Dzieje Apostolskie – księga historyczna
Nowego Testamentu
, zajmująca w
kanonie
miejsce piąte. Oryginalny tytuł grecki, Πραξεις(Prakseis) (dosł. czyny), znajdujemy już w Kodeksie Synaickim z IV stulecia, później będzie on rozszerzony do formy dziś używanej, Πραξεις <των> Αποστολων (Prakseis <ton> Apostolon) - Czyny Apostołów. Księga opisuje dzieje uczniów
Chrystusa
, formowanie się pierwszych wspólnot i rozprzestrzenianie
chrześcijaństwa
aż do panowania cesarza
Nerona
. Bohaterem (zbiorowym) pierwszych dwunastu rozdziałów jest wspólnota uczniów Chrystusa w
Jerozolimie
, kierowany przez
Dwunastu Apostołów
, wśród których wyróżnia się aktywnością i znaczeniem
Szymon Piotr
. Począwszy od r. 8 nowa nauka przekracza granice Jeruzalemu i
Judei
, docierając min. do
Samarii
i
Antiochii Syryjskiej
; od r. 13 głównym bohaterem Dziejów staje się
Szaweł z Tarsu
, dotąd prześladowca, a teraz świeżo pozyskany żarliwy wyznawca, który pod rzymskim imieniem Paweł (łac. Paulus) będzie przodującym apostołem chrystianizmu. Rozdziały 13 - 28 opisują kolejno trzy podróże misyjne Pawła z towarzyszami oraz czwartą podróż - przymusową, jako więźnia przed sąd cesarski w
Rzymie
. Księga kończy się opisem pobytu Pawła Apostoła w areszcie domowym w Rzymie w oczekiwaniu na proces sądowy przed
cesarzem
.
Autor księgi
(zob. więcej: kwestia autorstwa
Ewangelii Łukasza
).
W tekście Dziejów Apostolskich nie znajdziemy imienia autora. Według starochrześcijańskiej tradycji (min.
Ireneusz z Lyonu
,
Tertulian
,
Klemens Aleksandryjski
,
Euzebiusz z Cezarei
,
Orygenes
) napisał tę księgę
Łukasz Ewangelista
, towarzysz podróży
Pawła z Tarsu
, z pochodzenia Grek, z zawodu lekarz. Identyczną wzmiankę zawiera
Fragment Muratoriego
. W zamierzeniu autora (Dz. Ap. 1, 1-5) dzieło miało być kontynuacją napisanej przez niego wcześniej
Ewangelii
(Ew. Łuk. 1, 1-4). Teza o Łukaszowym autorstwie Trzeciej Ewangelii i Dziejów Apostolskich, powszechnie przyjęta w kościołach chrześcijańskich, nie jest przez wszystkich biblistów podzielana.
Dedykacja
"Dzieje Apostolskie" dedykowane są znanemu nam tylko z imienia Teofilowi, zapewne chrześcijaninowi szlachetniejszego urodzenia i być może dobroczyńcy autora. Mniej prawdopodobnym jest przypuszczenie, by autor dzieła nie dedykował go konkretnej osobie (co było zwyczajem jego czasów), a każdemu czytelnikowi, ukrywającemu się pod greckim słowem <theofiles> ("miłujący Boga" lub "umiłowany przez Boga"). Przedmiotem dyskusji jest użyty przez autora termin <proton logon> (pierwsze księgi). Zdaniem niektórych biblistów (T. Zahn, W. Ramsay) oznacza on, że autor zamierzał kontynuować pracę i napisać przynajmniej trzecią część dzieła, w przeciwnym razie użyłby słowa <proteron> (z uwagi na ewolucję języka greckiego w czasach hellenistycznych z zanikiem różnicy między liczba podwójną a mnogą teza ta jest niepewna).
Czas powstania księgi
Ponieważ Dzieje Apostolskie są dalszym ciągiem jednego dzieła, którego pierwszą część stanowi
Ewangelia Łukasza
, napisano je, jeśli nie bezpośrednio, to przynajmniej w czasie niezbyt odległym od powstania pierwszej części. Datowanie Dziejów i Ewangelii jest więc ściśle powiązane. Zasadniczo stawia się trzy hipotezy: datę wczesną (przed powstaniem żydowskim i zburzeniem Jerozolimy w 70 r.), datę pośrednią - ok. 80-85 r. oraz datę późną - na początku II stulecia. Hipoteza pierwsza opiera się na założeniu, że dzieło musiało powstać przed śmiercią (męczeńską) głównego bohatera księgi, Apostoła Pawła z Tarsu (został stracony w Rzymie ok. 64-67 r.) - zobacz szczegółowe omówienie pod hasłem:
Ewangelia Łukasza
.
Dzieje Apostolskie w tradycji wschodniej
Apostoł (Dzieje Apostolskie) to księga cerkiewna zawierająca tę część
Nowego Testamentu
, gdzie po ewangeliach znajdują się Dzieje Apostolskie, Listy Apostołów i Listy św. Pawła (bez
Apokalipsy św. Jana
), czyli fakty z życia apostołów Piotra i Pawła opisane przez św. Łukasza ok. 64 r. po Chrystusie. Apostoł, podobnie jak ewangeliarz podzielony na rozdziały, wiersze i zaczata, z objaśnieniem na końcu księgi, jak i kiedy czytać zaczata, czytany był podczas liturgii przed ewangelią. W odróżnieniu od ewangelii, którą mógł czytać tylko diakon, prezbiter i biskup, apostoła czytał uprawniony lektor (tak zresztą jak w całym chrześcijaństwie) z ogłoszeniem uroczystego responsorium śpiewanego na dany ton poprzez wypowiedzenie słów początkowych „Prokimen hłas". W różnych sytuacjach, przy braku lektora, robił to kapłan. Czytaniu towarzyszyło okadzanie ołtarza,
ikonostasu
i wiernych. Drukarnie klasztorne zgodnie z przeznaczeniem uformowały zdobnictwo okładek apostołów, które na ogół nie wyszły poza skromne oprawy skórzane lub płócienno-materiałowe z wyjątkiem przeznaczonych dla biskupów. Apostoły XVI-XVIII w. są natomiast bogato ilustrowane grafiką drzeworytniczą. Apostoł wydany we
Lwowie
w 1574 r. przez Iwana Fedorowycza zawiera dla przykładu
herb
miasta Lwowa oraz znak wydawniczy drukarza, cechuje go jasność treści i charakterystyczny układ kompozycyjny stronic.
Zobacz też
Bibliografia
- Ks. E.Dąbrowski, Pismo Święte Nowego Testamentu - Nowy Przekład z jęz. greckiego, Poznań 1961.
- Ks. E.Dąbrowski, Dzieje Pawła z Tarsu, Warszawa 1953.
Linki zewnętrzne