietu Tatr Zachodnich (a także Wysokich) stanowią głębinowe skały magmowe (
granit
,
gnejs
i
łupki krystaliczne
). Na zboczach
Trzydniowiańskiego Wierchu
i na
Długim Upłazie
dostrzec można z daleka kilka białych, lśniących
kwarcytów
wystających ponad powierzchnię. Jednakże
Czerwone Wierchy
, należące do głównego grzbietu Tatr, zbudowane są również ze
skał osadowych
, podobnie jak południowe stoki Tatr,
Tatry Bielskie
i szczyty wokół
Siwego Wierchu
. Występowanie tutaj dużej ilości skał bardziej podatnych na
erozję
niż skały Tatr Wysokich jest przyczyną, że szczyty Tatr Zachodnich są niższe. Mniejsza wysokość szczytów spowodowała, że w czasie
epoki lodowcowej
nie uległy one tak silnemu zlodowaceniu – powstające tutaj
lodowce
były mniejsze,
kotły lodowcowe
płytsze i nie tak surowe. Ogólnie wpływ lodowców na rzeźbę gór był tutaj mniejszy niż w Tatrach Wysokich. Wskutek występowania tutaj skał osadowych –
wapieni
i
dolomitów
dobrze rozwinięte są tutaj natomiast zjawiska
krasowe
, efektem których są liczne
jaskinie
i
wywierzyska
. Tu występuje najdłuższa i najgłębsza jaskinia Polski –
Jaskinia Wielka Śnieżna
. Oprócz lodowców duży wpływ na kształtowanie rzeźby terenu wywarły tutaj również potoki. Tak np. głębokie wąwozy
Doliny Kościeliskiej
i
Chochołowskiej
wyrzeźbione zostały w skałach osadowych przez płynące ich dnem potoki. Charakterystyczną cechą potoków Tatr Zachodnich są występujące na nich liczne
ponory
, czyli miejsca, gdzie potok zanika – jego woda wpływa do podziemnych przepływów.
Doliny otaczające Tatry zbudowane są z
fliszu podhalańskiego
.
Historia
Dawniej Tatry Zachodnie nazywane były Halami Liptowskimi lub Halami Liptowsko-Orawskimi. Od dawna wykorzystywane były jako pastwiska, początkowo przez
Wołochów
, którzy w
Karpatach
wprowadzili na szczytach gór
pasterstwo
, później przez miejscową góralską ludność. Już w XVI w. mieszkańcy okolicznych miejscowości otrzymywali od królów polskich prawo do wypasu i karczowania polan. Powstały liczne hale. Na polanach stały
szałasy
,
bacówki
i inne zabudowania. Z czasem liczba wypasanych tutaj owiec i bydła tak wzrosła, że hale nie wystarczały, wypasano również na stokach gór (np.
Ciemniak
wypasany był po sam wierzchołek), w
żlebach
i w lesie. Stało się to niebezpieczne dla Tatr – owce i bydło niszczyło tatrzańską roślinność, w tym cenne i bardzo rzadkie gatunki roślin, powodowały erozję stoków, górale kłusowali tępiąc
kozice
,
świstaki
i inne zwierzęta, wycinali
kosodrzewinę
. Po powstaniu TPN zniesiono wypas na większości hal, utrzymał się jeszcze tzw.
kulturowy wypas
na niektórych tylko polanach. Oprócz pozytywnych skutków ma to jednak również skutki ujemne – hale zarastają lasem ze szkodą dla atrakcyjności widokowej i ginie ich roślinność.
W Tatrach Zachodnich od dawna, bo już od XV w. istniało górnictwo i hutnictwo. Początkowo poszukiwano tutaj rud srebra i miedzi (np. pod
Ornakiem
), później żelaza. Na polanie
Stare Kościeliska
i
Huciska
istniały huty przetapiające rudę żelaza. Góry przecięte zostały drogami do zwożenia tych rud, tzw. zwanymi hawiarskimi drogami. Później rudy przewożono do huty w
Kuźnicach
tzw.
Drogą pod Reglami
. Na potrzeby hut wycięto w Tatrach znaczną połać lasu, szczególnie
bukowego
.
W licznych jaskiniach Tatr Zachodnich podobno ukrywali się zbójnicy, faktycznie jednak były one penetrowane głównie przez poszukiwaczy skarbów rzekomo ukrytych w nich przez zbójników. Świadczą o tym pozostawione przez nich znaki (naliczono 52 takie miejsca w jaskiniach i na turniach, wszystkie w Tatrach Zachodnich). Obecnie rozgałęzione i długie korytarze jaskiń są terenem badań
speleologów
.
