Bazylika św. Marka (
wł.
San Marco) zbudowana została w
Wenecji
przy
placu św. Marka
dla pochowania relikwii
św. Marka
. W
828
kupcy weneccy wykradli jego szczątki z
Aleksandrii
i przywieźli na
lagunę
. Pomysł pochowania ciała
ewangelisty
związany jest z legendą, zgodnie z którą Marek podczas podróży morskiej do
Rzymu
zatrzymał się na lagunie. Tu ujrzał anioła, który słowami: Pax tibi, Marce evangelista meus, ujawnił jemu miejsce pochowania. Św. Marek został obwołany patronem niezależnej Wenecji (pod zwierzchnictwem
Bizancjum
był nim
św. Teodoryk
). Skrzydlaty lew, symbol św. Marka, przytrzymujący otwartą księgę z wyrytymi słowami anioła stał się herbem republiki.
Fundatorem pierwszego kościoła był doża Angelo Partycipazio. Konsekracja odbyła się, w
832
roku ale już w
976
pożar powstały podczas powstania przeciwko
doży
zniszczył kościół i
Pałac Dożów
(Palazzo Ducale).
W latach
1063
-
1094
kościół został odbudowany. Budowla wzorowana na
konstantynopolskim
kościele św. Apostołów (używana jest także nazwa kościół Dwunastu Apostołów) została zaprojektowana w
stylu bizantyjskim
na planie krzyża greckiego z pięcioma
kopułami
rozmieszczonymi nad
nawami
w ramionach krzyża i nad polem w przecięciu się naw. Konstrukcja
czasz
przypomina rozwiązania
architektury islamu
. Podobne kopuły wykonano nad
meczetem
Umara
w
Jerozolimie
i nad
mauzoleum
dynastii Fatymidów w
Kairze
.
Fasada była wielokrotnie rozbudowywana i przebudowywana. Po
1204
dobudowano
narteks
otaczający ramię wejściowe
kościoła
. Zgodnie z życzeniem doży
Domenico Selvo
, każdy statek wenecki zobowiązany był do przywożenia darów służących ozdobie nowej świątyni. Stąd różnorodność stylistyczna wielu detali architektonicznych pochodzących z różnych miejsc i wykonanych na przestrzeni długiego czasu. Mimo wszystko kościół zachował swój pierwotny styl.
Od strony Placu św. Marka kościół zdobi szeroka (52,0 m) fasada z pięcioma
portalami
zwieńczonymi półkolistymi
tympanonami
ozdobionymi barwnymi
mozaikami
. Nad skrajnymi drzwiami po lewej stronie znajduje się mozaika z ok.
1260
roku przedstawiająca fasadę bazyliki (jest to najstarsze zachowane przedstawienie budowli). Mozaika nad drzwiami z lewej strony (obok wejścia środkowego) przedstawia sprowadzenie ciała św. Marka. Środkowy portal zdobi
romańskie
obramowanie. Na środkowym łuku umieszczono alegorie pór roku i 12 miesięcy, łuk zewnętrzny zdobią postacie rzemieślników weneckich. Mozaika przedstawia zmartwychwstałego Chrystusa. Dekorację drzwi rozpoczęto ok.
1255
roku, a ukończono na początku
XIV wieku
.
Nad portalami znajduje się pozioma
galeria
('Loggia dei Cavalli, dostępna dla zwiedzających). Środkową jej część zdobią cztery konie z
kwadrygi
. Są to kopie, oryginały znajdują się w Museo Marciano, rzeźby przywiezionej w
1204
roku z
konstantynopolskiego
hipodromu
na polecenie doży
Enrico Dandolo
. Kwadryga z czwórką koni, wykonana z pozłacanego brązu najprawdopodobniej w
II wieku p.n.e.
(rzeźba jest datowana na okres od IV wieku p.n.e. do I wieku p.n.e.). Jest to jedyna tego typu rzeźbą zachowana do naszych czasów. Stała się symbolem potęgi miasta.
Napoleon Bonaparte
, po zdobyciu miasta kazał wywieźć ją do
Paryża
, skąd powróciła po przejściu miasta pod zwierzchnictwo
austriackie
. Powyżej galerii, w osiach drzwi, cztery półkoliste pola obramowane ostrymi łukami w stylu późnego gotyku lombardzkiego z elementami wczesnego renesansu florenckiego (XIV-XV wiek). Cztery z nich zdobią
XVII-wieczne
barokowe
mozaiki z scenami z życia Chrystusa. Na szczycie środkowego łuku umieszczona jest statua św. Marka, dzieło Niccolo Lambertiego, poniżej złoty lew św. Marka. W narożniku fasady, przy głównym wejściu do pałacu Dożów, Porta della Carta, umieszczona jest starożytna (z
IV wieku
) rzeźba z czerwonego
porfiru
przedstawiająca grupę tetrachów.
