Pomnik ofiar Holokaustu we Lwowie
Getto lwowskie –
getto
dla ludności
żydowskiej
we
Lwowie
zorganizowane przez okupacyjne władze
hitlerowskie
w czasach
II wojny światowej
.
W chwili wkroczenia wojsk niemieckich do miasta w czerwcu
1941
we
Lwowie
mieszkało ok. 160 tys.
Żydów
.
14 lipca
komendant wojskowy miasta wydał nakaz noszenia przez ludność żydowską białej opaski z błękitną
gwiazdą Dawida
. 22 lipca tego roku starosta miejski Hans Kujath ogłosił decyzję o powołaniu Judenratu - początkowo Niemcy chcieli powołać na to stanowisko profesora prawa
Uniwersytetu Jana Kazimierza
Maurycego Allerhanda
, jednak po jego odmowie funkcję tę objął
Józef Parnas
(zob. Eliyahu Jones, "Żydzi Lwowa w okresie okupacji 1939-1945", s. 62). W skład Rady Żydowskiej weszli oprócz Parnasa również adwokat Adolf Rotfeld (wiceprzewodniczący), Henryk Landsberg, Edmund Szercer i lekarz Izydor Ginsberg (stan na jesień 1941).
Pod koniec lipca władze niemieckie nałożyły na lwowskich Żydów kontrybucję w wysokości 20 mln rubli. By skłonić ludność żydowską do uległości w spełnianiu żądań w dniach 25-28 lipca 1941 przeprowadzano pogrom (zwany wielką akcją lub dniami Petlury ze względu na udział ludności ukraińskiej w mordzie): zniszczono miejskie synagogi i cmentarze, a śmierć poniosło ok. 2 tys. Żydów. 28 lipca przewodniczący
Judenratu
wezwał ludność do zapłacenia kontrybucji.
Właściwa historia getta lwowskiego zaczyna się
18 września
1941
, gdy gubernator galicyjski Karl von Lasch wydał decyzję o utworzeniu dzielnicy żydowskiej w północnej części miasta - na Zniesieniu (w innych źródłach pisze się o 7 września, 8 października lub 8 listopada). Do
15 grudnia
1941
ludność żydowska miała się przenieść do specjalnej dzielnicy - łącznie w jej granicach zgromadzono 136 tys. osób narodowości żydowskiej (wcześniej na terenie dzielnicy mieszkało 20-30 tys. lwowian). Podczas akcji przesiedleńczej zabito ok. 5 tys. Żydów.
W październiku
1941
władze niemieckie zamordowały przewodniczącego Judenratu Józefa Parnasa za odmowę współpracy w dostarczaniu ludności żydowskiej do obozów pracy. Na stanowisko przewodniczącego powołano dr. Awrama Rotfelda. W tym samym miesiącu przy ul. Janowskiej utworzono obóz pracy.
W pierwszym roku władze niemieckie organizowały specjalne akcje, które miały doprowadzić do zmniejszenia się liczby ludności żydowskiej w getcie (m.in. akcje pod mostem, futrzana, przesiedlania, błyskawiczna).
Akcja przesiedlania nastąpiła w marcu
1942
, gdy wywieziono do
Bełżca
15 tys. nieprzydatnych do pracy ludzi (tzw. element aspołeczny). Akcja błyskawiczna odbyła się
24 czerwca
1942
- w ciągu jednego dnia zabito od 6 do 8 tys. Żydów, którzy mieszkali poza granicami getta (za pozwoleniem władz niemieckich).
W sierpniu
1942
miała miejsce z kolei tzw. wielka akcja - ok. 50 tys. Żydów wysłano do obozu w Bełżcu. Po tej operacji na terenie getta mieszkało już tylko 50 tys. Żydów.
30 sierpnia
1942
generał
Fritz Katzmann
wydał rozporządzenie o zmniejszeniu obszaru getta - obejmowało ono teraz obszar organiczony ulicami Zamarstynowską (od wschodu), wałem kolejowym prowadzącym od mostu na Zamarstynowskiej do ul. Tetmajera (od południa), ul. Tetmajera (od zachodu) i budynkiem na ul. Zamarstynowskiej 105 (od północy).
Na początku września
1942
Niemcy
dokonali pokazowego zabójstwa przewodniczącego Judenratu Henryka Landsberga oraz kilku innych jego członków - ciała powieszonych wystawione były przez kilka dni na widok publiczny.
W listopadzie (lub we wrześniu: patrz Eliyahu Jones, "Żydzi...", s. 235) teren getta otoczono żelaznym ogrodzeniem. W tym samym miesiącu Niemcy zorganizowali tzw. akcję listopadową, wywożąć do obozu janowskiego od 5 dop 7 tys. Żydów. Na jesieni wybuchła w getcie epidemia
tyfusu
(codziennie umierało ok. 50 osób).
W styczniu 1943 podjęto decyzję o przekształceniu dzielnicy w obóz pracy (tzw. Judische Lager, Julag) i poddaniu jej pod zarząd
SS
. Dalsze 10 tys. Żydów wywieziono do obozu koncentracyjnego. W dniach 30 stycznia - 4 lutego 1942 dokonano ostatecznej rozprawy z JUdenratem zabijając jej ostatatniego przewodniczącego Edwarda Eberzona.
Ostateczna likwidacja getta dokonała się w dniach
1
-
16 czerwca
1943
, gdy pozostałych przy życiu mieszkańców wywieziono do obozów koncentracyjnych na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W trakcie likwidacji getta doszło do trwającego dwa tygodnie powstania pozostałej przy życiu ludności żydowskiej. Po wywiezieniu mieszkańców do obozu janowskiego Lwów został ogłoszony miastem wolnym od Żydów (Judefrei, Judenrein).
W
1992
władze miejskie Lwowa postanowiły o upamiętnieniu ofiar getta lwowskiego. Odsłonięto wówczas pomnik dłuta J. Szmuklera i L. Szternsztajna.
Oblicza się, że ze 120 tys.
Żydów
przetrzymywanych w getcie tylko około 200 osób dotrwało do końca
wojny
.
Źródła
- "Єнциклопедія Львова", том 1, Літопіс,
Львів
2007
, s. 516-518
- "Історія Львова у трьох томах", том 3, "Листопад 1918 – поч. XXI ст.", Центр Європи,
Львів
2007
Literatura
-
Jakub Honigsman
, "Zagłada Żydów lwowskich (1941-1944)",
Warszawa
2007
, ss. 116
- David Kahane, Dziennik Getta Lwowskiego,
- Edmund Kessler, "Przeżyć Holocaust we Lwowie",
Żydowski Instytut Historyczny
,
Warszawa
2007
, ss. 143
- Євген Наконечний, "Шоа у Львові. Спогади",
Львів
2004
, ss. 304
Linki zewnętrzne