Klimat
Nie różni się od klimatu w innych częściach Tatr. Temperatura spada wraz z wysokością – na każde 100 m o 0,6 °C. Częstym zjawiskiem jest jednak występowanie
inwersji temperatur
. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec, średnia temp. na wysokości 2000 m n.p.m. wynosi w nim 7,5 °C, najzimniejszy jest luty, średnia temp. wynosi w nim -8,5 °C. Na szczytach zima trwa przeciętnie od połowy października do połowy maja. Czym wyżej, tym więcej dni z opadami śniegu i tym dłużej zalega tam śnieg. W ciągu roku nie występuje ani jeden miesiąc, w którym kiedyś nie spadłby śnieg, na najwyższych szczytach można się go spodziewać nawet w lipcu i sierpniu. Charakterystyczną cechą pogody jest duża jej zmienność, trudna do przewidzenia. W ciągu kilku godzin pogoda może się radykalnie zmienić, nie jest niczym rzadkim w lecie czy wczesną jesienią duży spadek temperatury i występowanie silnych wichur z zamieciami śnieżnymi czy gradem. Średnie opady są większe niż w innych rejonach Polski i wynoszą 1200-1600 mm. Znacznie więcej niż w pozostałej części kraju jest tutaj dni w których wieje wiatr, większa też jest jego siła. Charakterystycznym rodzajem występującego w Tatrach wiatru jest
halny
.
Flora i fauna
Roślinność Tatr Zachodnich jest bogatsza i bardziej zróżnicowana gatunkowo, niż w Tatrach Wysokich. Przyczyną tego jest występowanie zróżnicowanego podłoża geologicznego, są bowiem tutaj duże ilości skał wapiennych z ich interesującą florą
roślin wapieniolubnych
, których brak w Tatrach Wysokich. Wiele gatunków roślin, np.
sybaldia rozesłana
występują tylko tutaj[4]. Wiele innych, które w Tatrach Wysokich są rzadkością, tu występuje pospolicie. Fauna jest podobna, jak w całych Tatrach. Z dużych zwierząt występują tu:
niedźwiedź brunatny
,
kozica
,
świstak
, na
Kominiarskim Wierchu
ma swoje gniazdo
orzeł przedni
.
Turystyka
Szczyty Tatr Zachodnich (z wyjątkiem
Rohaczy
i
Giewontu
) są łagodne i mają kopulasty kształt. Są jednak bardzo atrakcyjne turystycznie dzięki temu, że mają więcej wysokogórskich
hal
i dużych, nagich partii wierzchołkowych porośniętych tylko niską murawą, z których roztaczają się rozległe widoki. Znacznie więcej jest tutaj także
jaskiń
i wielkich
wywierzysk
. Wapienne skały tworzą liczne
turnie
i bardzo strome ściany w których istnieje wiele
dróg wspinaczkowych
dla taterników. Wyznakowane są liczne
szlaki turystyki pieszej
i
nartostrady
, a także trasy rowerowe.
Baza turystyczna na terenie polskich Tatr Zachodnich:
Tatry Zachodnie wchodzą w skład
Tatrzańskiego Parku Narodowego
. Za wstęp pobierane są niewielkie opłaty przez TPN oraz
Wspólnotę Leśna Uprawnionych Ośmiu Wsi
, której własnością jest część Tatr Zachodnich w rejonie Doliny Kościeliskiej,
Lejowej
i Chochołowskiej.
Baza turystyczna na terenie słowackich Tatr Zachodnich:
Przypisy
- ↑
http://tatry.z-ne.pl/t,haslo,pol,tatry,3789.html
stan na dzień 18.09.2009 r.
- ↑ Atlas Tatr, red. Michał Siwicki, Wydawnictwo Kartograficzne Polkart, Warszawa-Zielona Góra-Zakopane 2005/06, s. 8.
- ↑
Władysław Cywiński
, Tatry. Przewodnik szczegółowy, Wydawnictwo Górskie, Poronin 2005, t. 11, s. 6. Najwybitniejszy słowacki tatrolog
Ivan Bohuš
ma zdanie identyczne jak Polacy, tj. jest przeświadczony o wyższości kryterium orograficzno-hydrologicznego nad krajobrazo-geologicznym.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. .
Bibliografia
-
Józef Nyka
: Tatry polskie. Przewodnik. Wyd. XIII. Latchorzew: Wyd. Trawers, 2003. .
-
Józef Nyka
: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. II. Latchorzew: Wyd. Trawers, 1998. .
-
Władysław Szafer
: Tatrzański Park Narodowy. Zakład Ochrony Przyrody PAN, 1962.
- Tatry Zachodnie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000. Warszawa: Wyd. Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2005/06. .