Wnętrze bazyliki prezentuje się bardziej jednolicie, jest podzielone rzędami
marmurowych
kolumn
o złoconych,
korynckich
głowicach
. Nad nawami bocznymi umieszczono
empory
otwarte do wnętrza kościoła. Dolne partie ścian i filarów pokrywają płyty marmuru a powyżej nich oraz na powierzchniach posadzki, kopuł i
sklepień
umieszczono bogate mozaiki ze złotych i szklanych tesser. Do ich ułożenia doża Domenico Selvo sprowadził artystów z Konstantynopola. Dość szybko dołączyli do nich miejscowi uczniowie, którzy opanowali sztukę wytwarzania tesser ze szkła (jeden z najlepszych warsztatów założono na wyspie Murano). Pierwsze mozaiki w większości zostały uszkodzone przez pożar w
1106
roku. Zastąpiono je wykonanymi przez miejscowych mistrzów w stylu naśladującym
sztukę bizantyjską
. Cechy bizantyjskie zostały połączone z elementami
romańskimi
i
wczesnochrześcijańskimi
. Większość mozaik pochodzi z
XII
–
XV wieku
. W sumie pokrywają ok. 4000 m². Bogate sceny figuralne, ornamenty roślinne, geometryczne i zoomorficzne, tworzą bogactwo obrazów trudne do ogarnięcia podczas jednorazowego pobytu we wnętrzu kościoła. Najstarszy fragment mozaiki (z XIII wieku) zachował się w
narteksie
, jest on inspirowany malarstwem miniaturowym z V – VI wieku.
Złoty Ołtarz (Pala d'Oro)
Za głównym
ołtarzem
znajduje się cenny zabytek
jubilerskiej
sztuki bizantyjskiej Złoty Ołtarz (Pala d'Oro). Pierwsza plakietka ołtarza została wykonana w Konstantynopolu w
976
roku, sprowadził ją do bazyliki doża
Pietro II Orseolo
. W XII wieku została zastąpiona nową, wielokrotnie przerabianą i wzbogacaną. W
1209
roku dodano do jej górnej części sześć kolejnych plakietek przywiezionych z Konstantynopola (pochodzą one z kościoła
Hagia Sofia
lub klasztoru). Kolejne elementy elementy dodano w
1345
roku. W plakietce o wymiarach 3,40 × 1,40 m umieszczono emaliowane płytki i krążki, figurki i szlachetne i półszlachetne kamienie, w tym 1300
pereł
, 300
szmaragdów
, 300
szafirów
, 400
granatów
i 15
rubinów
.
W północnej części nawy głównej znajduje się Capitello del Crocifisso. Krucyfiks przywieziony w 1204 z Konstantynopola osłania
cyborium
wsparte na 6 kolumnach z afrykańskiego marmuru z bizantyjskimi, złoconymi głowicami. Na szczycie
baldachimu
umieszczono
agat
o średnicy 31 cm. W kaplicy, we wschodniej części północnego
transeptu
znajduje się
ikona
Madonny Nikopea, namalowana w X wieku.
Dwie
ambony
to zabytek z początków XIV wieku. Z ambony po prawej stronie ołtarza przedstawiano ludności nowego dożę.
Do południowej części transeptu przylega XIV-wieczne
baptysterium
, ufundowane przez dożę
Andreę Dandolo
. Ściany
baptysterium
zdobią mozaiki związane z wenecką szkoła ludową.
Muzyka w bazylice św. Marka
Od połowy XVI wieku przez mniej więcej sto lat bazylika św. Marka była jednym z najważniejszych ośrodków muzycznych w Europie. Pracowali w niej najwybitniejsi kompozytorzy, głównie flamandzcy i włoscy. Senat republiki przywiązywał bowiem do muzyki wielką wagę, gdyż podobnie jak na dworach, pełniła ona ważną rolę podczas wszelkich uroczystości. Efektowność muzyki była świadectwem zamożności i potęgi miasta. Z okazji ceremonii kościelnych (40 świąt kościelnych rocznie, najokazalsze – Boże Narodzenie, Wielkanoc i Wniebowzięcie Matki Boskiej) organizowano procesje, w których maestro di capella kroczył z zespołem muzyków zaraz po orszaku doży. O wyjątkowej pozycji dyrektora muzyki w bazylice najlepiej zaświadczał jednak fakt, że to on otrzymywał najwyższą pensję (na książęcych dworach z reguły najwyżej opłacano solistów-śpiewaków), a w dokumentach archiwalnych wymieniany jest tuż po prokuratorach, nieomal zrównany z dostojnikami pochodzącymi ze znakomitych rodów.
Muzykę w bazylice często wykonywały co najmniej dwa chóry i zespoły instrumentalne, rozmieszczone w emporach po przeciwnych stronach. Utwory takie uchodziły za najwspanialszą muzykę, jakiej można było wówczas posłuchać w Europie. Ponieważ w Wenecji były pierwsze drukarnie nutowe, więc utwory takie upowszechniały się stopniowo w całej Europie, gdzie chętnie naśladowano ów styl, w historii muzyki nazwany
szkołą wenecką
.
Najwybitniejszymi kapelmistrzami w bazylice św. Marka byli
Adrian Willaert
(1527-1562),
Cypriano de Rore
(1563-1564), Giovanni Zarlino (1565-1590), B. Donato (1590-1603), G. Croce (1603-1609), G. C. Martinengo (1609-1613) i
Claudio Monteverdi
(1613-1643). Najwybitniejszymi organiści byli natomiast Claudio Merulo,
Andrea Gabrieli
i
Giovanni Gabrieli
.
Linki zewnętrzne